Bölüm 26 E nfla syon , Beklentiler ve İnandırıcılık

1. Bölüm 26Enflasyon, Beklentiler ve İnandırıcılık David Begg, Stanley Fischer and Rudiger Dornbusch, Economics, 8th Edition, McGraw-Hill Education, 2005 PowerPoint presentation by Alex Tackie and Damian Ward

2. Bu bölümde • Enflasyonu, • Paranın miktar teorisini, • Nominal faiz oranının enflasyonu ne biçimde etkilediğini, • Senyoraj, enflasyon vergisi ve hiperenflasyonu, • Phillips eğrisini, • Enflasyonun maliyetlerini ve • Enflasyonu kontrol altında tutmak için ne tür kurumsal düzenlemeler yapılmaktadır, bunları göreceğiz

3. Enflasyon... • Fiyatlar genel düzeyindeki ARTIŞtır. • Enflasyon oranı nasıl bulunur? • Öncelikle ortalama tüketicinin bir ayda tüketebileceği ürünler miktarlarıyla beraber belirlenir. • Herhangi bir yıl baz olarak seçilir, tüketim sepetinin değeri bulunur. 100’e eşitlenir. • Sepet aynı kalmak koşuluyla her yıl, sepetin değeri ölçülür. Elde ettiğimiz endeks TÜFE’dir. • Enflasyon ise, TÜFE’deki yıllık yüzde değişimdir.

4. Enflasyona ilişkin sorular • Enflasyonun nedenleri nelerdir? • Etkileri ve dolayısıyla maliyeti nedir? • Ne yapılabilir?

5. İngiletere’de Enflasyon1950-2003 Source: Economic Trends Annual Supplement, Labour Market Trends

6. Miktar Teorisi (1) • Paranın miktar teorisi: • “Nominal para arzındaki artış eşit bir şekilde fiyat düzeyine ve maaşlara yansır, ulusal gelir ve istihdam üzerinde herhangi bir etki yaratmaz” • Dolayısıyla, paranın miktar teorisi enflasyonun arkasında yatan sebebi para arzı artışı olarak görür.

7. Miktar teorisi (2) • Matematiksel olarak şöyle ifade edebiliriz: • MV = PY • burada V = paranın dolaşım hızı Y = potansiyel reel çıktı P = fiyat düzeyi M = nominal para arzı • dolaşım hızı ve gelir sabitken, • nominal para arzındaki artış fiyatlar genel düzeyinde eşit bir artışa sebep olur.

8. Para, Fiyatlar ve Enflasyon (1) • Milton Friedman “Enflasyonun her zaman ve her yerde parasal bir olgu olduğu” iddiasında bulunmuştur. • Enflasyonun nedeni, para arzının ulusal gelirden daha hızlı artmasıdır. • Ancak, miktar teorisi denklemi bize fiyatlar genel düzeyinin mi para arzını, yoksa para arzının mı fiyatlar genel düzeyini etkilediğine dair bir bilgi vermez.

9. Para, Fiyatlar ve Neden-Sonuç İlişkisi (a) • Para piyasası dengedeyken, gerçek para miktarı (M/P), talep edilen miktara (Y/V) eşittir. • M/P = Y/V • Para talebi sabitse, M/P de sabittir. • Para politikası M’nin düzeyini değiştirebilir, dolayısıylaM  P

10. Para, Fiyatlar ve Neden-Sonuç İlişkisi (b) • YA DApara politikası zaman içinde fiyatlar genel düzeyini etkileyebilir, bu durumda P  M • Bu bahsettiğimiz duruma enflasyon hedeflemesi adı verilir. • Burada MB, para arzını değiştirerek enflasyonu kontrol altına almak yerine enflasyon hedefine uygun olarak para arzını belirler.

11. Para, Fiyatlar ve Enflasyon (2) • Uzun vadede her şart altında, reel para arzı • M/P= L(Y,r) • Y: gerçek ulusal gelir (pozitif) • r: reel faiz oranı (negatif), tarafından belirlenir. • Kısa dönemde, dolayısıyla fiyatlar sabitken, nominal para arzı arttığında, reel para arzı da artar. Bu faizlerin düşmesine ve toplam talebin artmasına yol açacaktır. Ancak, uzun dönemde fiyatlar ve ücretler artmaya başlayacak, toplam talep de eski konumuna geri gelecektir. Ancak fiyatlar genel düzeyi yükselmiş bulunmaktadır.

