Wspólna Polityka Rolna i Polityka Rozwoju Obszarów Wiejskich

1. Wspólna Polityka Rolnai Polityka Rozwoju Obszarów Wiejskich Dominika Milczarek Wykład 5 Regionalne zróżnicowanie rolnictwa w krajach Unii Europejskiej

2. Zróżnicowanie w UE • Znaczne zróżnicowanie międzyregionalne rolnictwa zarówno we wszystkich regionach UE jak i w regionach poszczególnych państw; • Szczególnie wyraźne dla wskaźników społeczno-ekonomicznych oraz w zakresie efektywności rolnictwa i strukturze produkcji rolnej. Źródło danych regionalnych: Poczta, Kołodziejczyk, Baer w Zróżnicowanie regionalne gospodarki żywnościowej w Polsce w procesie integracji z Unią Europejską (2002), dane za 1997 r.

3. Zróżnicowanie społeczno-ekonomiczne • PKB per capita • W latach1986-1996 nie uległa zmianie pozycja 5 regionów osiągających najwyższy poziom PKB na osobę • Hamburg – 192,5% średniej UE, Brussels Gewest, Luksemburg, Ile-de-France, Bremen; • Najniższe wartości PKB na osobę w Hiszpanii i południowej części Włoch • Mezzogiorno – 59,2%-89,6% średniej UE; • Najbardziej jednorodną zbiorowość tworzą regiony holenderskie i szwedzkie.

4. Zróżnicowanie regionalne w nowych krajach • 51 spośród 53 wszystkich regionów w krajach kandydujących nie osiągnęło w 2000 r. 75% średniego poziomu PKB na mieszkańca UE (ok. 15,5 tys. euro). • Oprócz Pragi i Bratysławy • Nowe kraje – 39 regionów. • Stopa bezrobocia w 2000 r. wyniosła średnio 12,5% (w UE 8,4) i wahała się od 6,6% na Węgrzech do 19,1% na Słowacji.

5. PKB w krajach kandydujących w 2000 r.

6. Regionyobjęte Celem 1 i Celem 2 Źródło: EC: www.europa.eu.int/comm/regional_policy/funds/prord/guide/euro2000-2006_en.htm

7. Zróżnicowanie społeczno-ekonomiczne • Stopa bezrobocia • Regionem-państwem o najniższej stopie bezrobocia jest Luksemburg (2,5%); • Regiony o najwyższej stopie bezrobocia znajdują się w Hiszpanii (Andalucia – 32%), Włoszech (Calabria – 24,9%), ale i Niemcy (Sachsen-Anchalt – 20,6% w 1997 r.); • Największe różnice regionalne występują w Hiszpanii (Navarra – 10%) i Włoszech (południowy region Campania a północne Trentino-Alto Adige – różnica 22 punktów procentowych).

8. Zatrudnienie w rolnictwie

9. Zróżnicowanie w sektorze rolnym • Udział zatrudnionych w rolnictwie • Najwyższy odsetek zatrudnionych (20-43%) charakteryzuje rolnictwo większości regionów greckich; • Najniższy wskaźnik mają regiony brytyjskie, niemieckie i belgijskie (poniżej 3%); • Duże zróżnicowanie dla regionów Grecji (od 1% do 43,4%) i Hiszpanii (od 0,3% do 22,2%).

10. Udział rolnictwa w WDB

11. Zróżnicowanie w sektorze rolnym • Udział rolnictwa w tworzeniu wartości dodanej brutto • Wysoki udział w większości regionów greckich (np. Peloponnisos – 19,8%), najniższy (poniżej 1%) głównie w regionach niemieckich; • Największe zróżnicowanie regionalne w ramach państwa – w Hiszpanii i w Niemczech.

12. Produktywność pracy = wartość dodana brutto / zatrudniony

13. Zróżnicowanie w sektorze rolnym • Wydajność pracy • Najwyższa wydajność pracy - regiony północno-zachodniej części UE (Danii, Belgii, Holandii, Niemiec, Francji, Luksemburga i Wielkiej Brytanii), najniższa – regiony części południowej (Hiszpanii, Portugalii i Grecji); • Największe zróżnicowanie wewnątrz państw pomiędzy regionami występuje w regionach hiszpańskich i włoskich, a najmniejsze – belgijskich.

14. Przyjęcie nowych krajów spowodowało wzrost: • Populacji o 28,2% - z 372,7 do 477,9 milionów. • Obszaru o 35,5% - z 3,1 do 4,2 milionów km2; • Obszaru ziemi rolniczej o 44,5% - z 135,3 do 195,5 milionów hektarów; • Zatrudnienia w rolnictwie o 137,3% - z 7,5 do 17,8 miliona osób. (Wilkin 2003)

15. Zróżnicowanie nowych krajów • Poziom rozwoju ekonomicznego (PKB per capita); • Wyniki ekonomiczne podczas okresu transformacji; • Wyniki zmian systemowych w gospodarce; • Znaczenie rolnictwa w gospodarce; • Struktura agrarna przed rozpoczęciem reform i obecnie; • Stopień „nastawienia pro-rynkowego” wśród rolników; • Konkurencyjność rolnictwa w porównaniu z UE; • Znaczenie rolnictwa na terenach wiejskich i w społeczeństwie.

