ارائه روشی برای اندازه گیری توان رقابتی در سطح بنگاه-مطالعه موردی شرکت ملی صنایع پتروشیمی ایران

1. ارائه روشی برای اندازه گیری توان رقابتی در سطح بنگاه-مطالعه موردی شرکت ملی صنایع پتروشیمی ایران دكتر محمدرضا مهرگان دکتر عزت الله اصغری زاده دکتر سید محمود حسینی دکتر عباسعلی حاج کریمی دکتر داوود کریمی سرکار خانم دکتر الفت حسين صفري دانشجوي دكتري دانشكده مديريت دانشگاه تهران hsafari@ut.ac.ir دانشکده مدیریت بهار هشتاد و هفت

2. مسئله اصلی تحقیق • با توجه به تعدد رویکردها در اندازه گیری توان رقابتی بنگاه، هنوز خیلی از سازمانها قادر به اندازه گیری توان رقابتی خود با یکی از این رویکردها نیستند. اين مسئله گريبانگير شركت‌هاي مختلف از جمله شركت ملي صنايع پتروشيمي ايران نيز است. لذا مساله اصلي اين تحقيق به اين صورت بيان مي‌گردد كه: ابزار و روش مناسب براي اندازه‌گيري توان رقابتی شرکت ملی صنایع پتروشیمی ایران كدام است؟ و توان رقابتي (رقابت‌پذيري) شركت صنايع پتروشيمي ايران چقدر است؟

3. مرور مراحل انجام کار فاز صفر- شناخت اوليه فاز اول- توسعه ابزار مناسب برای اندازه گیری توان رقابتی شناخت اوليه پتروشيمي بررسي پيشينه تحقيق مطالعه ادبيات موضوع مرتبط توسعه چارچوب مفهومي توان رقابتي بنگاه اثبات چارچوب مفهومي پيشنهادي استخراج رویکرد توان رقابتی در پتروشیمی فاز دوم- اندازه گیری توان رقابتی پتروشیمی شناسايي مسايل راهبردي اندازه‌گيري توان رقابتي شرکت پتروشيمي فاز سوم- ارائه توصیه های سیاستی ارائه راهکار مناسب

4. تعريف رقابت پذيري از ديدگاه اين تحقيق «توانايي يك بنگاه در ثابت نگهداشتن يا افزايش سهم خود در بازارهاي ملي و بين‌المللي با استفاده از ابزارهاي مختلف و به‌روز»

5. مطالب موجود در ادبيات موضوع • مفهوم رقابت و رقابت پذيري

6. مطالب موجود در ادبيات موضوع • مفهوم رقابت و رقابت پذيري • ابعاد فلسفي نظريه رقابت • رقابت بين بنگاه‌ها و نظريه مزيت رقابتي • رقابت و مزيت رقابتي در سطح جهاني • توازن جهاني و رقابت بين المللي • مزاياي مبتني بر موقعيت و سيستم • عوامل تعيين كننده مزيت رقابت ملي • ابعاد رقابتي محيط كسب و كار • آثار و تبعات منفي رقابت • اهداف رقابت‌پذيري • نقش دولت در شكل‌گيري رقابت‌پذيري • تغييرات مفهوم رقابت و رقابت پذيري • آثار جهاني شدن بر رقابت‌پذيري كشورهاي در حال توسعه • عوامل تشكيل دهنده رقابت‌پذيري بلندمدت • خصوصي‌سازي و رقابت‌پذيري • مزيت رقابتي در مقابل مزيت استراتژيك • آثار رقابت‌پذيري • پيش‌‌شرط‌هاي رقابت‌پذيري

7. مطالب موجود در ادبيات موضوع • مفهوم رقابت و رقابت پذيري • سير تحول انديشه هاي رقابت

8. مطالب موجود در ادبيات موضوع • مفهوم رقابت و رقابت پذيري • سير تحول انديشه هاي رقابت • مکتب سوداگري • مکتب طبيعيون • مکتب کلاسيک • مکتب نئوکلاسيک • مکتب معاصر

9. مطالب موجود در ادبيات موضوع • مفهوم رقابت و رقابت پذيري • سير تحول انديشه هاي رقابت • نظريات مختلف به بحث رقابت پذيري

