Velferð og kalt stríð

Velferð og kalt stríð Kafli 7 Sögueyjan 3, bls. 68-81.

Kafli 7 Velmegun • Vaxandi velmegun eftir seinni heimsstyrjöld gerði Ísland sífellt háðara milliríkjaviðskiptum. => Innfluttar neysluvörur • Uppbygging velferðakerfis í Evrópu • Trúin á frjálshyggjuna hafði hrunið í kreppunni. • Vesturlandabúar nutu meiri velmegunar eftir seinni heimsstyrjöld en heimurinn hafði áður kynnst.

Kafli 7 Velmegun • Lífskjör bötnuðu, velferðarþjónusta jókst og menntun efldist. • Vaxandi neyslusamfélag með stöðugum kröfum um aukin lífsgæði. • Þessi þróun varð mjög hröð á Íslandi á árunum eftir stríð. => Íslendingar höfðu stórgrætt á seinni heimsstyrjöld.

Kafli 7 Velmegun - Bandaríkjamenn og Bretar á Íslandi höfðu hjálpað Íslendingum að selja vörur á góðu verði til útlanda. - Hlutverk stjórnvalda var að nýta stríðs-gróðann til að byggja upp varanlega hagsæld fyrir þjóðina.

Kafli 7 Kalda stríðið - Bandaríkin og Sovétríkin höfðu verið bandamenn í stríðinu gegn nasistum. En nú varð fjandskapur á milli þessara helstu hervelda => „Kalda stríðið“ hefst - USA: Lýðræði og frjálsan markað USSR: Kommúnískt einræði - Ísland féll undir áhrifa- svæði USA.

Kafli 7 Nýsköpun • 1944mynduð ríkisstjórn af Sjálfstæðisflokki, Alþýðu- flokki og Sósíalista-flokknum. • Ríkisstjórnin fór út í miklar fjárfestingar og nýsköpun í atvinnulífi, sérstaklega sjávarútvegi. • Mikið keypt af nýjum vélbátum og togurum. • Síldarverksmiðjur og frystihús byggð víða um landið.

Kafli 7 Nýsköpun • Uppbyggin atvinnulífsins var full hröð. • Langt tímabil með miklum sveiflum í hagkerfinu hefst. Slök efnahagsstjórn og mikil verðbólga einkenndi þetta tímabil. • Konur koma í auknum mæliút á vinnumarkaðinn. Fengu skattaafslátt sem hvatningu. • Atvinnuleysihvarf að mestu.

Kafli 7 Haftakerfi • Haftakerfi komið á 1947eftir að stríðsgróðanumhafði verið eytt. • Gjaldeyrissjóðir höfðu tæmstþví innflutningur var miklu meiri en útflutningur. • Stjórnvöldu ákváðu að hefta innflutning með vöruskömmtun => Sjá næstu glæru

Kafli 7 Velferð • Nýsköpunarstjórnin lagði mikla áherslu á uppbyggingu velferðarkerfisins. Fyrirmyndir frá Norðurlöndunum og Bretlandi. • Menntun, almannatryggingar og heilbrigðismál áttu að vera á forræði ríkisins. Allir íbúar landsins áttu að vera jafnir fyrir þessu kerfi. • Útgjöld ríkisins jukust vegna þessara málaflokka, en tekjur og verðmætasköpun líka með menntaðra vinnuafli og þróaðra atvinnulífs

Kafli 7 Menntun • Ný fræðslulög sett 1946. Skólaskylda frá 7-14 ára. • Allir áttu að hafa jafnan rétt til menntunar. • Fjórir framhaldsskólar sem útskrifuðu stúdenta: MR (Menntaskólinn í Reykjavík)MA (Menntaskólinn á Akureyri) ML (Menntaskólinn á Laugarvatni) VÍ (Verzlunarskóli Íslands) • Tækniskóli Íslands stofnaður 1964. • Betri tækifæri til náms í þéttbýli en í sveitum. Héraðsskólar með heima-vistir bæta úr þessu. • Mikil fjölgun nemenda í framhalds-námi allan seinni hluta 20. aldar.

Kafli 7 Kalda stríðið • Með fullveldi 1918 var ákveðið að Ísland skyldi vera vopnlaust og hlutlaust land. • Eftir seinni heimsstyrjöld skiptu stórveldin USA og Sovétríkin heiminum upp í áhrifasvæði. Ísland varð hluti af áhrifasvæði USA. • Togstreita stórveldanna tveggja var kallað ,,kalda stríðið“ (samanber glæra 5)

Kafli 7 Keflavíkursamningurinn • Vegna legu Íslands í miðju Atlantshafi var það talið hernaðarlega mikilvægt. USA vildi hafa þar herstöð. • Miklar deilur í landinu um það hvort USA ætti að fá að hafa áfram herstöð hér. Leyft að hafa óvopnað lið. • Samþykkt með Keflavíkur-samningnum 1946

Kafli 7 Marshall aðstoðin • USA hafði áhyggjur af upplausnarástandi í Evrópu eftir stríðið og að þjóðir gengu í lið með Sovétríkjunum. • 1948-1951 veitti USA svokallaða Marshall-aðstoð við uppbyggingu í stríðsþjáðri Evrópu. • Íslendingar áttu í raun ekki rétt á Marshall aðstoð. Ísland hafði stórgrætt á stríðinu. • Íslendingar fengu Marshall aðstoð í skiptum fyrir herstöð USA í Keflavík. Hún var starfrækt frá 1946-2006. • Þegar upp var staðið fengu Íslendingar meiri aðstoð miðað við höfðatölu en nokkur önnur þjóð.

Kafli 7 Nato • Kalda stríðið magnaðist allan 5. áratuginn. • 1948 – Valdarán kommúnista í Tékkóslóvakíu • Berlíadeilan – endaði með að borginni var skipt upp í tvo hluta austur og vestur Berlín. • Kommúnistar komust til valda í Kína 1949 eftir borgarastríð. • NATO stofnað 1949. stofnað af USA,Kanada og flestum löndum í Vestur- Evrópu. • Mikil áhersla lögð á að Ísland gengi í bandalagið vegna hernaðarlegs mikilvægis landsins.

Mótmælin á Austurvelli 1949

Kafli 7 Nato – frh. • Þjóðin algerlega klofin í afstöðu sinni til inngöngu. • Meirihluti Alþingis var með þátttöku en Sósíalistar á móti. Töldu það brot á hlutleysisstefnu landsins. • Mikil mótmæli á Austurvelli 30. mars 1949 þegar Alþingi tók málið fyrir. • Mikil átök milli lögreglu og mótmælenda • Andstæðingar aðildar höfðu krafist þjóðaratkvæðagreiðslu um málið en ekki fengið.

Kafli 7 Herstöðin • 1951 var gerður svokallaður Herstöðvarsamningur við USA. • Bandaríkjamenn skyldu tryggja öryggi Íslands gegn erlendum öflum. • Fyrst voru um 5000 fastir hermenn í Keflavíkurstöðinni. • Herinn átti að gæta flug og siglingaleiða á N-Atlandshafi. • Þjóðin algerlega klofin í afstöðu til veru herliðsins. • Sérstakur flokkur sem barðist gegn herstöðinni var til um tíma – Þjóðvarnarflokkurinn. • Samtök herstöðvarandstæðinga stofnuð 1960 • Önnur samtök sem kölluðu sig ,,Varið land“ söfnuðu undirskriftum með veru hersins. • Margir græddu á veru hersins og er talið að lengi hafi um 10% af gjaldeyristekjum landsins komið þaðan.

Velferð og kalt stríð