Relaks w nauczaniu Hubert Teml

1. Relaks w nauczaniu Hubert Teml Opracowanie dr Karina Słonka

2. Parę słów o książce …… • Autor ową książkę napisał na podstawie własnych doświadczeń i przemyśleń. Będąc młodym wykładowcą zauważył, że w czasie prowadzonych zajęć jest bardzo spięty, brzuch ma wciągnięty, oddycha płytko i ma spięte mięśnie karku. Potrzebował kilku lat, aby nauczyć się swobodnie wykładać i nie napinać mięśni. Podczas wieloletniej pracy przekonał się jak ważne są zarówno dla nauczycieli jak i uczniów ćwiczenia relaksacyjne. • W obecnych czasach ciągłego pędu, wiecznego stresu i pośpiechu wzrasta potrzeba odzyskiwania spokoju i odprężenia. Autor w książce przedstawia praktyczne sposoby stosowania ćwiczeń relaksacyjnych

3. Co opisano w książce? • W rozdziale pierwszym omówiono problematykę związaną z blokadą wywołaną przez stres i strach. • W drugim rozdziale podane są sugestie dydaktyczne wynikające z badań nad mózgiem i integrujące metody relaksacyjne • Natomiast w trzecim rozdziale przedstawiono ćwiczenia prowadzące do fizycznego i psychicznego odprężenia

4. Znak rozluźnienia i relaksu • Energię Qi tworzą dwie siły Yin i Yang, które tradycyjna medycyna chińska opisuje jako dwa przeciwstawne sobie pierwiastki czy elementy wszechświata: jeden nie może istnieć bez drugiego. „Yin – to cień ( bierność), a Yang – to światło ( aktywność); obie przenikające się siły są nierozdzielnymi biegunami. W każdym Yin jest również Yang i w każdym Yang jest Yin. Jako ludzie jesteśmy w stanie prawidłowo funkcjonować jeśli nie zaburzymy owej równowagi.

5. Odprężenie w czasie zajęć • Starożytni grecy inaczej wyobrażali sobie naukę . Nie kojarzyła się ona z marszczeniem czoła ale rozluźnieniem, otwartym swobodnym nastawieniem wobec nauczyciela • Dzisiejsza szkoła zdaniem Riedla – goni uczniów od jednego tematu do drugiego, od jednych zajęć do drugich od jednej grupy do drugiej. 56 % Austriaków uważa, że przed dziećmi stawia się zbyt wysokie wymagania. Osoby uczące się pod przymusem osiągają słabsze wyniki.

6. STRES • Każdy z nas od czasu do czasu przeżywa stres. Niekiedy bywa on twórczy i sprawia, że stajemy się mistrzami w swojej dziedzinie. Jednak bardzo często stres jest czynnikiem destrukcyjnym. Siła, z jaką oddziałuje, nie może być lekceważona. Przewlekły stres jest przyczyną wielu schorzeń, takich jak nadciśnienie tętnicze krwi, choroby serca. Często prowadzi do zaburzeń snu i zmiany nawyków żywieniowych- jedni przesadnie się objadają, inni wręcz zupełnie tracą apetyt Powszechnie uważa się, że długotrwały stres zwiększa również ryzyko wystąpienia problemów natury psychicznej lub wręcz chorób psychicznych. • W naturalnych warunkach stres oznacza przejściowy stan alarmowy, który jest rozładowywany w czasie dłuższych przerw odprężenia i relaksu.

7. Jak reagujemy na stres? • poprzez ośrodek podwzgórze- przysadka- nadnercza, może poważnie zakłócić równowagę endokrynną, co znacznie osłabia system odpornościowy poprzez podwyższenie poziomu kortykosteroidów, co zmniejsza metabolizm limfocytów. Wynikiem jest podatność na choroby zakaźne również na zaburzenia psychiczne min. depresja. Podnosi się tętno i ciśnienie krwi, w której krąży więcej substancji pobudzających, takich jak glukoza i tłuszcze, wydzielane są również duże ilości potu. • Badania pokazują, że stres oddziałuje bezpośrednio na DNA znajdujące się w naszych komórkach. Skutek ? W tych najmniejszych częściach ciała czas zaczyna gwałtownie przyspieszać.

