Dysleksja rozwojowa.

1. Dysleksja rozwojowa. Przyczyny, objawy, pomoc dziecku ze specyficznymi trudnościami w nauce czytania i pisania.

2. Dysleksja rozwojowa wymieniana jako przyczyna specyficznych trudności w uczeniu się, ma ona charakter wrodzony i towarzyszy  dziecku przez cały okres rozwoju. Diagnozowana jest przy prawidłowym rozwoju intelektualnym, u dziecka nie mającego wady słuchu ani innego zaburzenia neurologicznego, które uniemożliwiałoby opanowanie zdolności pisania i czytania przy prawidłowo prowadzonym procesie nauczania i prawidłowej sytuacji emocjonalnej dziecka. Obejmuje kilka rodzajów zaburzeń: • DYSLEKSJA - trudności w czytaniu (zaburzenia zarówno tempa i techniki czytania, jak i stopnia rozumienia treści) • DYSORTOGRAFIA - trudności z opanowaniem poprawnej pisowni (dziecko popełnia błędy ortograficzne mimo dobrej znajomości zasad pisowni) • DYSGRAFIA - niski poziom graficzny pisma (brzydkie, koślawe litery, trudności z utrzymaniem się w linijce, litery w wyrazach nierówne) • DYSKALKULIA - problemy w matematyce (niski poziom rozumowania operacyjnego, kłopoty z pojęciami abstrakcyjnymi, np. z pojęciem liczby, wielkości, proporcji).

3. Uwarunkowania tego typu zaburzeń to: • czynniki dziedziczne (występowanie rodzinne) • mikrouszkodzenia powstałe w okresie ciąży, okresie okołoporodowym i w pierwszych miesiącach życia dziecka • wady rozwojowe centralnego układu nerwowego • zaburzenia hormonalne Dysleksja nie jest chorobą, którą można wyleczyć, nie jest to również coś, z czego się "wyrasta".

4. Częstotliwość występowania w populacji:

5. Co powinno zaniepokoić?Jeżeli obserwuje się u dziecka kilka z poniższych objawów, warto przeprowadzić dokładniejsze badanie. Ich przyczyną może być - ale nie musi - dysleksja. Wiek przedszkolny Objawy językowe • Opóźniony rozwój mowy • Regularnie przekręca wyrazy i zwroty ("kolomotywa", "krędy" zamiast "którędy"). • Miewa kłopoty z zapamiętywaniem nazw pospolitych obiektów, takich jak "stół", "krzesło". • Z trudnością uczy się wierszyków i rymujących się słów ("krowa - głowa"). Objawy niejęzykowe • Dziecko wcześnie zaczyna chodzić, ale nie przechodzi przez etap raczkowania (przemieszcza się na pośladkach i rękach, pełza na brzuchu). • Ma utrzymujące się kłopoty z samodzielnym ubieraniem i zakładaniem obuwia na właściwe nogi. • Lubi, gdy mu się czyta, ale nie wykazuje zainteresowania literami. • Często zarzuca mu się, że nie słucha lub nie uważa. • Jest nadmiernie ruchliwe, często wpada na przeszkody i spada (na przykład z krzesła). • Ma trudności z łapaniem, kopaniem lub rzucaniem piłki, podskakiwaniem i przeskakiwaniem. • Ma trudności z wystukiwaniem prostych rytmów.

6. Wiek wczesnoszkolny Objawy językowe • Ma szczególne trudności z czytaniem i ortografią. • Odwraca litery i cyfry. • Ma trudności z zapamiętywaniem tabliczki mnożenia, alfabetu, formułek. • Opuszcza litery w słowach i zmienia ich kolejność. • Myli litery "b" i "d" i słowa takie jak "do/od". • Używa palców lub znaczków na papierze do prostych obliczeń. • Słabo koncentruje uwagę. • Ma kłopoty ze zrozumieniem czytanego przez siebie tekstu. Objawy niejęzykowe • Ma trudności z zawiązywaniem sznurowadeł, zapinaniem guzików, ubieraniem. • Ma kłopoty z odróżnianiem lewej i prawej ręki, myli kolejność dni tygodnia, miesięcy w roku. • Potrafi być zaskakująco błyskotliwe w innych dziedzinach. • Ma słabe poczucie kierunku. • Ma niską samoocenę i brak mu zaufania do własnych możliwości.

7. W wieku 12 lat i późniejDo wcześniejszych objawów dochodzą nowe: Objawy językowe • Wciąż niedokładnie czyta. • Wciąż ma trudności z ortografią. • Wymaga powtarzania poleceń i numerów telefonów. • "Zacina się" przy próbach użycia długich słów ("filozoficzny", "indywidualny"). • Myli miejsca, daty, godziny. • Ma trudności z planowaniem i pisaniem wypracowań. • Ma trudności z przetwarzaniem skomplikowanego języka lub długich ciągów instrukcji z dużą szybkością. Objawy niejęzykowe: • Wyraźnie ujawniają się słabe i mocne strony.

