Kształcenie doktorantów polskie dylematy na tle europejskim

1. Kształcenie doktorantów polskie dylematy na tle europejskim Andrzej Kraśniewski Ogólnopolska Konferencja Doktorantów, 18 czerwca 2010 r.

2. Europejska mini-rewolucja 2000-2010 mini-revolution (quiet revolution) in doctoral education czynniki sprawcze • zmiany na rynku pracy • polityka Unii Europejskiej • Strategia Lizbońska • ERA Green Paper • Modernisation Agenda for Universities • ... • Proces Boloński

3. PLAN PREZENTACJI • Rynek pracy naukowców • Kształcenie doktorantów w Europie – stan obecny i trendy • Europejskie dylematy – w poszukiwaniu rozwiązań • A co u nas?

4. źródło: F.X. Grau Vidal, Council EUA-CRUE, Sevilla 2010 Rynek pracy naukowców – dwa modele • Europa Południowa, Centralna i Wschodnia rynek „tradycyjny” - uczelnie i instytuty badawcze • Europa Północno-Zachodnia, USA rynek „rozszerzony” o instytucje gospodarcze • w Niemczech większość osób zarządzających dużymi firmamimastopień doktora • w Sun Microsystems (USA) do pracy w dziale projektowania przyjmowani tylko doktorzy

5. liczba doktoratów rocznie: ok. 5 400 • liczba nauczycieli akademickich: ok. 98 600 • średni roczny przyrost liczby nauczycieli akademickich (2006-2008): < 1000 źródło: GUS 2009 Rynek pracy - nie tylko uczelnie Około 50% osób posiadających stopień doktora pracuje obecnie poza szkolnictwem wyższym, z tego tylko część prowadzi badania naukowe źródło: Trends 2010, EUA, 2010

6. Rynek pracy - nie tylko uczelnie Wizja kariery zawodowej - Niemcy źródło: W. Krull, Volkswagen Foundation, EUA-CDE Conf., Berlin 2010

7. Komisja Europejska, 2003: „Researchers in the ERA: One Profession, Multiple Careers” Rynek pracy - nie tylko uczelnie źródło: L. Borrell-Damian, Collaborative Doctoral Education, EUA DOC-CAREERS, 2009

8. Oczekiwania wobec absolwenta Pożądane cechy „absolwenta” (umiejętności ogólne i postawy) • umiejętność uczenia się (samokształcenia) • umiejętność stawiania i rozwiązywania problemów • umiejętność analitycznego i krytycznego myślenia (krytycznej refleksji) • umiejętność komunikowania się (w mowie i piśmie), także z niespecjalistami (mediami, ...) • umiejętność zarządzania zespołem i projektem • umiejętność pracy w zespole międzynarodowym • rozumienie problemów środowiska badawczego (aspekty prawne, etyczne, komercyjne, ...) • elastyczność – umiejętność adaptacji do nowych warunków, zadań, ... • przedsiębiorczość

9. Oczekiwania wobec absolwenta opinie pracodawców źródło: L. Borrell-Damian, Collaborative Doctoral Education, EUA DOC-CAREERS, 2009

10. Oczekiwania wobec absolwenta opinie młodych naukowców Kształtowanie umiejętności ogólnych - opinie młodych naukowców ankieta MCFA, Eurodoc & Pi-Net (2003); 2790 odpowiedzi źródło: M. Lola, Marie Curie Fellowship Association, EUA Conf., Salzburg 2005

11. Oczekiwania wobec absolwenta opinie młodych naukowców ankieta MCFA, Eurodoc & Pi-Net (2003); 2790 odpowiedzi źródło: M. Lola, Marie Curie Fellowship Association, EUA Conf., Salzburg 2005

12. Oczekiwania wobec absolwenta źródło: W. Krull, Volkswagen Foundation, EUA-CDE Conf., Berlin 2010

13. PLAN PREZENTACJI • Rynek pracy naukowców • Kształcenie doktorantów w Europie – stan obecny i trendy • Europejskie dylematy – w poszukiwaniu rozwiązań • A co u nas?

