Lokale detailhandel in drugs in Antwerpen Resultaten van een exploratieve studie

1. Lokale detailhandel in drugs in Antwerpen Resultaten van een exploratieve studie Prof. Dr. Tom Decorte Eline D’Huyvetter Antwerpen, 26 september 2013

2. Lokale detailhandel drugs in Antwerpen Conclusies Eline D’Huyvetter Universiteitstraat 4, 9000 Gent

3. Achtergrond • Beleidsplan Drugs Antwerpen 2005-2007 • Antwerpse Drug- en Alcoholmonitor (ADAM) – 2007 • Beleidsplan Drugs Antwerpen 2009-2012 • Antwerpse Monitor Jongeren, Alcohol en andere Drugs (AMJAD) – 2009 • Antwerpse Drug- en Alcoholmonitor (ADAM II) – 2010 • Antwerpse Monitor Jongeren, Alcohol en andere Drugs (AMJAD II) - 2011 => actuele ontwikkelingen en trends (‘monitoring’) Universiteitstraat 4, 9000 Gent

4. Een nieuwe focus “LODA” Exploratief onderzoek naar het laagste niveau van de lokale drugsmarkt in de stad Antwerpen. (cannabis, hasj, cocaïne, heroïne, xtc en amfetamine) • Profielen en gemeenschappelijke achtergrondkenmerken van de detailhandelaars in Antwerpen? • Organisatie van de illegale lokale detailhandel in Antwerpen? • Aanpak van de lokale detailhandel in Antwerpen en bedoelde /onbedoelde effecten? Universiteitstraat 4, 9000 Gent

5. Opbouw LODA • Dossieranalyse: 144 processen-verbaal en 31 parketdossiers - maart – augustus 2012 - analyse van politiële en justitiële gegevens • Interviews: 29 terreindeskundigen, gebruikers, dealers - juni – november 2012 - (drug)hulpverlening, politie, parket, DVZ, voorlopig gehechten, gebruikers, enz. • Verlenging 2013: studie beleidsdocumenten + nieuwe beleidsont- wikkelingen • - januari – mei 2013 - transcriptie en analyse van interviews - de beleidsmatige aanpak onder het vorige en huidige stadsbestuur Universiteitstraat 4, 9000 Gent

6. Beperkingen design • Voorzichtig met veralgemeningen door het beperkt aantal data. • Dossieranalyse = activiteitenstatistiek en zorgt voor een overbelichting van bepaalde segmenten. • Detailhandelaars vormen bij uitstek een ‘hidden population’ en bijgevolg is de insider’s view beperkt. Universiteitstraat 4, 9000 Gent

7. Tabel 1: Vaststellingen inzake detailhandel naar politieafdeling Tabel 2: Aanleiding van de vaststellingen inzake detailhandel Universiteitstraat 4, 9000 Gent

8. Vaststellingen (een selectie) • Profielen en achtergrondkenmerken van detailhandelaars • Organisatiekenmerken van de Antwerpse detailhandel • Aanpak van de Antwerpse detailhandel • Het nieuwe bestuursakkoord Universiteitstraat 4, 9000 Gent

9. Profiel en achtergrondkenmerken • Veralgemeningen omtrent het profiel van dé Antwerpse detailhandelaar • zijn slechts beperkt mogelijk (geslacht, leeftijd, motief) • 3 categorieën: • autochtone detailhandelaars • allochtone detailhandelaars • detailhandelaars zonder papieren • Het aandeel van de autochtone detailhandelaars wordt onderschat • Na Europeanen (BE, NED, FR), vooral Noord-Afrikanen (Marokko, • Algerije) en West-Afrikanen (Guinee, Senegal, Nigeria) Universiteitstraat 4, 9000 Gent

10. Profiel en achtergrondkenmerken Tabel 3: Detailhandelaars naar werelddeel Universiteitstraat 4, 9000 Gent

11. Profiel en achtergrondkenmerken • Detailhandelaars hebben meestal 1 product op zak, cannabis overheerst. • Belgen en niet-Belgen richten zich op andere delen van de markt • Scheiding tussen soft- en harddrugmarkt Tabel 4: Nationaliteit van verdachten volgens producttype Universiteitstraat 4, 9000 Gent

12. Profiel en achtergrondkenmerken • Toetreden tot de detailhandel gebeurt op vrijwillige basis • Levensomstandigheden lopen sterk uiteen. Weinig grote luxe. • Beperkte kennis over strafrechtelijk verleden. Gebruik van aliassen. • Bijna alle verdachten worden schuldig bevonden door grote bewijslast (betrapping op heterdaad). • Vooral veroordelingen tot celstraf met geldboete. Celstraf van 12-18 maanden, tenzij herhaling of verzwarende omstandigheden. • Werkstraf voorbehouden voor veroordeelden met vaste verblijfplaats en verblijfsvergunning. Varieert van 60-180uur. Universiteitstraat 4, 9000 Gent