16. Zróżnicowanie nowych krajów • Przeciętny udział rolnictwa w PKB w krajach Europy środkowo-wschodniej (10 krajów) wynosi 6% • waha się od 14,5% w Bułgarii i 12,6% w Rumunii do 3,2% w Słowenii i 3,3% w Polsce; • W wyniku transformacji systemowej oraz prowadzonych polityk rolnych, produkcja rolnicza spadła do 30-40% poziomu z końca lat 80-tych w krajach nadbałtyckich, do 70% na Węgrzech i 90% w Polsce (Wilkin 2003).

17. Przyczyny spadku produkcji rolniczej: • Upadek tradycyjnych powiązań z rynkami RWPG; • Zmniejszenie dochodów ludności i subsydiów; • Dominacja monopolistycznych przedsiębiorstw sektora przetwórczego i dystrybucji; • Negatywne relacje cen czynników produkcji i produktów końcowych; • Proces prywatyzacji i restrukturyzacji; • Kapitał społeczny; • Zerwanie dotychczasowych powiązań pomiędzy gospodarstwami a sektorem czynników produkcji i skupu produktów; • Problemy z finansowaniem i kredytowaniem działalności rolniczej (Źródło: Trzeciak-Duval 1999)

18. Polityka wspierania rolnictwa Faza 1 Wysokie wsparcie we wszystkich krajach, oprócz Węgier i Polski Faza 2 Spadek wsparcia w wyniku spadku wsparcia z budżetu państwa, obniżonej protekcji handlowej i wprowadzenia restrykcyjnej polityki makroekonomicznej Faza 3 Od lat 1994-95 wzrost wsparcia

19. Wskaźnik wsparcia producentów rolnych (PSE) OECD: Producer Support Estimate (PSE) Procentowy wskaźnik określający wielkość transferu środków pieniężnych od konsumentów i podatników do producentów rolnych (poprzez dotacje, ochronę rynku, obniżone podatki)

20. Wskaźnik wsparcia producentów rolnych (%PSE) Źródło: Kwieciński 2005

21. Wskaźnik wsparcia producentów rolnych (%PSE) Źródło: OECD

22. Zróżnicowanie regionalne w nowych krajach • Udział rolnictwa w wartości dodanej brutto • Najwyższy (na poziomie NUTS-2) charakteryzował Litwę (10,4%) i regiony węgierskie (7,8%); a najniższe – Słowenię (4,1%), Łotwę (4,3%) i regiony słowackie; • Duże zróżnicowanie regionalne w Polsce (od 1,3% w woj. śląskim do 11,2% w woj. podlaskim) i w Czechach (od 0,1% w regionie praskim do 9,1% w regionie Jihozapad).

23. Zróżnicowanie regionalne w nowych krajach • Udział zatrudnionych w rolnictwie ogółem • Najwyższa wartość w Polsce (woj. lubelskie 46,2%) a najniższe w Czechach (region praski – 0,3%); • Wysoki odsetek zatrudnionych charakteryzuje rolnictwo litewskie (21%).

24. Zróżnicowanie regionalne w nowych krajach • Względna wydajność pracy w rolnictwie • Najwyższa wydajność w rolnictwie węgierskim i czeskim; • Jednocześnie regiony węgierskie charakteryzowały się największymi dysproporcjami (od 37,2% do 185,1%); • Najniższą wydajnością charakteryzowało się województwo małopolskie (9,7%); • W Polsce najwyższy wskaźnik osiągnięty został w woj. zachodniopomorskim (40,4%).

25. Priorytety związane z WPR • Wpływ wyników transformacji sektora rolnego; • Wszystkie kraje Europy środkowo-wschodniej mają wystarczający potencjał i są zainteresowane zwiększaniem produkcji rolnej; • Kraje z przewagą dużych komercyjnych gospodarstw i wysokim stopniem koncentracji ziemi - kontynuacja tradycyjnego wsparcia; • Kraje o dużym udziale ludności wiejskiej oraz przewadze małych gospodarstw - wyważona polityka rolna i polityka rozwoju obszarów wiejskich.

26. Pytania do dyskusji: • Jakie zmiany we WPR byłyby pożądane biorąc pod uwagę specyficzne uwarunkowania krajów kandydujących? • Jak bardzo i na jakich polach różnią interesy i oczekiwania obecnych krajów UE i krajów kandydujących dotyczące przyszłej WPR? • Jakie są główne doświadczenia z akcesji i okresów przedakcesyjnych, które powinny być wykorzystane w tworzeniu polityki rolnej dla powiększonej UE?