14. Różnorodność • instytucje kształcące • forma (kształcenie indywidualne, studia) • charakter kształcenia (ogólne, specjalistyczne) - wymagania • czas trwania (ustalony, nieustalony) • status młodego naukowca • sposób finansowania ale widoczne trendy

15. „Umasowienie” kształcenia Liczba uczestników studiów doktoranckich źródło: GUS 2009 33040 32454 25622 dla porównania: W. Brytania, Niemcy - ok. 100 000 10482 2695 1990/91 1995/96 2000/01 2004/05 2008/09

16. „Umasowienie” kształcenia źródło: S. Reichert, Doctoral Education: The Next Focus of Higher Education Reforms, 2006

17. odpowiedzialność indywidualna odpowiedzialność instytucjonalna idea: rozszerzyć spektrum kompetencji (wiedza, umiejętności, inne) przyszłego doktora „Deprywatyzacja” kształcenia indywidualna praca naukowa (mistrz-uczeń) kariera akademicka zwiększony udział w zajęciach zbiorowych kariera nieakademicka

18. Zmiany w programach kształcenia Imperial College, London źródło: M. Ritter, Pro-Rector, Imperial College London, EUA Conf., Maastricht 2004

19. Zmiany w programach kształcenia Imperial College, London źródło: M. Ritter, Pro-Rector, Imperial College London, EUA Conf., Maastricht 2004

20. Zmiany w programach kształcenia University of Washington, Seattle źródło: W. Krull, Volkswagen Foundation, EUA-CDE Conf., Berlin 2010

21. Etyczne aspekty prawnej ochrony własności intelektualnej Nauka i biznes – jak to robią w Cambridge POLITECHNIKA WARSZAWSKA oferta dydaktyczna studiów doktoranckich - wykłady specjalne 2008/2009 Techniki komunikowania się w działalności naukowca w ramach autopromocji ...

22. Współpraca z instytucjami gospodarczymi Collaborative doctoral education

23. Współpraca z instytucjami gospodarczymi Zróżnicowane formy źródło: L. Borrell-Damian, Collaborative Doctoral Education, EUA DOC-CAREERS, 2009

24. Współpraca z instytucjami gospodarczymi Zalecenia źródło: L. Borrell-Damian, Collaborative Doctoral Education, EUA DOC-CAREERS, 2009

25. Industrial Research Degree (160 studentów) źródło: M. Rimini-Döring, R. Bosch GmbH, EUA Conf., Salzburg 2005 Industrial doctorate Bosch: nakłady na badania: 3 mld euro = 7.5% sprzedaży (2004)

26. Industrial doctorate orientacja zawodowa kształcenia na poziomie doktorskim  doktorat „zawodowy”

27. Doktoraty „zawodowe” („specjalistyczne”?) Heather Eggins: The professional doctorate: a responseto 21st century requirements for European Higher Education? (2009) EUA Bologna Handbook, Raabe Publ. założenie: doktorat - w rozumieniu przyjętym w Europejskim Obszarze Szkolnictwa Wyższego (na 8. poziomie Europejskich Ram Kwalifikacji)

28. zaangażowanie instytucji gospodarczych w tworzenie programów i zarządzanie studiami • specjalne nazwy programów (New Route PhD w UK) • inne nazwy „stopni” (Doctor of Engineering, Doctor of Education, Doctor of Business Administration, ...) Doktoraty „zawodowe” („specjalistyczne”?) Typowe cechy programów studiów • tematyka rozprawy związana z doświadczeniamizawodowymi • wspólne „promotorstwo” (uczelnia – inna instytucja) • większy nacisk na kształtowanie umiejętności przydatnych w działalności pozaakademickiej • zróżnicowane formy „zajęć” • realizacja w trybie part-time

