FİZİKSEL RİSK ETMENLERİ (TOZ)

1. FİZİKSEL RİSK ETMENLERİ (TOZ)

2. KONUNUN GENEL AMACI Katılımcıların, işyerindeki sağlığı ve güvenliği olumsuz etkileyen fiziksel risk etmenleri (TOZ) hakkında bilgi sahibi olmalarını ve bu etmenlere karşı alınması gereken iş sağlığı ve güvenliği tedbirlerini öğrenmelerini sağlamaktır.

3. ÖĞRENME HEDEFLERİ Bu dersin sonunda katılımcılar;

4. KONUNUN ALT BAŞLIKLARI

5. TOZ

6. TOZ İbn-i Sina diyor ki; Eğer tozlar ve dumanlar olmasaydı insanlar bin sene yaşardı.

7. TOZ Toz • Genellikle 300 mikronun altında,daimi hava veya başka gazlar içinde karışım halinde bulunurlar. • Solunan toz, genellikle 60 mikronun altındadır. • Meslek hastalığı (Ponömokonyoz) yapan tozlar 0.5-5 mikron arasındadır.

8. TOZ Toz • Çapları 50 mikrondanbüyükolantoztanecikleriçıplakgözlegörülebilir; • Dahaküçüktaneciklerinçıplakgözlegörülebilmesiiçingüneşışığıgerekir. • Çapı 10 mikrondanküçükolan; yanisolunabilirniteliktekitanecikleriseyalnızcamikroskopyardımıilegözlenebilir.

9. TOZ TOZLARIN OLUŞUMU Üretim sırasında: Kazma, delme, kırma, kesme, aşındırma, parçalama gibi işlemlerin sürdürülmesinde ortaya çıkar.

10. TOZ TOZLARIN OLUŞUMU Toz haldeki ya da tozlu ham veya yarı işlenmiş maddelerin -Boşaltılması, -Depolanması, -Üretimde kullanılması, -Taşınması işlemleri

11. TOZ TOZLARIN OLUŞUMU Ayrıca; Üretim veya diğer faaliyetler sonrasında oluşan ve belli bir süre havada asılı kaldıktan sonra çöken tozların, bakım veya onarım işlemleri sırasında temizlenmesi tozdan etkilenmenin bir başka şeklidir.

12. TOZ VÜCUDA GİRİŞ YOLLARI Genellikle solunum yolları ile girerler. Alveoller; işyeri ortamındaki zararlı maddelerin organizma ile etkileştiği en geniş yüzeydir. (55-75 metrekare)

13. TOZ HASTALIK OLUŞTURMA RİSKİ Çapı küçük olduğu için gözle görülemeyen, havada asılı kalma süresi en uzun olan tozlar en solunabilir tozlardır. O halde bu nitelikteki tozlar akciğerlerde hastalık oluşturma ihtimali en yüksek olan tozlardır.

14. TOZ TOZ ÇEŞİTLERİ KİMYASAL YAPILARINA GÖRE BİYOLOJİK ETKİLERİ AÇISINDAN

15. TOZ KİMYASAL YAPILARINA GÖRE • 1-ORGANİK TOZLAR • Bitkisel Kökenli Tozlar (Pamuk, tahta, un, saman, bitki tohumları vb.) • Hayvansal Kökenli Tozlar (Tüy, saç. Deri vb.) • Sentetik Bileşenlerin Tozları (DDT, plastik, reçine, lastik vs.) • 2- İNORGANİK TOZLAR • Metalik Tozlar (Demir, Cu, Al, Zn. Pb. vb) • Metalik Olmayan Tozlar (Kükürt vb.)

