P I C O “Niet-farmacologische behandeling van slaapstoornissen bij psychiatrische patiënten ”

1. P I C O“Niet-farmacologische behandeling van slaapstoornissen bij psychiatrische patiënten” Pepijn Booltink AIOS Psychiatrie

2. P I C O PMeSH: Psychiatric patient / mental disorder Sleeping disorder (comorbid) insomnia IMeSH: Cognitive behavior therapy Sleeping hygiene / habits Non-pharmacological treatment CMeSH: Benzodiazepines Sedatives OMeSH: Amount of hours sleep Sleep quality

3. Artikelen • (“Comorbid insomnia” AND “mental disorder” [Mesh] AND “Non- pharmacological treatment” [Mesh]) 0 artikelen • (“Insomnia” [Mesh] AND “Cognitive behavior therapy” [Mesh]) 100+ artikelen; voornamelijk primaire insomnia, beperkte evidentie comorbide insomnia (maligniteit, chronische pijn, depressie, PTSS)

4. Resultaten 100+ artikelen Cognitieve gedragstherapie (CGT) vs Benzodiazepine bij insomnia: • Op korte termijn benzodiazepine en CGT (na enkele sessies) gelijke positieve resultaten • (Midden-)lange termijn CGT beste resultaat • CGT → gunstig effect inslapen én doorslapen • CGT is eerste keuze in behandeling primaire insomnia

5. I P C O ipv P I C O I MeSH: Cognitive behavior therapy PMeSH: Primary insomnia CMeSH: Comorbid insomnia Psychiatric patient / mental disorder Sedatives OMeSH: Amount of hours sleep Sleep quality

6. CGT bij primaire insomnia vs comorbide insomnia “Cognitive Behavioral Therapy for Patients with Primary Insomnia or Insomnia Associated Predominantly with Mixed Psychiatric Disorders: a Randomized Clinical Trial” Edinger et al, SLEEP 2009 • Doel: vergelijken effectiviteit CGT primaire insomnia vs comorbide insomnia bij gemixte groep psychiatrische patiënten • Methode: Gerandomiseerd, geblindeerd onderzoek • Stratificatie naar sexe, leeftijd, benzodiazepine-gebruik, ernst van insomnia a.d.h.v. dagboek, en primaire vs comorbide insomnia • Exclusiecriteria: terminale ziekte, hospitalisatie, suïcidaliteit, acuut ontstane pijn of onbehandelbare chronische pijnsyndromen

7. CGT bij primaire insomnia vs comorbide insomnia • 2 Non-farmacotherapeutische interventies: CGT of slaaphygiëne (SH) • 40 deelnemers primaire insomnia (32,5% sedativagebruik) • 41 deelnemers comorbide insomnia: 18 PTSS; 16 stemmingsstoornis; 3 middelengebruik; 3 chronisch pijnsyndroom; 1 angststoornis (61,0% sedativagebruik) • Beide groepen uiteindelijk elk 33 deelnemers met 6 maanden follow-up • Polysomnografie, actigrafie, slaapdagboek; vóór onderzoek, direct na onderzoek, en na 6 maanden

8. CGT bij primaire insomnia vs comorbide insomnia • Insomnia Symptom Questionnaire (ISQ) en Pittsburgh Sleep Quality Index (PSQI) om veranderingen in slaapkwaliteit te monitoren • Dysfuntional Attitudes and Beliefs About Sleep Scale (DBAS) om veranderingen in attitudes en cognities t.a.v. slapen te monitoren • Data polysomnografie, actigrafie, slaapdagboek vergeleken via lineaire ‘mixed models’; 2-richtingen- (behandeling en tijd) en 3-richtingen-interactie (behandeling, tijd en insomniatype): 1. CGT vs SH 2. Vóór behandeling vs direct na behandeling vs 6 mnd follow-up 3. Primaire insomnia vs comorbide insomnia

9. Resultaten 2-richtingen-interactie (behandeling en tijd) • CGT geeft significant Slaap-latentietijd CGT significant beter dan SH (3 min minder) • CGT geeft significant meer slaap-efficiëntie ((totale tijd slapend : totale tijd bedlegerig) x 100%) dan SH • CGT geeft op lange termijn (T ≥ 6 mnd) significant minder bewegingen tijdens slaap dan SH • CGT geeft op korte en lange termijn significante reductie van slaap-interfererende cognities en attitudes 3-richtingen-interactie (behandeling, tijd én insomnia-type) • Geen significant verschil data slaapdagboek en actigrafie tussen primaire insomnia vs comorbide insomnia

10. Conclusies & aanbevelingen + CGT is 1e keuze therapie bij zowel primaire als comorbide insomnia + CGT (niet alleen slaaphygiëne!) effectief voor bepaalde poliklinische patiënten - Geen onderzoek gehospitaliseerde psychiatrische patiënten met insomnia - Relatief kleine onderzoeksgroepen - Weinig variatie ‘mixed psychiatric disorders’: vnl. depressie en PTSS - CGT blijft tijdrovend op de korte termijn vergeleken met benzo’s

11. CGT bij insomnia CGT kost tijd en moeite, en bestaat uit de volgende onderdelen: • Slaapeducatie (geen dutjes overdag, effect leeftijd, circadiane ritme) • Cognitieve controle (elimineren negatieve gedachten tijdens/over slaap) • Slaaprestrictie (maximaal 10 uur slaap per nacht) • Restrictie passief wakker (piekeren over niet kunnen slapen kan je wakker houden) • Stimulus control (verwijderen factoren die conditioneren tot wakker-zijn; slaapkamer alleen gebruiken voor slapen en seks) • Slaaphygiëne (levensstijlveranderingen: geen koffie na 20u00, geen lichamelijke inspanning voorafgaand aan slapen, voorkomen dutjes overdag, consistent slaap-schema, ontspannen in de uren voor slapen, opstaan bij langer dan 15min wakker. Slaaphygiëne alleen niet effectief ¹) • Relaxatietraining (meditatie, hypnose, spierontspanning) • Biofeedback (apparaat dat o.a. spierspanning en hartfrequentie meet) • Slaapdagboek (om slaappatronen te herkennen) ¹ “Psychological and pharmacological therapies for insomnia” Morin et al, SLEEP 2006; 29

12. Bedankt voorde aandacht!