8. Jak reagujemy na stres cd. • Prawdopodobne jest, że stres doprowadza do zwiększenia w komórkach ilości wolnych rodników, które niszczą białka chroniące i częściowo odbudowujące telomery, czyli części DNA znajdujące się na końcach chromosomów. W ten sposób podczas każdego podziału komórki telomery skracane są dużo bardziej niż normalnie. • Stres nie zawsze jest zjawiskiem negatywnym, staje się niebezpieczny dopiero wtedy, gdy trwa długo, a jednocześnie brak jest czasu na relaks i odpoczynek. W takiej sytuacji może po pewnym czasie doprowadzić do przykrych dolegliwości

9. Stres a szkoła • Szkoła nie powinna dopuszczać do sytuacji stresowych. Stres powoduje blokadę myśli. To co pierwotnie było uzasadnione biologicznym zachowaniem – reagować natychmiast ucieczką lub atakiem bez konieczności myślenia- stanowi w procesie nauczania istotną przeszkodę. Zdolność i wydajność komórek mózgowych jest tak upośledzona przez hormony stresu, że informacje nie mogą być przetworzone w sposób optymalny (pustka przed egzaminem) Stres egzaminacyjny blokuje reprodukcje wyuczonego materiału. W pewnych synapsach pod wpływem stresu informacje dalej nie przechodzą. Dochodzi do blokady myślowej na skutek czego nie przychodzą nam na myśl rozsądne rozwiązania problemów.

10. Stres szkolny • W szkole istnieje wiele sytuacji, które w stopniu różnym dla poszczególnych uczniów mogą wywołać stres. Usiana sukcesami szkolnymi kariera we współczesnym społeczeństwie decyduje o dalszym awansie. Z tego powodu zwłaszcza słabsi uczniowie mają mniejsze szanse na odniesienie sukcesu i istnieje u nich duże prawdopodobieństwo wystąpienia typowych symptomów stresowych już na poziomie szkoły. Są to

11. Reakcje fizjologiczne na stres: Wzrost aktywności systemu nerwowego • Zwiększony poziom adrenaliny we krwi, co powoduje palpitacje serca, wzrost ciśnienia, • Dolegliwości trawienne (takie jak zgaga, zaparcie, nudności). Jeśli stres trwa długo to prowadzi do owrzodzenia dwunastnicy i żołądka • Trudności z oddychaniem • Bóle głowy, pleców, żołądka • Oblewanie potem

12. Reakcje psychologiczne • lęk, słaba koncentracja , • strach przed niepowodzeniem, negatywne myśli (Nigdy się tego nie nauczę, Nic nie pamiętam itp.) • stany depresyjne • smutek • rozczarowanie życiem i sobą

13. Reakcje motoryczne • Napięcie mięśni, • drżenie, • gwałtowne ruchy

14. Sytuacje stresowe w szkole • Nie tylko sytuacje, w których chodzi o wynik mogą wywoływać stres u uczniów, ale również codzienne wydarzenia w klasie • Stałe i ciągłe znajdowanie się w polu widzenia nauczyciela • To, że nie wolno ruszać się z miejsca • Siedzenie z dość dużą grupą osób w klasie • Brak akceptacji przez innych uczniów itp. • Do tego dochodzi stres przed wywołaniem do tablicy i udzielenie błędnej odpowiedzi, • Rozczarowanie, z tego, że nie zostało się odpytanym mimo podnoszenia ręki • Nowy materiał szkolny – zwłaszcza wtedy gdy informacje są nowe i nie mogą być przyswojone w znajomym kontekście.