16. TOZ KİMYASAL YAPILARINA GÖRE 3-KİMYASAL BİLEŞENLERİN TOZLARI: (Çinkooksit, manganezoksit, cam. Vb.) 4-DOĞAL BİLEŞENLERİN TOZLARI:(Mineraller, killer, maden cevheri vb. )

17. TOZ BİYOLOJİK ETKİLERİ AÇISINDAN TOZLAR 1-Fibrojenik Tozlar, 2-Toksik Tozlar, 3-Kanserojen Tozlar, 4-Radyoaktif Tozlar, 5-Allerji Yapan Tozlar, 6-İnert Tozlar

18. TOZ BİYOLOJİK ETKİLERİ AÇISINDAN • 1-Fibrojenik Tozlar: • Akciğerlerde fibrotik şişler yapar . Tabiatta en çok bulunan kuvars olup, diğerlerine göre çok daha az ve belli sıcaklıklarda rastlanır. Silikoz gibi pnömokonyozların oluşmasına sebep olabilirler. • Tozların yapısında ne kadar fazla silis varsa o kadar tehlikelidir. • Bir diğer önemli özelliği 20 yıl gibi bir etkilenme sonucu ortaya çıkmasıdır. • Asbestoz ise asbest tozlarının sebep olduğu pnömokonyozdur. Asbest tozlarının solunması sonucu akciğerlerde fibroz denilen yapısal değişiklikler ortaya çıkar.

19. TOZ BİYOLOJİK ETKİLERİ AÇISINDAN 2-Toksik Tozlar : İÇ ORGANLARDA (sinir sistemi,karaciğer,böbrekler,mide,bağırsaklar, solunum sistemi,kan yapıcı organlar) KRONİK VEYA AKUT ZEHİRLENME ETKİLERİ YAPAR (Pb, Cr,Cd, Vanadyum gibi ağır metal tozları) 3-Kanserojen Tozlar: İNSANLARDA KANSERE YOL AÇAN TOZLARDIR. ASBEST, ARSENİK VE BİLEŞİKLERİ, BERİLYUM, KROMATLAR (kalsiyum-potasyum-sodyum), NİKEL VE BİLEŞİKLERİ (nikel oksit,nikel sülfit)

20. TOZ BİYOLOJİK ETKİLERİ AÇISINDAN 4-Radyoaktif Tozlar: Fazla olmamakla birlikte en önemlileri, uranyum, toryum, seryum, trityum ve radyum bileşenleridir. 5-Allerjik Tozlar: Bazı insanlar üzerinde allerji yapabilen, astım ve egzema gibi hastalıkların oluşmasına sebep olan tozlardır. (Hayvan yemleri, ot, tahıl, pamuk, keten, kenevir,un) 6-İnert Tozlar: Bu tozlar insan vücudunda birikebilen fakat fibrojenik ve toksik etkileri olmayan ayrıca belli bir hastalığı oluşturmayan tozlardır. (Demiroksit, titandioksit, kömürtozu, baryum bileşenleri, kireçtaşı, mermer, alçı tozları, tütün)

21. TOZ TOZUN ETKİLERİ • En büyük tehlikesi akciğerlere gitmesidir. Solunum sırasında büyük toz parçacıkları genellikle burundaki kıllar ile mukoza tarafından yakalanır yani üst solunum yollarında tutulur, öksürükle ve balgam olarak dışarı atılır. Ancak küçük parçacıklar akciğerlerde alveollere kadar ulaşarak tahrip edebilir ya da kana karışarak ve vücudun diğer bölgelerine taşınarak buralarda tahribat yapar. • Gözleri zedeleyebilir, • Bazı durumlarda toz patlamaları olabilir, • Çoğu zaman da yoğun bulundukları ortamda görüntüyü etkileyebilmektedir. • Hassas cihazları etkilemektedir.