29. Quality Assurance Agency (UK) nie rozróżnia tradycyjnych doktoratów od professional doctorates – obowiązują te same standardy (wymagania) Doktoraty „zawodowe” („specjalistyczne”?) Skala zjawiska (UK) • ok. 220 „programów” (2009) • kilka tysięcy nadanych stopni (do 2005) • education - 1864 • clinical psychology - 1775 • business administration - 434 • engineering – 301 • udział wśród ogółu doktorantów • 1% - wśród studiujących full-time • 10% - wśród studiujących part-time łącznie - 3% źródło: Promoting the UK doctorate, Universities UK, 2009

30. Doktoraty „tradycyjne” a „zawodowe” Jaki zakres wiedzy i umiejętności istotny dla doktoratu „zawodowego” jest nieprzydatny dla pracownika uczelni lub instytutu naukowego? profesor też jest – a przynajmniej powinien być – profesjonalistą

31. Doktoraty „tradycyjne” a „zawodowe” Różnicowanie charakteru kształcenia - pozytywna tendencja, przy czym ... Główny element kształcenia – badania naukowe • Doctoral education: training by research, not training for research • [Salzburg Principles, 2005] • The doctorate is based on research • [Eurodoc, 2005] nowe typy/nazwy doktoratów np. Doctor of Engineering obok tradycyjnego PhD (in Engineering) – brak wspólnego europejskiego podejścia

32. Strukturalizacja kształcenia • wydzielony program studiów w uczelni (jednostce) prowadzącej inne rodzaje studiów • wydzielona w ramach uczelni jednostka - graduate school • struktura rozproszona typu doctoral/research school, utworzona przez jedną lub (częściej) kilka instytucji • wydzielona instytucja kształcąca wyłącznie na poziomie graduate, często międzynarodowa European University Institute, Florencja

33. Strukturalizacja kształcenia Formy organizacyjne źródło: Doctoral Programmes in Europe’s Universities: Achievements and Challenges, EUA 2007 w wielu krajach mechanizmy finansowe promujące rozwiązania strukturalne

34. Francja: Niemcy: szkoły doktorskie, w tym obejmujące kilka uczelni - PRES (nie ma innej drogi do doktoratu) Graduiertenkollegs - część Exzellenzinitiative (równolegle tradycyjny „prywatny” model kształcenia) Strukturalizacja kształcenia graduate school • kształcąca na poziomie doktorskim i magisterskim 18% uczelni graduate/doctoral/research school • kształcąca wyłącznie na poziomie doktorskim 49% uczelni 29% uczelni 2006 (Trends V) 2009 (Trends 2010)

35. Status młodych naukowców • pracownik uczelni (instytucji naukowej) ... • student (studiów doktoranckich) niepłacący za kształcenie, otrzymujący wynagrodzenie (stypendium) za realizację określonych zadań ... • student (studiów doktoranckich) płacący za kształcenie + zróżnicowane gwarancje socjalne

36. Status młodych naukowców Status kandydata do stopnia doktora źródło: Doctoral Programmes in Europe’s Universities: Achievements and Challenges, EUA 2007

37. Status młodych naukowców „obciążenie” doktoranta związane z pracą naukową (a nie nauczaniem, administrowaniem, …) źródło: T. Brown, Eurodoc Survey of Doctoral Researchers - Brief and Summary of Pretest Results, 2007

38. Finansowanie kształcenia Sposób finansowania doktorantów ? źródło: Doctoral Programmes in Europe’s Universities: Achievements and Challenges, EUA 2007

39. Finansowanie kształcenia Poziom finansowania doktorantów (pensja, stypendium) źródło: Doctoral Programmes in Europe’s Universities: Achievements and Challenges, EUA 2007