8. Przejawy trudności szkolnych: • czytanie - mylenie liter o podobnym kształcie (a-o, m-n, l-t-ł, b-d, g-p, n-u, m-w, itp.), opuszczanie liter, sylab, wyrazów, wierszy; przekręcanie końcówek wyrazów, "zgadywanie", gubienie się w tekście; tempo czytania wolne, szybko następuje zmęczenie i niechęć do czytania; czytanie nierytmiczne, długo utrzymuje się technika literowania; koncentracja na technicznej stronie czytania, która utrudnia rozumienie treści; w czytaniu nie są uwzględniane znaki przestankowe; błędy w czytaniu: mylenie wyrazów o podobnym brzmieniu, zniekształcanie słów; • rysowanie - rysunki przeważnie "ubogie", kłopoty z odwzorowywaniem prostych figur geometrycznych (koło, kwadrat, trójkąt, romb).

9. pisanie - trudności z zapamiętaniem kształtu liter, mylenie liter o podobnym kształcie, pomijanie drobnych elementów graficznych liter (kropek, ogonków, kresek), opuszczanie liter lub cząstek wyrazów; pomimo znajomości zasad i reguł ortograficznych liczne błędy, mylenie znaków graficznych różniących się położeniem w stosunku do osi pionowej lub poziomej (d-b-g-p-m-w-n-u); niewłaściwe rozplanowanie graficzne wyrazów w zeszycie, mogą występować elementy pisma lustrzanego, dziecko "nie mieści się" w liniaturze zeszytu; obniżony poziom graficzny pisma - litery niekształtne, kanciaste, nieprecyzyjne, różnej wielkości, wychodzące poza linie, połączenia między literami różnej długości, w dowolnym miejscu litery, różne nachylenie liter, odstępy między literami za duże lub za małe, linie niepewne, litery "niedokończone„; pismo mało czytelne; tempo pisania wolne - trudności z nadążaniem za tempem klasy; zeszyty sprawiają wrażenie źle utrzymanych; w początkowej fazie nauki pisania może występować element pisma lustrzanego, odwracanie liter, cyfr, zmiana ich kolejności, opuszczanie końcówek w wyrazach, a nawet całych wyrazów.

10. Trudności w innych przedmiotach szkolnych: • geografia - kłopoty w odczytywaniu mapy, kłopoty z zapamiętaniem kierunków na mapie; • geometria - kłopoty ze skorelowaniem nazwy z figurą geometryczną, mylenie pojęć (np. równoległy, prostopadły); • arytmetyka - mylenie cyfr podobnych graficznie, kłopot z zapamiętaniem tabliczki mnożenia; • języki obce - trudności tego samego typu co w języku polskim;

11. Sposoby pracy z dziećmi z dysleksją • W pracy z dzieckiem dyslektycznym najbardziej skuteczne jest uczenie polisensoryczne: jednoczesne zaangażowanie wielu zmysłów: słuchu, wzroku i kinestezji. Maksymalnie wykorzystać należy te zmysły, które funkcjonują prawidłowo z jednoczesnym ćwiczeniem tych słabszych.

12. W pracy z dzieckiem dyslektycznym należy: • stosować na przemian czytanie głośne i czytanie ciche utworów ze sprawdzaniem zrozumienia tekstu, • utrwalać i powtarzać wiadomości przy każdej nadarzającej się okazji w ciągu dnia, • polecać pisanie ołówkiem w większej liniaturze, szczególnie w początkowym okresie nauki szkolnej, • należy usuwać wyrazy niepoprawnie napisane tak, by dziecko nie przyswajało sobie w pamięci wzrokowej ich wadliwego obrazu graficznego np. poprzez całkowite zamazanie wyrazów z błędem i napisanie ich u góry w sposób poprawny.

13. W nauce poprawnego pisania pod względem graficznym wskazane jest stosowanie następujących ćwiczeń: • Kreślenie ręką dużych liter w powietrzu. • Pisanie dużych liter na tablicy - wodzenie po wzorze. • Pisanie (malowanie) liter na arkuszach papieru, różnej wielkości. • Pisanie liter za pomocą szablonów. • Kalkowanie (kalką techniczną), obwodzenie po wzorze. • Samodzielne pisanie liter. • Przy opracowaniu graficznym liter należy zwrócić uwagę na ich charakterystyczne elementy, sposób pisania z zaznaczeniem miejsca rozpoczęcia i rozmieszczenia w liniaturze zeszytu.Trzeba dążyć do tego, by dzieci nauczyły się pisać wyrazy łącznie, czytelnie i we właściwym tempie.