10. مطالب موجود در ادبيات موضوع • مفهوم رقابت و رقابت پذيري • سير تحول انديشه هاي رقابت • نظريات مختلف به بحث رقابت پذيري 1. نظريه مزيت مطلق آدام اسميت 2. نظريه مزيت نسبي ريكاردو 3. نظريه جان استوارت ميل 4. نظريه هكچر و اوهلين 5. انتقاد لئونتيف از تئوري هكچر و اوهلين 6. فردريك ليست 7. رائول پربيش 8. هانس سنگر و نظريه اختلافات ساختاري 9. گونارد ميردال 10. جيمز براندر 11. جين گراسمن 12. باربارا اسپنسر 13. مايكل بوراس 14. جوفري كارلينر

11. مطالب موجود در ادبيات موضوع • مفهوم رقابت و رقابت پذيري • سير تحول انديشه هاي رقابت • نظريات مختلف به بحث رقابت پذيري • رويکردهاي مختلف به رقابت پذيري

12. مطالب موجود در ادبيات موضوع • مفهوم رقابت و رقابت پذيري • سير تحول انديشه هاي رقابت • نظريات مختلف به بحث رقابت پذيري • رويکردهاي مختلف به رقابت پذيري • رويکرد مبتني بر قابليت يا منابع • رويکرد مبتني بر بازار • رويکرد مبتني بر دانش • رويکرد مبتني بر دارايي-فرآيند-عملکرد

13. مطالب موجود در ادبيات موضوع • مفهوم رقابت و رقابت پذيري • سير تحول انديشه هاي رقابت • نظريات مختلف به بحث رقابت پذيري • رويکردهاي مختلف به رقابت پذيري • رويکرد مبتني بر قابليت يا منابع • رويكرد اقتصاد نئوكلاسيك • سنت بين- مديسون • مکتب تجديدنظر طلب شيکاگو • مكتب آلمان • رويكرد هزينه مبادله • رويکرد مبتني بر کشور و صنعت به رقابت پذيري • رويکرد فرآيندي • رويکرد مبتني بر بازار • رويکرد مبتني بر دانش • رويکرد مبتني بر دارايي-فرآيند-عملکرد

14. مطالب موجود در ادبيات موضوع • مفهوم رقابت و رقابت پذيري • سير تحول انديشه هاي رقابت • نظريات مختلف به بحث رقابت پذيري • رويکردهاي مختلف به رقابت پذيري • رويکرد مبتني بر قابليت يا منابع • رويکرد مبتني بر بازار • رويکرد زنجيره ارزش • رويکرد محتوايي • رويکرد شبکه هاي استراتژيک • رويکرد مبتني بر دانش • رويکرد مبتني بر دارايي-فرآيند-عملکرد

15. مطالب موجود در ادبيات موضوع • مفهوم رقابت و رقابت پذيري • سير تحول انديشه هاي رقابت • نظريات مختلف به بحث رقابت پذيري • رويکردهاي مختلف به رقابت پذيري • رويکرد مبتني بر قابليت يا منابع • رويکرد مبتني بر بازار • رويکرد مبتني بر دانش • مکتب اتريش • رويکرد سيستم پيچيده • رويکرد شايستگي مدار • رويکرد مبتني بر دارايي-فرآيند-عملکرد

16. پيشينه تحقيق-تحقيقات خارجي

17. پيشينه تحقيق-تحقيقات خارجي در سطح ملی و صنعت (11 مورد)

18. پيشينه تحقيق-تحقيقات خارجي در سطح بنگاه (39 مورد)

19. پيشينه تحقيق- تحقيقات داخلي (4 مورد) • ايماني‌راد مرتضي (1379) "رقابت‌پذيري: نظريه‌ها و مدل‌ها-اندازه‌گيري رقابت‌پذيري ملي 53 كشور به همراه ايران"، وزارت صنايع،‌تحقيقات صنعتي آموزش و اطلاع‌رساني. • ولي بيگي و همکاران (1383)؛ مزيت رقابتي و رقابت‌پذيري صنعت قطعات خودرو ايران، مؤسسه مطالعات و پژوهشهاي بازرگاني. • جوان آملي بهمن؛ محمد قليها حبيت الله؛ غفارپورقشلاق فريبا (1378) "محاسبه شاخص رقابت‌پذيري ايران، سازمان مديريت صنعتي، پايان‌نامه دوره كارشناسي ارشد، به راهنمايي دكتر ايماني‌راد. • روزبهانه داريوش (1385) "طراحي مدل تشخيص منابع مزيت رقابتي در صنعت پتروشيمي ايران"، پايان‌نامه دكتري، دانشگاه شهيد بهشتي، با راهنمايي دكتر سيدمحمود حسيني.