12. Enflasyon ve Faiz Oranı • FISHER HİPOTEZİ • Enflasyondaki 1%’lik bir artış faiz oranını %1 arttırır. • Reel Faiz Oranı=Nominal Faiz Oranı – Enflasyon Oranı • REEL FAİZ ORANI: • Nominal faiz oranı eksi enflasyon oranına eşittir. • Fisher hipotezi reel faiz oranının sıklıkla değişmeyeceğini söyler. • Ancak nominal faiz oranı parayı elde tutmanın fırsat maliyeti olduğundan dolayı • Nominal faiz oranında meydana gelen bir değişiklik reel (gerçek) para talebini etkiler.

13. Hiperenflasyon • Hiperenflasyon fiyatların anormal ölçülerde arttığı dönemlere verilen addır. • Bu dönemlerde insanlar ellerinde nakit tutmaktan olabildiğince kaçınırlar. • Bu dönemler Almanya’da 1922-23, Macaristan’da 1945-46, Brezilya’da 1980 lerin sonunda yaşanmıştır. • Bu dönemler aynı zamanda hükümetlerin büyük bütçe açıkları verdiği dönemlerdir. • Düşmemekte inat eden enflasyon oranlarının arkasında para arzında devam eden artış yatar.

14. Alman Hiperenflasyonu, 1922-23(Ocak 1922=1)

15. Senyoraj ve Enflasyon Vergisi • Senyoraj: Para otoritesinin para basma yetkisi sonucu elde ettiği reel gelir miktarıdır. • Enflasyon Vergisi: Para otoritesinin yarattığı enflasyon sayesinde ulusal borcun reel miktarını düşürmekle elde ettiği reel gelir miktarıdır.

16. Phillips Eğrisi (1) • 1958 yılında Prof. A. W. Phillips İngiltere’de yıllık enflasyonla işsizlik arasında negatif bir ilişki olduğunu gösterdi. • Düşük işsizlik ancak yüksek enflasyonla mümkündür, ya da düşük enflasyonun maliyeti işsizliğin yükselmesidir.

17. Enflasyon oranı (%) Phillips eğrisi (PC) U* İşsizlik oranı (%) Phillips Eğrisi

18. Uzun Dönem Phillips Eğrisi (1) • Uzun dönem Phillips eğrisi dikeydir, dolayısıyla ekonominin er ya da geç U* ya geleceğini iddia eder, bu gelir düzeyine, düşük ya da yüksek, herhangi bir enflasyon oranında ulaşılabilir. • Kısa dönem Phillips eğrisinin pozisyonu ise beklenen enflasyon oranına bağlıdır. • Beklenen enflasyon yüksekse PC sağa kayar.

19. Uzun Dönem Phillips Eğrisi (2) • Uzun ve kısa dönem eğrileri gerçekleşen ve beklenen enflasyonun birbirine eşit olduğu noktada kesişirler. • Uzun dönem Phillips eğrisi, uzun dönemde işsizlikle enflasyon arasında bir ilişkinin olmadığını gösterir.

20. Ekonominin başlangıçta E noktasında, işsizliğin doğal oranı olan U*’da, ve enflasyonun 1’de olduğunu varsayalım. 2 A Para basarak finanse edilen hükümet harcamaları artışı ekonomiyi A noktasına taşır. Bu nokta daha düşük işsizlik ve daha yüksek enflasyona karşılık gelir. E 1 U1 Uzun dönem Phillips eğrisi ve Toplam Talepteki artış (1) enflasyon U* PC1 işsizlik …kısa dönemde bu şekilde ortaya çıkan etki uzun dönemde nasıl bir hal alır?

21. B Uzun dönem Phillips eğrisi ve Toplam Talepteki artış (2) Para arzındaki artış aynı şekilde devam ederse, ekonomi sonunda PC2 eğrisi üzerinde B noktasına gelir. LRPC Enflasyon B noktasında, beklenen enflasyonla gerçekleşen enflasyon eşit olduğundan ve maaşlar tekrar müzakere edilip yükseldiğinden, reel ücretler ve dolayısıyla istihdam parasal genişlemeden önceki konumlarına geri dönerler, A 2 1 E PC2 U1 U* PC1 Bundan dolayıdır ki, uzun vadede işsizlikle enflasyon arasında bir ilişki yoktur. işsizlik