15. Rzeczywistość ?? • Obecnie nie ma naturalnej przeciwwagi dla szkoły – wzrosła liczba godzin zajęć, w domu nie ma możliwości uprawiania sportu, oglądalność telewizji wzrasta, a do tego rodzice wykazują brak zainteresowania dziećmi – efekt coraz więcej dzieci cierpi na stres szkolny, ma trudności w nauce, skarży się na dolegliwości psychosomatyczne.

16. BIOLOGICZNA REAKJA NA STRES • Rozładowanie na drodze ataku lub ucieczki- jest możliwa w nielicznych przypadkach. • Zgromadzona energia zostaje zablokowana , wzrasta napięcie i skurcz mięśni. Bodziec ruchowy kierowany pierwotnie na zewnątrz – jest tłumiony i skierowany do wewnątrz. W organizmie dochodzi do zaburzeń zachodzących procesów wegetatywnych. I tak kręcimy się w kółko. • Co więc robić z tym stresem ???

17. Specjaliści zalecają RUCH I RELAKS • Jako główne środki rozładowujące napięcie • Ruch – dostarczony w odpowiedniej ilości rozładowuje nadmiar nagromadzonej energii i rozciąga napięte mięśnie • Oprócz regularnego uprawiania sportu winniśmy powinno się wykorzystywać każdą wolną chwilę do aktywności fizycznej – wchodzić po schodach zamiast jeździć windą, jeździć na rowerze • Relaks – joga, medytacja trening autogenny – redukują reakcje uwarunkowane stresem. Aktywizując parasympatyczną część autonomicznego UN sprawiamy, że puls stabilizuje się, zmniejsza się napięcie mięśniowe, naczynia rozszerzają się i mózg zaczyna pracować harmonijnie.

18. RUCH I RELAKS W CZASIE NAUKI • Jeśli chcemy rozładować stres szkolny, przede wszystkim powinniśmy zezwolić na ruch i wręcz dopingować do ruchu. • Nie tylko ruch w czasie pauz między lekcjami ale również gimnastyka śródlekcyjna, zajęcia rozluźniające, gry taneczne. Sprawia uczniom to ogromną radość, a zarazem rozładowuje niepotrzebne napięcia i stymuluje do nauki. • Planując zajęcia winno się uwzględnić potrzebę ruchu i ograniczenie do minimum przymusu siedzenia. • Obok nauki czytania pisania czy liczenia powinny znaleźć się ćwiczenia relaksacyjne.

19. Opanowanie technik relaksacyjnych stanowi podstawę prawidłowego funkcjonowania w dzisiejszym świecie. • Ani w szkole, ani w sytuacjach codziennych nie jesteśmy w stanie uniknąć sytuacji stresujących. • Ponadto wiele dzieci przychodzi do szkoły z zakodowanym już wzorcem zachowania polegającym na reagowaniu na stres napięciem.

20. Rozładowanie stresu w szkole na co dzień • Należy zdawać sobie sprawę, że same ćwiczenia relaksacyjne nie są wystarczające w redukcji stresu. • Jednakże nie powinniśmy unikać okazjonalnych ćwiczeń relaksacyjnych, gdyż badania wykazały że przynoszą one efekty. Chcąc skutecznie rozładowywać strach przed szkołą powinno podjąć się następujące działania: • rozmawiać na temat sytuacji wywołujących strach i mówić o negatywnych uczuciach z tym związanych • Trening relaksacyjny- uczenie samodzielnego wywoływania reakcji odprężenia • Przeprogramowanie myślenia na pozytywne: Uda mi się, jestem przygotowanym • Wyrabianie pozytywnego myślenia w sytuacjach ćwiczeń wyobraźni

21. Szkoła bez stresu ???Wspomaganie procesu nauczania • Stworzenie pozytywnych kontaktów U-N • Nauczyciele kierować się powinni zasadami pozytywnego wartościowania, empatią i uczciwością • Rozwój intelektualny w szkole jest możliwi dzięki nowym wyzwaniom i wymaganiom – stres twórczy, mobilizujący. Dzięki ćwiczeniom relaksacyjnym umożliwimy nie tylko rozładowanie i zmniejszenie napięcia ale również dotarcie do zamkniętych rezerw umysłu (Georgi Losanow uważa, że człowiek wykorzystuje 4-10% energii umysłowej).