13. “In 1998 ben ik vanuit Sierra Leone met het vliegtuig naar hier gekomen. Ik ben aangekomen in Brussel en heb een asielaanvraag ingediend. België was geen bewuste keuze of zo, maar het vliegtuig kwam naar hier. Mensen denken altijd dat Afrikanen naar hier komen omdat ze van slechte komaf zijn en geen geld hebben. Maar ik ben hier door oorlog in mijn eigen land. Ik ben in Antwerpen gaan wonen omdat er hier nog mensen zijn van mijn land. Normaal is het de bedoeling dat mijn twee kinderen ook nog naar hier komen. Maar financieel gaat dat nu niet.” (cannabisdealer, man, 39 jaar, Sierra Leone) Universiteitstraat 4, 9000 Gent

14. Organisatiekenmerken • Antwerpse detailhandel kent een grote toegankelijkheid • Nabijheid van de haven? • Mobiele deals • Ringweg op boogscheut van de stad • Anonimiteit van de grootstad • Het fenomeen is méér dan de openlijke straathandel in 2060 • Centrum versus de buitenwijken van de stad • Impact laat zich vooral voelen in het centrum: lawaaihinder, doorgaand verkeer, ongure types, onveiligheidsgevoel, enz. Universiteitstraat 4, 9000 Gent

15. Organisatiekenmerken • Werkwijze: eerder mobiele dan locatiegebonden detailhandel • Stabiel fenomeen met bescheiden wijzigingen (opmars telefonie en • huurauto’s, afname Frans drugtoerisme, verplaatsingseffecten,…) Tabel 4: Straatprijzen van producten op Antwerpse markt Universiteitstraat 4, 9000 Gent

16. “Ik woon nog thuis bij mijn ouders en deal sinds een maand. Ik heb mijn gsm gekocht van een zekere K. Ik heb hem leren kennen in een shishabar. Ik heb de gsm, met nummers, gekocht voor 500€. Ik wilde de handel samen met mijn neef A opstarten maar dat lukte niet zo goed. Ik ben dan maar alleen begonnen. Ik heb 280€ betaald voor 7 gram cocaïne van K. Ik kreeg een sms of telefoontje van een koper en probeerde dan ter plaatse te gaan. De deals gebeurden vooral aan de Singel of op het Zuid.” (Belg, 20 jaar, cocaïnedealer) Universiteitstraat 4, 9000 Gent

17. Aanpak van de Antwerpse detailhandel Drugbeleidsplan 2009-2012 • Algemeen: ‘dweilen met de kraan open’ door het snelle aanpassingsvermogen van de detailhandelaar. • Bedoelde effecten: verhoogde leefbaarheid en daling van bepaalde criminaliteitsvormen in Antwerpen Noord. • Onbedoelde effecten: versnippering van het fenomeen, gebruikers in anonimiteit, verhoogde gezondheidsrisico’s. Universiteitstraat 4, 9000 Gent

18. Aanpak van de Antwerpse detailhandel • Vreemdelingenbeleid: Procedures lopen mank. Repatriëring is zelden mogelijk en ‘bevel om grondgebied te verlaten’ blijft dode letter. • Strafuitvoeringsbeleid: Celstraf is weinig ontradend. Hoge mate van recidive. Ook ín de gevangenis veel drughandel. • Therapieadvies & justitieel casemanagement: Nood aan meer bekendheid bij politie/parket en verhoogde toeleiding. • GAS-bemiddeling treft vaak dezelfde kerngroep van gebruikers die al in de hulpverlening zit. Meer gegoede gebruikers buiten schot. Universiteitstraat 4, 9000 Gent

19. Het nieuwe bestuursakkoord • Driesporenbeleid • Repressieve reductie van het aanbod: Uitbreiding lokale recherche, oprichting DOT, versterking drugsmagistraten op parket, buitgericht rechercheren, camerasystemen enz. • Een curatieve aanpak van de druggerelateerde overlast: Uitbreiding GAS, onmiddellijke minnelijke schikking voor drug-bezit, (combitaks voor bezit bij minderjarigen) enz. • Preventief beleid om de vraag te verminderen: Verderzetting bestaande initiatieven. Nog geen nieuwe engagementen. Universiteitstraat 4, 9000 Gent

20. Het nieuwe bestuursakkoord Nieuwe speerpunten nog in volle uitwerking en implementatie. Aanbevelingen en kanttekeningen Universiteitstraat 4, 9000 Gent

21. Lokale detailhandel drugs in Antwerpen Aanbevelingen Prof. Dr. Tom Decorte Universiteitstraat 4, 9000 Gent

22. Aanbevelingen • Beeldvorming / kennis • Preventie • Hulpverlening (curatieve luik) • Handhaving (repressieve luik) • Beleidsevaluatie en kanttekeningen Universiteitstraat 4, 9000 Gent

23. Aanbevelingen rond beeldvorming • Kennis uitbreiden naar de minder zichtbare segmenten en mobiele drugstransacties • Monitoring verplaatsingseffecten • Onderbelichte types van detailhandelaars: minderjarigen, partydrugdealers, drugsrunners • Beter zicht procedureverloop van illegale detailhandelaars • Antecedentenonderzoek naar strafrechtelijk verleden • Opbouw van kennis over bovenbouw van de detailhandel Universiteitstraat 4, 9000 Gent