20. بررسی مدل‌هاي مختلف بمنظور شناسايی عناصر زيرمجموعه رقابت‌پذيري و اندازهگيری آن 1. عوامل موثر بر رقابت پذیری 2. بررسی مدلهای ارزیابی بنگاه، صنعت و ملی بمنظور شناسایی عناصر زیرمجموعه رقابت پذیری

21. بررسی مدل‌هاي مختلف بمنظور شناسايی عناصر زيرمجموعه رقابت‌پذيري و اندازهگيری آن 1. عوامل موثر بر رقابت پذیری 1 - عوامل موثر بر رقابت پذیری با توجه به تقسیم بندی پاول، کاندسن و درجر 2 - عوامل موثر بر رقابت پذیری با توجه به مدل رقابت پذیری استراتژیک 3 - عوامل موثر بر رقابت پذیری با توجه به تقسیم بندی پورکوپنکو 4 - عوامل موثر بر رقابت پذیری با توجه به تقسیم بندی پورتر 5 - عوامل موثر بر رقابت پذیری با توجه به تقسیم بندی WEF و IMD 6 - عوامل موثر بر رقابت پذیری با توجه به عوامل محیطی تأثیرگذار بر رقابت پذیری 7 - عوامل موثر بر رقابت پذیری با توجه به تقسیم بندی چو 8 - عوامل موثر بر رقابت پذیری با توجه به تقسیم بندی شورچلو 9 - عوامل موثر بر رقابت پذیری با توجه به تقسیم بندی فاگربرگ 10 - عوامل موثر بر رقابت پذیری با توجه به تجربه رقابت پذیری در کانادا 11 - عوامل موثر بر رقابت پذیری با توجه به مدل پویای رقابت پذیری 12 - عوامل موثر بر رقابت پذیری با توجه به تقسیم بندی موجود در رقابت پذیری جهانی 13 - عوامل موثر بر رقابت پذیری با توجه به اصول رقابت پذیری در جهان 2. بررسی مدلهای ارزیابی بنگاه، صنعت و ملی بمنظور شناسایی عناصر زیرمجموعه رقابت پذیری

22. بررسی مدل‌هاي مختلف بمنظور شناسايی عناصر زيرمجموعه رقابت‌پذيري و اندازهگيری آن 1. عوامل موثر بر رقابت پذیری 2. بررسی مدلهای ارزیابی بنگاه، صنعت و ملی بمنظور شناسایی عناصر زیرمجموعه رقابت پذیری 1. الگوي بنياد کيفيت اروپا 2. مدل ارزيابي متوازن (BSC) 3. مدل كاهش استراتژيك هزينه ها و بهبود عملكرد (SCR&PI) 4. الگوي نظام مديريت کيفيت 5. الگوي جايزه کيفيت مالکوم بالدريج 6. الگوي جايزه ملي دمينگ 7. هرم موفقيت 8. الگوي مديريت کيفيت فراگير 9. رويکرد سيستمي 10. رويکرد استراتژيک 11. رويكرد بهره‌وري 12. مدل توانايي بلوغ 13. زنجيره ارزش پورتر 14. مدل تعالي سازمانهاي کانادايي 15. مدل کيفيت سنگاپور 16. مدل شناخت برتری سازمانی 1. مدل پنج نيروي رقابتي پورتر براي تحليل فضاي صنعت نزديك 2. مدل الماس پورتر 3. مدل فضاي اطلاعاتي 4. فرآيند توسعه محصول جديد 5. نظام ملي نوآوري بازگشت

23. چارچوب نظری • تأکید بر رویکردها ترکیبی دانش بازار منابع 1770 1940 1990

24. وجوه افتراق و انطباق رويکردها در مقام مقايسه رقابت‌پذيري ورودي پردازش خروجي دارايي‌هاي سازمان فرآيندهاي سازمان عملكرد سازمان رويكرد دارايي- فرآيند- عملكرد رويكرد مبتني بر قابليت رويكرد مبتني بر بازار رويكرد مبتني بر دانش