22. Przed uczeniem opróżnij mózg • Udowodniono w eksperymencie, iż po zastosowaniu metody Jacobsona szybkość uczenia u osób wzrosła o 32%. Oprócz owej metody wypróbowano na początku lekcji również inne możliwości tj.: • Podnoszenie poziomu aktywności poprzez zastosowanie gry ruchowej, muzyki aktywizującej ćwiczeń połączonych z rytmicznymi ruchami lub tańcem. • Obniżanie poziomu aktywności – poprzez zastosowanie uspokajającej muzyki, treningu autogennego, medytacji, liczenie oddechów w myślach czy wywołaniu przyjemnych obrazów.

23. Przerwy na relaks • Po przekazaniu najistotniejszych informacji stosuje się przerwy na relaks przed fazą powtarzania. • Zamiast przerw na ćwiczenia z poznanego materiału warto wprowadzić ćwiczenia stymulujące odprężenie, a zwłaszcza ćwiczenia ruchowe i rozluźniające , ćwiczenia uspokajające i koncentrujące, podróże w wyobraźni. • Po fazie intensywnego uczenia się pożądane jest wprowadzenie przerw na relaks.

24. Superlerning • Lasanow Bułgar stosował w swoich eksperymentach różne metody sugestologii – w których chodziło o stworzenie takiego klimatu do nauki w którym dzięki sugestiom otwierają się rezerwy natury fizycznej i psychicznej dotychczas niewykorzystane i uśpione (trening mentalny i myślenie pozytywne) W stanie uśpienia hipnotycznego poprzez wyłączenie naszej codziennej świadomości możliwe jest osiągnięcie rodzaju superpamięci. Autor na tym założeniu oparł sugestopedię – w stanie głębokiego odprężenia możliwe jest nie tylko słyszenie i widzenie, ale również włączenie nieświadome kanały uczenia się. Pelke pisze o tym: sugestologia zrewolucjonizowała nasze pojmowanie świadomego uczenia się i rozwinęła metody pozwalające nam na włączenie i wykorzystanie 90% nie wykorzystanego dotychczas potencjału mózgowego blokowanego przez napięcie, mechaniczne powtarzanie, zmęczenie itp.

25. Superlearning - amerykańska szkoła sugestopedii • Jednostki lekcyjne w superlearningu trwają z reguły 4 godziny i zwykle zbudowane są z faz; • Przygotowawczej – odprężenie fizyczne (ćwiczenia koci grzbiet), i umysłowe mają oderwać uczniów od ich problemów i przygotować do przyswojenia materiału (ukierunkowane podróże w wyobraźni, obserwacja oddechu) • Prezentacji- spojrzenie w tył i przód ( krótkie powtórzenie wyuczonego materiału, rzut oka na nowy materiał), aktywny koncert uczenia się (materiał prezentowany jest dynamicznie, rytmicznie w sposób udramatyzowany, prawie aktorski z towarzyszeniem muzyki w tle, uczniowie widzą w wyobraźni obrazy związane tematycznie z wykładem), bierny koncert uczenia się ( po fazie uczenia, uczniowie wygodnie usadawiają się w fotelach i oddychają w specjalnym rytmie jogi, słychać muzyk barokową – materiał prezentowany jest ponownie w formie skróconej

26. Superlearning – fazy cd. • Aktywizowanie – uczniowie po raz pierwszy mają bezpośrednio do czynienia z materiałem, np.. Czytają głośno, mówią i powtarzają, odpytują się. • Opracowanie- improwizacja, gry poznawcze, kartoteka, malowanie, ukierunkowane podróże w wyobraźni, sprawiają że materiał jest utrwalony i pogłębiony przy aktywnym udziale uczniów. Stymulowanie kreatywności i dziecięcej radości płynącej z nauki jest szczególnie mocno podkreślane w tej fazie. • Testy- bez ocen mają poinformować uczniów pod koniec takiej jednostki lekcyjnej , w jakim zakresie i jak opanowali materiał.

