Kişilik Bozukluklarının Bilişsel Yaklaşımla Tedavisi

1. Kişilik BozukluklarınınBilişsel Yaklaşımla Tedavisi Doç.Dr.Gonca Soygüt Hacettepe Üniversitesi Psikoloji Bölümü

2. Kişilik Bozukluklarına yönelik geliştirilen Bilişsel Yaklaşımlara Örnekler • Bilişsel Terapi A.Beck & A.Freeman • Bilişsel Analitik Terapi A.Ryle • Diyalektik Terapi M. Linehan • Şema Terapi J.Young • Bilişsel Kişilerarası Yaklaşım J.Safran

3. Bilişsel Yaklaşımlardaki Ortak Özellikler • Merkezdeki bilişsel yapılara ve şema bağlantılı davranışlara odaklaşma • Nesne İlişkileri ve Bağlanma Kuramıyla bütünleşme • Terapist ve hasta arasındaki ilişkiye odaklaşma

4. Bilişsel Terapide Kişilerarası SüreçlerJeremy Safran • Bağlanma Kuramı • Nesne İlişkileri Kuramı • Kişilerarası Kuramlar

5. Bilişsel Yapılar

6. Otomatik Düşünce • Otomatik Düşünce  Ara inanç (kurallar/beklentiler, tutumlar, varsayımlar)  Ara inanç (kurallar/beklentiler, tutumlar, varsayımlar)  Temel İnanç benlik şemaları, erken dönem şemaları, kişilerarası şemalar  Temel İnanç benlik şemaları, erken dönem şemaları, kişilerarası şemalar

7. Şemalar • En derinde olan zihinsel yapıtaşlarıdır. • Genellikle hiç sorgulanmamış olan algı ve fikirlerdir. • Kişiler tarafından değişmez doğrular olarak kabul edilirler. • Katıdırlar. Siyah/beyaz şeklindedirler. • Globaldirler. • Aşırı genelleyicidirler. • Değişmeye dirençlidirler. Yerinden pek oynamazlar.

8. Erken Dönem Şemaları/Benlik Şemaları/ Kişilerarası Şemalar • Farkındalık düzeyinde değildirler • Bağlanma figürleri ile olan etkileşimlerle oluşurular

9. Temel İnanç • Temel İnanç • Temel İnanç • Temel İnanç • Temel İnanç • Temel İnanç • Temel İnanç • Temel İnanç • Ara inanç • Ara inanç • Ara inanç • Ara inanç • Ara inanç • Ara inanç • Ara inanç

10. Bilişsel Kişilerarası Döngü BenlikDiğeri Kişilerarası Şema

11. Kişilerarası Kuram Tamamlanma ilkesi BenlikDiğeri

12. Tamamlanma ilkesi • Dostluk Dostluk • Düşmanlık Düşmanlık • Baskınlık Pasiflik • Pasiflik Baskınlık

13. Kişilerarası Şema • Durum: T.'nin (eski erkek arkadaşı) çok yakın arkadaşı G. (sınıftan erkek arkadaşı), ders çıkışında benimle görüşmek istedi. • Biliş (Kişilerarası şema): G., ilgili görünüyor. T. ile bana tuzak hazırlamış olabilirler (diğerlerinden düşmanlık beklentileri). Benim basit bir kız olup olmadığımı (benlik değersiz) ölçmek için. Çünkü yakın arkadaşın çıktığına yaklaşmak bende farklı bir düşünce oluşturmuyor (kurallalar, otomatik düşünceler ile kişilerarası şemalar arası) ya da T.'nin hiçbir şeyden haberi yok. G. benim basit biri olduğumu (benlik değersiz) düşünüyor ve kullanmak amacında olabilir (diğerlerinden düşmanlık beklentileri)…Erkeklerle olan ilişkilerim yalnızca kullanılmaktan öteye gidemeyecek (önceki oturumlardaki ipuçları doğrultusunda bu noktada vakanın özellikle babasıyla ilgili kişilerarası şemalarının genellenmiş olduğu dikkati çekmektedir) . Okuldakiler bana, kullanılıp hor görülüp bir kenara atılmış bir kız gözüyle bakacaklar (diğerlerinden düşmanlık beklentileri). • Davranışsal ve Bilişsel Sonuç: Onu çıkışta görmeye gitmedim (Kaçınma, benlik düşmanca)

14. Kendini Doğrulayan Kehanet İşlevsel olmayan bilişsel kişilerarası döngü BenlikDiğeri

15. Değerlendirme: Bilişsel Kişilerarası Formülasyon • I. Kendini değerlendirme ölçekleri • II. Tematik Algı Testi (TAT) • Cümle tamamlama testleri • IV. Kayıt formu • V. Klinik gözlem ve görüşme • VI. Terapi oturumları: Terapötik İttifak Analizi