22. TOZ Bazı Meslek Hastalıkları ve etmenleri • Antrako-silikoz :Kömür tozu pönomokonyozu • Sideroz :Silis “ “ • Asbestoz :Asbest “ “ • Bisinoz :Pamuk “ “ • Alümina :Alüminyum “ “ • Talkoz :Talk “ “

23. TOZ Astım krizinde bronş kaslarının kasılması

24. TOZ KORUMA TEKNİK KORUMA TIBBİ KORUMA

25. TOZ TEKNİK KORUMA • En önemli olan metod, ortamda bulunan toz miktarını azaltmaktır. • Bunun için ortamda bulunan tozun sayısı, yapısı ve çapı ölçülmelidir. • Elde edilecek sonuca göre; • 1- tozun meydana gelip çevreye yayılmasını önlemek. • 2- meydana gelen tozu ortamdan uzaklaştırmaktır. • Temel ilkeler • Teknolojik metodlar, • Havalandırma, • Tozsuzlaştırma (toz toplama), • Kişisel koruyucular

26. TOZ TIBBİ KORUMA İşe giriş ve periyodik kontrol muayeneleridir. Genel sağlık muayenesinin yanı sıra göğüs radyografilerin alınması, solunum ve dolaşım sistemi ile cilt hastalığı olanlar, göğüs yapısında bozukluk olanlar bu işlere alınmamalıdır.

27. TOZ TOZ DEĞERLENDİRMESİ • Öncelikle toz türleri ve kaynakları belirlenmelidir. • Toz oluşumuna katkı yapan tüm madde ve işlemler, • Katkı düzeyleri, • Toz analizleri ve solunabilir toz ölçümleri, • Eşik sınır değeri aşıp aşmadıkları sorularına cevap aranır.

28. TOZ TOZDAN KORUNMA POLİTİKALARI Koruyucu politikanın gelişimi; kişisel korumayı temel alan politikalardan toplu korumayı öngören politikalara, buradan da bütüne yönelik korumayı temel alan ve riskin önlenmesine öncelik veren politikalara doğru olmuştur.

29. TOZ TOZDAN KORUNMA POLİTİKALARI • ETKİLİLİK SIRALAMASI • Seçme • Kişisel koruma • Toplu koruma • Tam önleme ETKİSİZDEN ETKİLİYE

30. TOZ TOZDAN KORUNMA POLİTİKALARI 1-Seçme: Duyarlı Kişilerin Riskle Karşılaşmasının Önlenmesidir. -Yasal Düzenlemelere Uygunluk (Çocuk-kadın Çalışanlar) -Tıbbi Seçme: Sağlığı Uygun Olmayanların Ya Da Çalıştığı Süre İçinde Uygun Olmaktan Uzaklaşmanın Tespit Edilmesi -Mesleki Seçme:İşe Ve/Veya Riske Uygun Eğitimi Olmayanların İşe Alınmamaları -Doğal Seçme: İşin Gereklerini Kişisel Özellikleri Sebebiyle Yerine Getiremeyecekler Seçmeye Katılmazlar

31. TOZ TOZDAN KORUNMA POLİTİKALARI 2-Kişisel Korunma: Toz vardır ve tozlu işlem sürmektedir, çalışan toza ve tozlu işleme karşı korunur. -Kişisel korunma araçları: uygun toz maskesi, iş elbisesi, eldiven -Tıbbi korunma: işe giriş ve periyodik muayeneler ile iş sağlığı eğitimi -kişisel hijyen: sağlıklı içme ve kullanma suyu/yeterli beslenme imkanları/temizlenme ve dinlenme imkanları

32. TOZ KİŞİSEL KORUNMA Toz maskesinin etkin bir şekilde kullanımı önemlidir.

33. TOZ KİŞİSEL KORUNMA TOZ MASKESİ: Tozlu ortamda yüze takılarak solunum vasıtasıyla zararlı tozların akciğerlere girmesini önlemeye yarayan kişisel koruyucu malzemedir.