40. Finansowanie kształcenia Średni dług absolwenta studiów doktoranckich w USA - 77 000 $ źródło: K. DePauw, V-President, Virginia Tech, EUA-CDE Conf., Berlin 2010 Źródła finansowania kształcenia Francja, 2001 zasoby rodzinne 36% własna praca zarobkowa 20% stypendia - minister, władze lok., fundacje, ... 33% źródła zagraniczne (krajowe, UE) 7% porozumienia z instytucjami gospodarczymi 4% źródło: „Researchers in the ERA: One Profession, Multiple Careers”, KE, 2003

41. Finansowanie kształcenia Sources of funding for UK research candidates source: UK Higher Education Statistics Agency źródło: G. Clarke, UK CGE, Bologna Seminar, Warszawa, 2010

42. Problem: bezpieczeństwo socjalne ankieta MCFA, Eurodoc & Pi-Net (2003); 2790 odpowiedzi źródło: M. Lola, Marie Curie Fellowship Association, EUA Conf., Salzburg 2005

43. Zmiana podejścia do opieki nad doktorantem SUPERVISION MONITORING & ASSESSMENT role and responsibilities of a supervisor conflict resolution formal arrangements models of supervision multiple supervision selection of a supervisor trainingof supervisors qualification requirements for a supervisor źródło: A. Krasniewski, EUA Conf. on Doctoral Programmes in Europe, Nice, Dec. 2006

44. uwaga na marginesie Opieka nad doktorantami • ważny, a w dyskusjach w Polsce zwykle pomijany problem EUA-CDE Workshop "Enhancing of Supervision: Professional Development and Assessment of Supervisors" Imperial College, London, UK, 8-9 January 2009

45. Internacjonalizacja i mobilność Cudzoziemcy wśród doktorantów źródło: Doctoral Programmes in Europe’s Universities, EUA 2007 • law (59%) • engineering and technology (58%) • business and management (58%) • maths and computing (51%) W. Brytania Francja USA 42% 35% 33% źródło: Promoting the UK doctorate, Universities UK, 2009 G. Clarke, UK CGE, Bologna Seminar, Warszawa, 2010

46. Internacjonalizacja i mobilność • wspólnie prowadzone programy studiów (European Doctorate, joint degrees, co-tutelle) suplement do dyplomu zamiast dual/joint degree? • rozszerzenie Erasmus Mundus na studia III stopnia • międzynarodowe instytucje kształcące młodych naukowców • program KE Human Resources and Mobility (Marie Curie Actions) • dodatkowy strumień finansowania doktorantów przez European Research Council? „...doctoral/graduate schools (rather than individuals) would beinvited to apply for an allocation of ERC Doctoral Awards.”

47. PLAN PREZENTACJI • Rynek pracy naukowców • Kształcenie doktorantów w Europie – stan obecny i trendy • Europejskie dylematy – w poszukiwaniu rozwiązań • A co u nas?

48. Europejskie dylematy i problemy • Jaki model kształcenia? • charakter (efekty) kształcenia • warunki przyjęcia (po studiach II stopnia?) • stopień integracji studiów doktoranckich (studiów III stopnia) ze studiami II stopnia • czas trwania • Jaki status młodego naukowca? • Jak finansować kształcenie? • Kto ma nadawać stopnie naukowe? • Kto ma kształcić? (tylko centra doskonałości?) • Jak zapewnić jakość?

49. Projekty European University Association konferencja EUA: Doctoral Programmes in Europe, Nicea (2006) – ok. 600 uczestników

50. →EUA Council for Doctoral Education http://www.eua.be EUA Council for Doctoral Education EUA-CDE • powołanie – styczeń 2008 r. • członkostwo – 1000 euro/rok (dla uczelni EUA) • korzyści • regularna informacja (biuletyn elektroniczny, e-maile) • możliwość udziału w projektach badawczych • warsztaty, seminaria, szkoły letnie/zimowe, doroczna konferencja tematyczna, spotkania robocze