16. Vaka Örneği- 3: (Bayan T) : 25 yaşında, üniversite mezunu, çalışıyor, bekar(sf.197) • Başvuru nedeni: • Karşı cinsle ilgili sorunlar, • Duygu durumunda sık değişmeler olması, • “Aniden sıkıntı gelmesi”

17. Psikoterapide Kişilerarası Şemaların Keşfi Terapötik İttifak Analizi

18. Terapötik İttifak Nedir? • Terapist ve Hasta arasında • AMAÇLARDA • GÖREVLERDE • DUYGUSAL BAĞDA İTTİFAK

19. Terapötik İttifakta Bozulma Nedir? • terapist ve hasta arasındaki ilişkinin niteliğinde • gidiş gelişlerin ya da kopuşların olması biçiminde tanımlanmaktadır

20. Terapötik İttifakta Bozulma İşlevsel Olmayan Kişilerarası Şemaların GÖSTERGESİ

21. Terapötik İttifakta BozulmaAnalizi İşlevsel Olmayan Kişilerarası Şemaların keşfi

22. Terapötik İttifakta Bozulma Göstergeleri: • Olumsuz duyguların açık ifadesi: • vaka terapistin yeterliliğine ilişkin şüphelerini dile getirebilir • ya da terapisti soğuk ve kalpsiz olmakla suçlayabilir

23. Terapötik İttifakta Bozulma Göstergeleri: • Olumsuz duyguların ya da düşmanlığın dolaylı ifadesi: • duygular genellikle sözel olmayan ya da pasif agresif davranışlarla dolaylı olarak ifade edilirler. • Örneğin, terapist belirli bir konuya ilişkin duygulara odaklaşma ve bunları somutlaştırma çabası içindeyken, vakanın kendini geri çekmesi, soyut ve genel ifadeler kullanması.

24. Terapötik İttifakta Bozulma Göstergeleri: • Terapinin amaçları ve görevlerindeki fikir ayrılıkları: • vaka terapistten daha somut teknikler, öğütler bekleyebilir ya da • diğer insanların kendisinin gereksinim duyduğu desteği ve ilgiyi sağlamadıklarına dair imalarda bulunabilir. • Bu destek ve ilgi isteği vakayı diğer insanlardan ısrarlı bir biçimde öğüt ve öneri aramaya itebilir. • de kendini kontrol etmeye çalıştıkları biçiminde algılayıp onlara kızgınlık duyabilir.

25. Terapötik İttifakta Bozulma Göstergeleri: • Onam: • Vakanın terapinin gerekliliklerini yerine getiren bir tablo çizer • Ama ilerleme sağlanamaz • terapist tarafından reddedilme, kabul görmeme gibi temel inançlarla ilişkilidir

26. Terapötik İttifakta Bozulma Göstergeleri: • Kaçınma çalımları: • Konudan konuya atlamak, • konuşmayı terapistin sürdürdüğü sırada dikkatini başka tarafa vermek, • görüşmeye geç gelmek, ertelemek ya da iptal etmek

27. Terapötik İttifakta Bozulma Göstergeleri: • Benlik değerini artırmak: • Terapistin üzerinde olumlu izlenimler bırakmak ya da benlik değerini korumak için kendini • olumlu bir biçimde göstermek, sorunlarını teknik/kuramsal terimlerle sunmak gibi örnekler gözlenebilir

28. Terapötik İttifakta Bozulma Göstergeleri: • Tedaviye yanıt vermemek: • genellikle ittifakta önceden varolan bir sorun • müdahalenin zamanlamasının uygun olmaması • empatik olmayan bir çerçevede yapılması düşünülebilir.

29. Terapötik İttifakta Bozulmanın Keşfi ve çözümlenmesi Düzeltici Duygusal Yaşantı

30. Terapötik İttifakta Bozulmanın Gelişimesindeki Temel Örüntüler: • Vaka, terapistin niyetini şemasıyla tutarlı bir biçimde yanlış algılar • destekleyici olarak algılanacak bir yorum, vaka tarafından amirane bir tavır şeklinde nitelenebilir

31. Terapötik İttifakta Bozulmanın Gelişimesindeki Temel Örüntüler: • Terapist farkında olarak ya da olmayarak vakanın işlevsel olmayan kişilerarası şemasına uygun bir örüntü sergiler vakanın işlevsel olamayan kişilerarası şeması kanıtlanır

32. Terapötik İttifakta Bozulmanın Gelişimesindeki Temel Örüntüler: • Terapist farkında olarak ya da olmayarak vakanın işlevsel olmayan kişilerarası şemasını desteklemeyecek yönde davranır. düzeltici kişilerarası şema yaşantısı sağlamak amacıyla bu örüntüyü desteklemekten kaçınmaktadır

33. Vaka Örneği-4 (Bayan N): 19 yaşında, sağlıkla ilgili bir alanda üniversite öğrencisi, bekar. • Başvuru Nedeni: (Kendi ifadelerine göre) hastalara enjeksiyon yapmaktan korkmak, derste söz almaktan kaygı duymak ve anne babasının yoğun baskısı

34. Tedavi Süreci: İttifaka doğru • 1. Bağlanma Dönemi (hook):Vakanın davranışları, terapisti dar bir aralık içerisinde tepkide bulunmaya zorlar. • Bu noktada terapist, vakaya tamamlayıcı tepkiler vermek, vakaya destekleyici ve tehdit edici olmayan bir tarzda yaklaşmak durumundadır.