34. TOZ KİŞİSEL KORUNMA Toz Maskesinin Kullanımı:

35. TOZ TOZDAN KORUNMA POLİTİKALARI 3-Toplu Koruma: Risk ek yöntemlerle izole edilir Tozun yerel havalandırma ile ortamdan uzaklaştırılması, -Islak çalışma yapılarak tozuma sınırlanır, -işyeri ortamının nemlendirilmesi ile tozun çökmesi hızlandırılır, -Genel havalandırma ile ortamdaki toz yoğunluğu azaltılır, -Tozlu işlemlerin işçi sayısının az olduğu zaman dilimlerinde (saat veya gün) yapılması sağlanır, -Tozlu işte çalışma süresi azaltılır.

36. TOZ TOZDAN KORUNMA POLİTİKALARI 4-Tam Önleme: En etkili ve kalıcı yöntemdir.(Kaynağında önleme) -Yer Değiştirme: tozlu olanın tozsuz olanla, zararlı olan maddenin zararsız ya da az zararlı olanla değiştirilmesi, -Makinalaştırma: tozlu işlemin çalışana değil, makineye yaptırılması veya kapalı sistemde yapılması, -Otomasyon: tozlu işlemin çalışana değil, makineye yaptırılması veya işyeri ortamından soyutlanmış bölmede yapılması, -Uygunlaştırma: işletme binalarının çalışmaya ve tozlu üretime uygun hale getirilmesi veya üretimin ve iş organizasyonun toza uygun hale getirilmesi

37. TOZ TOZUN ETKİSİ -Tozun Yapısına, -Tozun Yoğunluğuna, -Maruziyet Suresine göre sağlık açısından sakıncalıdır. Kişisel Faktörler Olarak İse -Kişinin Genel Yapısı, -Sağlık Durumu, -Kişisel Direnç-duyarlılık, -Alışkanlıklar (sigara Vb.) hastalık Oluşumunda pay sahibidirler

38. TOZ PNÖMOKONYOZ OLUŞMASINDAKİ FAKTÖRLER • Tozların Çapları, • Tozların Tekibi, • Tozların Miktarı, • Kişisel Özellikler

39. TOZ PNÖMOKONYOZ OLUŞMASINDAKİ FAKTÖRLER 1-Tozların Çapları : Ortamda bulunan tozların çapları 5 mikrondan küçükse akciğerlere girme ve yığılma ihtimali artar. 2-Tozların Terkibi: Hastalığın ortaya çıkmasında önemli olan ikinci faktördür. Örneğin slikoz olabilmesi için tozun yapısında kristal halinde silis bulunmalıdır.

40. TOZ PNÖMOKONYOZ OLUŞMASINDAKİ FAKTÖRLER 3-Tozların Miktarı : Hastalığın meydana gelmesinde üçüncü faktör alınan “doz” dur. Alınan “doz” tozlu ortamda bulunma süresine bağlıdır. Ne kadar fazla kalınırsa akciğerlere giren tozun miktarı o kadar artar

41. TOZ PNÖMOKONYOZ OLUŞMASINDAKİ FAKTÖRLER 4-Kişisel Özellikler : İnsanların kendini koruma mekanizması vardır. Bu mekanizma solunum sistemini bozan bazı nedenler sonucu iyi işlemez. Örneğin; çok sigara içenler veya başka zehirli gazlarla daha önce karşılaşmış olanlarda, koruma sistemi zedelenmiştir. Pnömokonyoz olma ihtimali fazladır.

42. TOZ PNÖMOKONYOZLAR Silikoz: Yaygın ve tehlikeli bir toz hastalığıdır. Silica tozunun solunmasıyla oluşur.İnce toz zerrecikleri akciğerin ince hava keseciklerine kadar taşınır.Özel koruyucu hücreler tozu kapar ve sindirmeye çalışır. Buna rağmen tozlar lenf nodüllerine gerer ve burada damarları tıkarlar. Akciğerlerde fibroz denen ve lif demetine benzeyen anormal ölü kabuk oluştururlar.