27. Uczenie się z muzyką • W literaturze superlearningu udowadnia się zalety uczenia się w stanie alfa (7-12 herców), chociaż są również badania z których wynika, iż wyniki uczenia się w tym stanie są gorsze. Jednakże jako pewnik można traktować to że ćwiczenia relaksacyjne w połączeniu z muzyką korzystnie wpływa na wyniki w szkole. Powolna muzyka barokowa której rytm jest zbliżony do rytmu serca powoduje stopniowe uspakajanie się ciała i umysłu, eliminując tym samym blokady uczenia się.

28. Uczenie się z wykorzystaniem obu półkul mózgowych • Lewa półkula odpowiedzialna jest za logiczno- racjonalne spostrzeganie świata Pomaga uporządkować doświadczenia, analizować je i podporządkowywać poszczególnym kategoriom. • Prawa półkula – umożliwia rozumienie świata za pośrednictwem fantazji, obrazów, intuicji. Dzięki niej rozpoznajemy związki pomiędzy częściami oraz elementy z których składają się poszczególne zjawiska. Zgodnie z tą teorią potencjał uczenia wykorzystujemy całościowo tylko wtedy, gdy stosujemy metody odwołujące się do prawej półkuli mózgowej, a więc do uczuć, intuicji fantazji. W czasie normalnych lekcji zwykle wykorzystujemy lewą półkulę i zaniedbujemy wówczas możliwości utrwalenia materiału tkwiące w potencjale prawej półkuli. • Całościowe metody nauczania są próbą odwoływania się jednocześnie do słownej i obrazowej , racjonalnej i intuicyjnej strony naszego mózgu.

29. WYCHOWANIE W UJĘCIU HOLISTYCZNYM • Stawia sobie za cel rozwój osobowości, samourzeczywistnienie, indywidualny rozwój, osiągnięcie wewnętrznej dojrzałości i indywidualnej odrębności. • Wychowywać całościowo winno więc poza przekazywaniem samej wiedzy w szkole traktować uczucia ucznia i jego fizyczność jako bardzo istotny element oraz stymulować rozwój wewnętrznej mądrości.

30. Rozluźnij się .. NAUKA RELAKSU • Odłóż wszystko na bok • Rozluźnij mięśnie twarzy, ramion, brzucha, miednicy i nóg • Oddychaj luźno i spokojnie powtarzając przy każdym wydechu rozluźnij się, spokojnie • Zamknij oczy i oddychaj głęboko, • pozostań przez chwilę w tej pozycji.

31. TRENING AUTOGENNY SCHULTZA Autorem tego treningu jest berliński lekarz prof. J.H.Schultz. . Autogenny znaczy ćwiczący własne EGO. Różnica między stanem hipnotycznym a autogennym polega na tym, że w pierwszym przypadku człowiek znajduje się pod wpływem działania hipnotyzera, a w autogenii - pod wpływem samego siebie. Trening składa się z 6 elementów, które z siebie wynikają i następują po sobie: uczucie ciężaru, uczucie ciepła, regulacja pracy serca, regulacja swobodnego oddychania, uczucie ciepła w całym organizmie, uczucie chłodu na czole. Początkowo ćwiczenia nie powinny być długie (3-5 minut - tylko uczucie ciężaru), później do 10 minut (uczucie ciężaru i ciepła), finalnie 15-20 - wszystkie elementy.

32. Śmiej się – śmiech rozładowuje stres