35. Tedavi Süreci: İttifaka doğru • 2. Bırakma Dönemi (unhook):Vakanın, terapisti böyle bir tamamlamaya iten tarzının ne olduğuna dikkat etmek ve bu durumu anlamaya çalışmak önemlidir.

36. Tedavi Süreci: İttifaka doğru • terapistin kişilerarası ilişkilerindeki tekrarlayıcı örüntüleri ya da • vakanın döngüsel olarak yaptıklarıyla ilgili olarak terapiste yaşattığı duygular önemli ipuçları taşır

37. Tedavi Süreci: İttifaka doğru • Bu dönemin ikinci adımı, terapistin vakaya karşı geliştirdiği tamamlama tepkilerini durdurmasını

38. Tedavi Süreci: İttifaka doğru • üçüncü adımı ise, vakanın terapistte uyandırdığı tepki biçimini kesmesinde yardımcı olmasını içerir

39. Tedavi Süreci: İttifaka doğru • En son dönemde terapist, vakayla olan etkileşimleri hakkında doğrudan konuşur, vakanın belirli bir davranışına ilişkin olarak farklı tepkiler içeren örnekler verir

40. Tedavi Süreci: İttifaka doğru • Onaylamama sürecinde terapist, vakanın bilişsel-kişilerarası döngüsünden koparak, vakaya yeni öğrenme yaşantıları sağlayabilir • işlevsel olmayan inançlarının çürütülmesi sürecidir

41. Tedavi Süreci: İttifaka doğru • kişilerarası düzeyde • vakanın hangi tepkilerinin tamamlandığını, • hangi tepkilerinin tamamlanmadığını ayrıştırması önemlidir

42. Tedavi Süreci: İttifaka doğru • Diğer taraftan, vakanın bilişsel-kişilerarası döngüsünün bırakılmasını içeren merkezden uzaklaşma sürecinde ise terapist, • ilişkinin hem öznesi hem de nesnesi olmak işlevini yerine getirmelidir.

43. Tedavi Süreci: İttifaka doğru • Bu açıdan, terapist, dikkatini özne ve nesne olarak iki yönlü kullanabilecek beceriler geliştirmelidir.

44. Tedavi Süreci: İttifaka doğru • terapist, hastasınınkendisine yaşattığı duyguların farkına vardığı sürece, vakanın diğer insanlarda uyandırdığı tepkileri anlayabilir

45. Terapötik İttifakta Bozulma Nasıl Çözümlenebilir? • Terapistin, terapötik ittifakta bozulmaya ilişkin ipuçlarına duyarlı olması; • Terapistin, kendi duygularının farkında olması ve sürekli olarak ilişkinin niteliğinde bunu barometre olarak kullanması;

46. Terapötik İttifakta Bozulma Nasıl Çözümlenebilir? • Terapistin, terapötik ittifaktaki bozulmada kendi rolünü görmesi/keşfetmesi (sorumluluğun kabulü) ve bu durumu vakası ile biz çerçevesinde üst-iletişim yoluyla ele alması; • Terapistin, vakanın terapötik ittifakta bozulma yaşamasına empati göstermesiyle vakanın olumsuz duygularını ifade etmesinin kolaylaştırılması;

47. Terapötik İttifakta Bozulma Nasıl Çözümlenebilir? • Katılımcı gözlemci konumunu sürdürmesi, • yani terapistin vakanın işlevsel olmayan bilişsel-kişilerarası döngüsüne bağlanarak örüntüyü anlaması; • ve düzeltici yaşantı olarak bu döngüden koparak örüntüyü desteklememesi

48. terapötik üst-iletişim • 1. Terapist, vakanın diğer insanlarla olan etkileşiminde kendi rolünün ve etkisinin farkına varabilmesi için kendisinin yaşadığı duyguları vakaya ifade eder. • 2. Terapist, vakanın içsel yaşantılarına olanak sağlamak amacıyla, vakaya duygularını ifade eder.

49. terapötik üst-iletişim (Kiesler) • Terapist, vakanın girdiği etkileşimlerdeki rolünün farkına varmasını sağlamak amacıyla, vakanın kişilerarası göstergelerine dikkat çeker. • Terapist, vakanın betimlenen kişilerarası belirleyicilerini, bilişsel/duygulanımsal keşiflerle bağlantı olarak kullanır.

50. Vaka 4 (sf.211) ve Vaka 5 sf. 213