43. TOZ PNÖMOKONYOZLAR Silikozun Sebep Olduğu Diğer Hastalıklar; Silikoz, başka hastalığa sebep olmaz, ancak, silikozla birlikte başka hastalıklar da olabilir. Bu ise silikozun şiddetini artırır. Ayrıca durumu daha komplike hale sokacak her türlü durumdan sıkınmalıdır. Sigara.... Sigara, solunum yolunda bulunan ve tüye benzeyen tozlarla yabancı maddelerin boğaz ve tükürük yoluyla atılmasını sağlayan kılımsı hücrelere zarar verir. Bu hücreler görev yapamayınca silikalar birikir.

44. TOZ SİLİKOZ TÜRLERİ 1-Kronik Silikoz: Genellikle aşırı temastan 10 yıl sonra ortaya çıkar. En çok görülenidir. Erken dönemde farkedilmeyebilir. Vücudun enfeksiyonla mücadele yeteneği silika tozlarından etkilenebilir. Çalışanlarda fiziksel uğraşıdan sonra solunumda kesilme, nefes darlığı, şiddetli öksürük, yorgunluk, iştah kaybı, göğüs ağrıları, yüksek ateş, morarma-siyanoz) 2- Hızlanmış Slikoz: Yüksek temas sonucu oluşur ve 5-10 yılda gelişir. 3-Akut Silikoz: En yüksek derecede maruz kalınan ve birkaç haftadan 5 yıla kadar süre içerisinde semptomları görülen tiptir.

45. TOZ SİLİKOZUN TANISI VE KORUNMA Tıbbi muayene ile çalışanın tüm çalışma hikayesi ve göğüs röntgeni ile ikisinin silica tozu taşıdığının tek göstergesi olan akciğer tahlillerini içerir. Korunma genel tedbirler ile yapılır. Erken zamanda tanısı önemlidir. İş değiştirerek ve tozlu ortamdan uzaklaştırılarak silikanın vücuttan atılması sağlanabilir.

46. TOZ PNÖMOKONYOZLAR BİSSİNOS : (Keten, kendir ve pamuk tozlarından meydana gelir).Bu hastalık üç devre gösterir. 1’nci devre: Tipik belirtisi “Pazartesi Ateşidir” 2’nci devre: Nefes darlığı, öksürük vb. belirtiler pazartesiyi takip eden günlerde de devam eder, 3’cü devre: İşe devam edildiğinde şikayetler yerleşir, iyileşmeyen bir duruma gelir.

47. TOZ ASBEST Asbest; Temelde bazı kaya oluşumlarının damarlarında doğal olarak bulunan ve doğada sıkça rastlanan bir mineral silikatıdır. Minerolojik özelliklerine göre Amfibol ve Serpantin grubu olmak üzere iki farklı asbest grubu bulunmaktadır. Serpantin grubu asbest KRİZOTİL (Beyaz Asbest) olarak adlandırılmakta ve dünya asbest üretiminin %95 ‘ni oluşturmaktadır.

48. TOZ ASBEST Serpantin türü asbest lifleri esnek, dayanıklı olup amfibol grubu asbestlere göre nemi daha çok emerler. Amfibol grubu asbestler ise ; AMOZİT (Kahve Rengi), TREMOTİL , ANTOFİLLİT , KROKİDOLİT (Mavi), AKTİNOLİT diye adlandırılırlar

49. TOZ ASBEST Amfibol grubu asbestlerin lifleri daha kısa ve serttir.iğnemsi yapıda olan bu lifler oldukça kırılgandır. Kimyasallara karşı daha fazla dirençlidir. Genel olarak asbest lifleri; esnektir, yanmaz, kuvvetlidir, kimyasallara dayanıklıdır, termal iletkenliği düşüktür.

50. TOZ ASBEST • KULLANIM ALANLARI: • Çimentolu boru ve çatı levhası • Balata ve Conta İmalatı, • Yer Döşemesi, • İzolasyon Malzemesi, • Tekstil Sanayi • İKAME MALZEMELER • Silisyumdioksit, cam elyaf-cam yünü, kaya yünü, suni elyaflar