25. عناصر اصلی مدل پیشنهادی رقابت‌پذيري ورودي پردازش خروجي منابع ورودي بنگاه • سرمايه مالي • سرمايه سازماني • سرمايه انساني موقعيت بنگاه در بازار • سرمايه مشتري • هوشمندي رقابتي توان نوآوري و خلاقيت در بنگاه • مديريت دانش • سرمايه نوآوري • توان استفاده از فناوري اطلاعات

26. عناصر اصلی مدل پیشنهادی

27. مدل پيشنهادي (از منظر ديگر) منابع داخل بنگاه

28. مدل پيشنهادي (از زاويه اي ديگر) توان خلاقيت و نوآوری بنگاه منابع داخل بنگاه

29. مدل پيشنهادي (از زاويه اي ديگر) موقعيت بنگاه در بازار موقعيت بنگاه در بازار توان خلاقيت و نوآوری بنگاه منابع داخل بنگاه

30. مدل پيشنهادي (از زاويه اي ديگر) توان رقابتی موقعيت بنگاه در بازار موقعيت بنگاه در بازار توان خلاقيت و نوآوری بنگاه منابع داخل بنگاه

31. عناصر اصلی مدل پیشنهادی

32. مقايسه اجزاي مدل پيشنهادي با مدلهاي موجود در ادبيات

33. مدل پيشنهادي با نگاهی دیگر

35. معرفی اجزاي مدل پيشنهادي توسط سایر صاحبنظران

36. معرفی اجزاي مدل پيشنهادي توسط سایر صاحبنظران

37. معرفی اجزاي مدل پيشنهادي توسط سایر صاحبنظران

38. ديدگاه صاحبنظران در مورد سرمايه هاي مختلف 1. ديدگاه بونتيس 2. ديدگاه استوارت 3. ديدگاه روس 4. ديدگاه بروكينگ 5. ديدگاه سويبي 6. ديدگاه يوستك 7. ديدگاه ادوينسون و مالونه 8. ديدگاه چن 9. هانناس و لوونداهل 10. ديدگاه پتي و گويتر 11. ديدگاه ليم و داليمور 12. ديدگاه كنفدراسيون اتحاديه‌هاي تجاري دانمارك 13. ديدگاه مر و اسچوما بازگشت

39. مراحل تصدیق سازه • در تحقيقاتي كه هدف، آزمودن مدل خاصي از رابطه بين متغيرهاست از مدلهاي علّي استفاده ميشود. پس این تحقیق بدنبال مدلسازی علی است • طبق ادبيات موجود در خصوص مدلسازي علّي، دو روش اصلي مدلسازي معادلات ساختاريافته و شبکههاي بيزين معرفي شده است. در اين تحقيق از هر دو روش استفاده شده است.

40. حجم نمونه • براي بکارگيري تکنيکهاي مدلسازي علي، در اين تحقيق از داده­هاي استخراج شده از 262 پرسشنامه استفاده شده است. البته متدلوژي مدلسازی علی روش خاصي را براي محاسبه حجم نمونه ارائه نكرده است و هنوز توصيه محكمي درباره حجم نمونه لازم براي اين متدلوژي وجود ندارد (اندرسون و وستاج، 2004). • در اجراي اين روشها توصيه شده كه براي هر سنجه عملياتي يا متغير در پرسشنامه، بين چهار تا ده مورد مشاهده وجود داشته باشد (اولري و ووکرکا، 1988) كه در اين صورت لازم است حجم نمونه حداقل معادل 33 (تعداد گويههاي پرسشنامه) ضرب در چهار باشد.