14. Przykłady ćwiczeń w czytaniu i pisaniu "Czytanie na raty" • Dziecko czyta na głos - zależnie od możliwości: od ok. 1/2 - 1 strony, • Dorosły - czyta dziecku na głos - trzy razy więcej, ok. 3 strony; dobrze, jeżeli dziecko w tym czasie śledzi tekst wzrokiem, • Dziecko czyta samo po cichu - cztery razy więcej: ok. 4 strony; powtórka całego cyklu (powyższe punkty) • Streszczenie przeczytanego tekstu (ustne - opowiadanie lub pisemne - w formie planu czy wypracowania) lub dyskusja nad tekstem, • Podsumowanie przeczytanego rozdziału - streszczenie rozdziału i dyskusja nad wybranymi problemami.

15. Książka mówiona • "Książki mówione" to taśmy magnetofonowe z nagraniami lektur szkolnych, które służą dzieciom w przyśpieszeniu procesu czytania lektur. Można je wypożyczać w bibliotekach dla osób niepełnosprawnych, bibliotekach pedagogicznych. Rodzice prezentują początek "książki mówionej" i dziecko kontynuuje czytanie reszty rozdziału z użyciem kasety magnetofonowej. Zadaniem dziecka jest: • a) słuchanie tekstu (z taśmy) z jednoczesnym śledzeniem go w książce (czytaniem -2 strony), • b) słuchanie tekstu bez czytania (kilka stron) - powtórka pkt.a-b, • streszczenie przeczytanego tekstu (ustne lub pisemne - w formie planu czy wypracowania) lub dyskusja nad tekstem. • podsumowanie przeczytanego i wysłuchanego rozdziału - streszczenie i dyskusja.

16. Dyktando w 10 punktach • Umów się z dzieckiem, że codziennie będziecie robić dyktando obejmujące 3 zdania. Wymyślcie wspólnie nagrodę po każdym tygodniu pracy. • Zaznacz w książce dziecka 3 zdania i przeczytaj na głos pierwsze zdanie. • Dziecko powtarza zdanie i omawia pisownię każdego wyrazu (podaje zasady pisowni). • Dziecko zapisuje zdanie (podobnie postępuje z następnymi zdaniami). • Dziecko samodzielnie sprawdza cały napisany tekst. • Dorosły sprawdza tekst. Jeżeli znajdzie błędy, podaje ich liczbę. • Dziecko ponownie sprawdza tekst z pomocą słownika ortograficznego. • Dorosły sprawdza poprawiony tekst. Jeżeli nadal są błędy, wskazuje tekst, z którego dyktował zdania. • Dziecko porównuje napisany tekst ze wzorem i ostatecznie poprawia błędy. • Dziecko opracowuje błędnie napisane wyrazy (np. podaje zasady pisowni, wyrazy pokrewne, odmienia wyraz przez przypadki, wymienia na inne formy).

17. Co robić ? ...gdy dziecko ma dysleksję lub jest nią zagrożone? Obserwuj dziecko od najmłodszych lat. Jeżeli u dziecka występują trudności w nauce, a zwłaszcza gdy występuje łącznie wiele spośród wyżej wymienionych objawów, należy zwrócić się do: • nauczyciela języka polskiego, wychowawcy dziecka lub pedagoga szkolnego celem skonsultowania problemu i potwierdzenia potrzeby zdiagnozowania dziecka w poradni psychologiczno-pedagogicznej, • Poradnia przeprowadza specjalistyczne badania diagnostyczne dziecka w celu ustalenia przyczyn trudności dziecka w nauce. • Psycholog lub pedagog poradni udzieli szczegółowych wskazówek metodycznych odnośnie pracy dydaktycznej i wychowawczej z uczniem w domu i w szkole.

18. Ilustracja przedstawia komputerową próbkę tekstu będącego symulacją zaburzonego postrzegania wyrazów w dysleksji wzrokowo-przestrzennej.

19. PRAWA UCZNIA DYSLEKTYCZNEGOW SZKOLE: • obowiązek respektowania przez nauczyciela opinii z poradni publicznej, • obowiązek dostosowania wymagań edukacyjnych do indywidualnych potrzeb ucznia, u którego stwierdzono trudności w uczeniu się, w tym specyficzne trudności, uniemożliwiające sprostanie tym wymaganiom, •   Uczniowie (słuchacze) z dysfunkcjami mają prawo przystąpić do sprawdzianu lub egzaminu gimnazjalnego w warunkach i formie dostosowanych do ich dysfunkcji(ROZPORZĄDZENIE MINISTRA EDUKACJI NARODOWEJ z dnia 21 marca 2001 r.w sprawie warunków i sposobu oceniania, klasyfikowania i promowania uczniów i słuchaczy oraz przeprowadzania egzaminów i sprawdzianów w szkołach publicznych);         • uczeń i jego rodzice lub prawni opiekunowie powinni sami zdecydować, czy zechcą skorzystać z podanych powyżej praw. Przygotowała: Joanna Burandt - Oprawa