22. Uzun dönem Phillips eğrisi ekonomi herzaman U* noktasına dönme eğilimi gösterdiğinden dikeydir. Uzun dönem Phillips eğrisi ve Toplam Talepteki artış (3) LRPC enflasyon A Kısa dönem Phillips eğrisi sadece kısa vadedegörülen negatif ilişkiye işaret eder. Pozisyonu, beklenen enflasyon oranına bağlıdır. B 2 1 E PC2 U1 U* PC1 işsizlik

23. Ekonominin düşük enflasyon sözü vermiş yeni hükümet yönetiminde E noktasında olduğunu varsayalım Para arzı artışı 2’ye düşürülsün. Kısa dönemde ekonomi kısa dönem Phillips eğrisi boyunca A noktasına doğru hareket eder. E İşsizlik U1 seviyesine çıkar A 2 Beklentiler değiştirildiğinde, kısa dönem Phillips eğrisi PC2’ye kayar ve F noktasında ekonomi U*’ya dönerek dengeye gelir. F PC2 U1 Beklentiler ve İnandırıcılık (Credibility) LRPC enflasyon 1 PC1 U* işsizlik

24. İngiltere’de işsizlik ve enflasyon 1978-2003 1980 1990 1978 2000 1986 1993

25. Enflasyon Yanılsaması • İnsanlar nominal ve reel değişimi birbirine karıştırdığında enflasyon yanılsaması yaşarlar. • Refah (Welfare) reel değişkenlere bağlıdır, nominal değişkenlere değil. • Tüm nominal değişkenler (fiyatlar ve gelirler) aynı miktarda artıyorsa gerçek (reel) gelir değişmiyor demektir.

26. Enflasyonun Maliyetleri (1) • Tam olarak beklenen enflasyon: • Kurumlar yaşanan enflasyona göre adapte ederler kendilerini: • Nominal faiz oranını • Vergi oranlarını • Ve transfer ödemelerini • Burada herhangi bir enflasyon yanılgısı yoktur. • Ancak şu maliyetler halen devam eder: • Kösele (shoe-leather) Maliyeti • Enflasyondan korunmak için bankaya yatırılan parayı ihtiyaçlar için sık sık çekmek gerekir, bu da ayakkabının altını aşındırır. • Menu Maliyetleri • Sık sık değişen fiyatlar dolayısıyla firmalar her seferinde yeni menu ve listeler basmak zorunda kalırlar.

27. Enflasyonun Maliyetleri (2) • Enflasyon tam olarak beklendiği gibi çıkmış olsa da, ekonomi kendini bu duruma hemen adapte edememiş olabilir • Faiz oranları enflasyonu tam yansıtmıyor olabilir; negatif reel faiz • Vergiler enflasyon dolayısıyla hakkaniyetten uzaklaşabilir; vergi dilimleri ayarlaması

28. Beklenmeyen Enflasyonun Maliyetleri • Gelir Dağılımında istenmeyen değişikliğe yolaçar. • Borç veren zararlı, borç alan karlı çıkar. • Kaynaklar özel sektörden kamu sektörüne kayar. • Yaşlılardan gençlere kaynak transferine sebep olur. • Belirsizliğe yolaçar. • Firmalar yatırımları zorlaştıracağından enflasyonist ortamlarda daha zor planlama yaparlar. • Bu, enflasyonun sebep olduğu en büyük maliyettir.

29. Enflasyonu Yenmek • Uzun dönemde para miktarındaki artış sınırlı ise enflasyon oranı da düşük olacaktır. • Yüksek enflasyondan düşük enflasyona gidilen süreç beklentiler yavaş değişiyorsa zor bir hal alır ve maliyeti arttırır. • Politikaların inandırıcı olması (policy credibility) bu süreci hızlandırır.

30. Para Politikası Kurulu • Merkez Bankası bağımsızlığı anti-enflasyonist politikaların inandırıcılığını, güvenilirliğini arttırır. • 1997’den beri para politikasını İngiliz Merkez Bankası’nın Para Politikası Kurulu belirler. • Enflasyonun belirlenen hedefe ulaşması ile yükümlüdür. • Bu hedefe faiz oranlarını kullanarak ulaşmaya çalışır. • Faiz oranlarını da gelecekteki enflasyon oranlarına göre belirler.

31. Neden Enflasyon Hedeflemesi? • Reel para talebinde ortaya çıkan tahmin edilemeyen değişiklikler, nominal para hedefinin uygulanabilirliğini zayıflatır. • Enflasyon hedefinin belirlenmesi, gelecekte enflasyon oranının alabileceği değeri tahmin etmeyi gerektirir, geleceğe dönük bir yaklaşımı vardır, geçmişe değil.