41. مراحل تصدیق سازه Construct Validation

42. 1. شناسايي گويه ها (روايي محتوا) • گام اول-استخراج مدل اولیه مفهومی • گام دوم-انجام رویه طبقه بندی پرسش ها • گام سوم-تعیین مقیاس اندازه گیری

43. 1. شناسايي گويه ها (روايي محتوا) • گام اول-استخراج مدل اولیه مفهومی

44. 1. شناسايي گويه ها (روايي محتوا) • گام اول-استخراج مدل اولیه مفهومی • گام دوم-انجام رویه طبقه بندی پرسش ها

45. 1. شناسايي گويه ها (روايي محتوا) • گام اول-استخراج مدل اولیه مفهومی • گام دوم-انجام رویه طبقه بندی پرسش ها • گام سوم-تعیین مقیاس اندازه گیری • استفاده از طیف هفت تایی

46. 2. ارزیابی روایی سازه • دستيابي به روايي سازه شامل ارزيابي عملي صحت ابزار اندازه گيري است كه نيازمند سه جزء است: (اولري و ووکرکا، 1998) • پايايي (Reliability) • روايي همگرا (Convergent validity ) و • ارزیابی تك بعدي بودن (Unidimensionality)

47. 2. ارزیابی روایی سازه • پایایی (Reliability): درباره ثبات يك سنجه است و با درجه اي كه يك سنجه تحت تأثير خطاي تصادفي است رابطه معكوس دارد.

48. 2. ارزیابی روایی سازه • روایی همگرا: روايي همگرا درباره درجه اي است كه روشهاي چندگانه ارزيابي يك متغير، نتايج يكساني را به دست مي دهند. در این خصوص از آزمون بنتلر-بونت استفاده میشود.

49. 2. ارزیابی روایی سازه • آزمون تک بعدی بودن • به گفته (اولري و ووکرکا، 1998) براي تك بعدي بودن، بايد نشان داده شود كه سنجه هاي ارزيابي هر سازه فقط به همان سازه مربوط هستند و نه غير آن. بنا به تعريف، سنجه هاي چند بعدي كه همزمان چند سازه را ميسنجند را نميتوان يك متغير دانست و نتايج پژوهش را مغشوش ميكنند. بنابراين نخست، يك متغير عملياتي بايد با يك متغير مكنون زمينه اي رابطه اي قوي داشته باشد و دوم، تنها و تنها مي­تواند با يك متغير مكنون رابطه داشته باشد. • بنابر تأكيد هينكين (1995) و اولري و وكوركا (1998) براي ارزيابي روايي سازه از جمله تك بعدي بودن آن لازم است تا از تحليل عاملي تأييدي (CFA) استفاده شود- به ويژه زماني كه سازه­ها بر مبناي تئوري از پيش تعيين شده­اند. چون بر خلاف تحليل عاملي اكتشافي كه در آن ارزيابي سطح قابل قبول بارهاي عاملي به قضاوت پژوهشگر بستگي دارد، در CFA شاخصهاي متعدد درست نمايي مدل مي­توانند روايي مدل ارزيابي را در تك بعدي بودن به خوبي مشخص كنند. بنابراين در پژوهش حاضر براي ارزيابي تك بعدي بودن از CFA بهره مي گيريم.

50. 2. ارزیابی روایی سازه • آزمون تک بعدی بودن • براي انجام CFA جهت ارزيابي تك بعدي بودن هر سازه، رويه لي و همكاران (2005) به كار رفت. طبق اين رويه ابتدا نشانگرهاي هر سازه جداگانه وارد نرم افزار Lisrel 8.5 شده و به اين ترتيب براي هريك از سازه­ها يك مدل تك عاملي مشخص مي­گردد. سپس شاخص­هاي درست­نمايي چندگانه شامل کای مربع، GFI و RMR بررسي مي­شود. علّت استفاده از شاخص­هاي درست­نمايي چند­گانه، كاهش اثر تمايل ذاتي در شاخص­ها و قضاوت مطمئن­تر درباره نتايج است. مقادير GFI بين 80/0 و 89/0 و به ويژه بالاتر از 90/0 و RMR كوچكتر يا مساوي 05/0 و معنا دار بودن مقدار کای مربع در سطح آلفاي 05/0 كه با P مشخص مي­شود، نشانگر آن است كه مدركي درباره عدم تك بعدي بودن وجود ندارد. اگر شاخص­هاي درست­نمايي مدل ارزيابي هر سازه در سطح مطلوب نباشد لازم است كه در هر بار ارزيابي، نشانگر داراي كمترين بار عاملي حذف گردد تا شاخص­هاي درست­نمايي مدل بهبود يابند. اين فرايند تا دستيابي به مدل مناسب ادامه مي يابد.