24. Aanbevelingen rond preventie • Preventie-initiatieven gericht op drugsverkoop door jongeren • Ontradingsprojecten in steden/dorpen van herkomst • Focus op voedingsbodem via inclusief armoedebeleidsplan • Blijvend investeren in grond- en pandenbeleid • Ingrijpen in verkeerssituatie ter ontmoediging van drugtoerisme Universiteitstraat 4, 9000 Gent

25. Aanbevelingen rond hulpverlening (1) • Een gezonde balans tussen de pijlers - capaciteitsuitbreiding aan de zorgzijde • Stimuleren van schadebeperkende hulpverleningsinitiatieven • Aandacht voor problematisch gebruik bij detailhandelaars zelf • Behandelingsprogramma’s binnen de gevangenis Universiteitstraat 4, 9000 Gent

26. Aanbevelingen rond hulpverlening (2) • Out-reachend binnenkomstbeleid voor migranten zonder papieren • Durven afwijken van het ‘standaard’ zorgaanbod • Decentralisatie van laagdrempelige hulpverlening Universiteitstraat 4, 9000 Gent

27. Aanbevelingen rond handhaving (1) • Ontregeling van de (illegale) markt door gevarieerde, onvoorspelbare en vernieuwende initiatieven. • Extra investering in het politionele vermogensonderzoek, vooral m.b.t. de bovenbouw van de drugshandel • Uitbreiding van de functie van de wijkagent Universiteitstraat 4, 9000 Gent

28. Aanbevelingen rond handhaving (2) • Versterking expertise inzake (aanpak van) vreemdelingen bij lokale politie • Meer aandacht voor het verzamelen van bewijsmateriaal omtrent identiteit in het proces-verbaal • Informatie en sensibilisering over rol van DVZ en verbindingsambtenaar bij politiediensten • Goede verstandhouding met consulaten onderhouden Universiteitstraat 4, 9000 Gent

29. Aanbevelingen rond handhaving (3) • Uitwerking alternatieve straffen voor detailhandel • Uniformiteit van het politieoptreden en a-selectiviteit in het vervolgingsbeleid • Afstemming tussen politie, justitie en HV op niveau van individuele dossiers • Debat over gebruiksruimte: overlast- en criminaliteitsreductie + capteren van moeilijk bereikbare groep Universiteitstraat 4, 9000 Gent

30. Algemene kanttekeningen • Lokaal beleid : ‘geïntegreerd’ en ‘integraal’? • Overeind houden van een vitale coalitie tussen lokale overheid en hulpverlening • Bottom-up benadering met input van alle actoren? • Wie regisseert het Antwerpse drugbeleid? • Geen drugsbeleidsplan: versnipperd en verkokerd beleid? • Het failliet van de ‘war on drugs’ Universiteitstraat 4, 9000 Gent

31. Evaluatie van het lokale drugsbeleid • Belang van effectmetingen voor opvolging en evaluatie van nieuwe beleidsinitiatieven • Monitoring van verplaatsingseffecten • Resultaatsverbintenis i.p.v. inspanningsverbintenis • Zowel voor als na de implementatie van het beleid • Zowel in target areasals in andere delen van de stad • Effectindicatoren als leidraad Universiteitstraat 4, 9000 Gent

32. Indicatoren voor de geleverde inspanningen/investeringen • De bestede budgetten • Het extra personeel dat werd ingezet • Het aantal gearresteerde gebruikers / dealers • De hoeveelheden inbeslaggenomen drugs • Het aantal uitgeschreven GAS-boetes • Het aantal therapeutische bemiddelingen • Verhoogde strafmaten • … Universiteitstraat 4, 9000 Gent

33. Indicatoren voor het ‘succes’ van een drugsbeleid (1) • Daling van het aantal illegale druggebruikers of –dealers. • Verminderde zichtbaarheid van druggerelateerde activiteit in de publieke ruimte. • Minder oproepen bij hulp- en ordediensten i.v.m. drugshandel en –gebruik. • Minder oproepen bij hulp- en ordediensten i.v.m. criminaliteit en overlast. • Daling in aantal arrestaties voor druggebruik of –bezit. • Verhoging van de prijzen op de markt of van de tijd die nodig is om drugs aan te kopen. • Afname van onveiligheidsgevoelens in de buurt. Universiteitstraat 4, 9000 Gent

34. Indicatoren voor het ‘succes’ van een drugsbeleid (2) • Hernieuwd gebruik van publieke pleinen en parken voor legitieme doeleinden. • Een vermindering van hinderlijk autoverkeer. • Een vermindering van het aantal gevonden parafernalia (spuiten). • Daling in de criminaliteitscijfers van druggerelateerde misdrijven. • Daling van het aantal intraveneuze druggebruikers. • Minder oproepen bij hulp- en ordediensten in verband met overdosissen. • Daling van het aantal besmettingen met Hepatitis C en HIV. • Daling van het aantal dak- of thuisloze druggebruikers. • … Universiteitstraat 4, 9000 Gent