Interoperacyjność: podstawowe wyzwanie projektów e-Zdrowie

1. Interoperacyjność: podstawowe wyzwanie projektów e-Zdrowie dr inż. Grzegorz Bliźniuk Biuro Zarządzania Projektami PIOZ, CSIOZ, Warszawa g.blizniuk@csioz.gov.pl Wydział Cybernetyki, WAT, Warszawa grzegorz.blizniuk@wat.edu.pl

2. Plan wystąpienia • Interpretacja pojęcia „usługi e-zdrowia” • Określenie pojęcia „interoperacyjność” • SIOZ w infrastrukturze informacyjnej państwa • Formalne warunki interoperacyjności • Kontekst architektury SIOZ i projektu P1 6. Podsumowanie

3. Interpretacja pojęcia „usługi e-zdrowia” Usługi związane z ochroną zdrowia, finansowane lub współfinansowane z budżetu państwa, należy traktować jako usługi publiczne. Jakkolwiek pojęcie usługi publicznej nie jest jednoznacznie zdefiniowane w prawodawstwie unijnym i krajowym, to odczytując intencję zapisów artykułów 16 i 86 Traktatu Wspólnoty Europejskiej w praktyce przyjmuje się, że: • usługa publiczna dotyczy wszystkich potrzeb obywateli, obsługiwanych bezpośrednio przez instytucje publiczne albo przez instytucje niepubliczne w imieniu instytucji publicznych, • usługa publiczna jest realizowana w trybie ciągłym, ma charakter powszechny, niedyskryminujący kogokolwiek i jest realizowana po najniższych możliwych kosztach.

4. Interpretacja pojęcia „usługi e-zdrowia” Konstytucja Rzeczypospolitej Polskiej w art. 68 ustanawia powszechne prawo do opieki zdrowotnej na zasadach niedyskryminujących nikogo. Oznacza to, że proces związany z opieką zdrowotną finansowaną z budżetu państwa, realizowany zarówno przez publiczne, jak i niepubliczne zakłady opieki zdrowotnej, musi być zorganizowany w taki sposób, aby zapewnić skuteczne leczenie w trybie ciągłym, powszechnym, niedyskryminującym nikogo i z zachowaniem zasady racjonalności wydatkowana środków publicznych.

5. Interpretacja pojęcia „usługi e-zdrowia” Przyjmując możliwość drogi elektronicznej wykorzystywanej do realizacji usług ochrony zdrowia, mamy do czynienia z potencjalnym polem ustanowienia tzw. „elektronicznej usługi publicznej”, czyli usługi publicznej świadczonej drogą elektroniczną. Zgodnie z definicją tego pojęcia z unijnej dyrektywy 77/388/EWG, zaimplementowanej w polskiej ustawie o świadczeniu usług drogą elektroniczną „usługa elektroniczna” jest świadczonawyłącznie dzięki wykorzystaniu technologii teleinformatycznych za pośrednictwem sieci Internet lub innej sieci cyfrowej (patrz: dyrektywa „usługowa” nr 77/388/EWG z późn. zm., ustawa z dnia 18 lipca 2002 r. o świadczeniu usług drogą elektroniczna z późn. zm., Dz.U. z 2002 r. Nr 144, poz. 1204, z 2004 r. Nr 96, poz. 959, Nr 173, poz. 1808, z 2007 r. Nr 50, poz. 331, z 2008 r. Nr 171, poz. 1056, Nr 216, poz. 1371, z 2009 r. Nr 201, poz. 1540.)

6. Interpretacja pojęcia „usługi e-zdrowia” A zatem: usługi e-zdrowia można potraktować jako usługi związane z ochroną zdrowia, które są świadczone z wykorzystaniem wyłącznie drogi elektronicznej.

7. Definicje interoperacyjności według organizacji standaryzacyjnych

8. Interoperacyjność według wybranych organizacji i firm Gartner:Interoperacyjność, to zdolność dwóch lub większej liczby różnych podmiotów do wymiany informacji i do wykorzystywania informacji między nimi wymienianej. Interoperacyjność w szczególności obejmuje interkonnekcyjność (marzec 2007). Interkonnekcyjność, to zdolność dwóch lub większej liczby systemów komputerowych do wymiany danych i do wykorzystywania danych wymienianych pomiędzy nimi. Microsoft:Interoperacyjność, to możliwość sprawnej, efektywnej i spójnej komunikacji i wymiany informacji pomiędzy różnymi systemami informatycznymi, aplikacjami i sieciami komputerowymi oraz wykorzystywania otrzymanych w ten sposób informacji (luty 2008).

9. AGIF – zarządzanie interoperacyjnością poprzez MAC Źródło: „Australian Government Information Interoperability Framework”, kwiecień 2006, ISBN 1 921182 10 5

10. Hong Kong – HKSARG IF v 6.0 (grudzień 2007) • Interoperacyjność jest rozumiana jako zapewnienie możliwości efektywnej wymiany danych pomiędzy systemami działającymi w tym samym czasie z uwzględnieniem elastyczności w zakresie platform sprzętowo-systemowych i rozwiązań programowych wykorzystywanych w warstwie aplikacyjnej. Interoperacyjność jest określana w stosunku do potrzeb biznesowych i technologicznych. • Poziomy interoperacyjności: • Integracja aplikacji – specyfikacje techniczne umożliwiające integrację typu: aplikacja-aplikacja, • Dostęp do informacji i jej wymiana – techniczne specyfikacje dotyczące wymiany plików, zbiorów znaków, kodowania, itp. • Bezpieczeństwo– techniczne specyfikacje bezpiecznej wymiany informacji, • Komunikacja (interkonnekcyjność) – techniczne specyfikacje komunikacji pomiędzy systemami.

11. Niemcy – Standards and Architectures for e-Government Applications (grudzień 2003) Interoperacyjność jest rozumiana jako zapewnienie trwałych przepływów informacyjnych pomiędzy obywatelami, rządem federalnym i ich partnerami. Zakres SAGA dotyczy czterech kierunków rozwojowych. Są to: definicja referencji technicznych, standardów i architektury; modelowanie procesów, modelowanie danych, rozwój komponentów podstawowych. Uwzględnia się współdziałanie A2A, A2B, A2C. Zarządzanie jest realizowane przez KBSt, tj. Federalną Agencję Koordynującą i Doradczą ds. Technologii Informatycznych w Administracji Federalnej, nadzorowanej przez Federalne Ministerstwo Spraw Wewnętrznych.

12. Unia Europejska – EIF v. 2.0 (draft, lipiec 2008) Definicja interoperacyjnościw EIF v. 2.0: Zdolność zasadniczo odmiennych, różnorodnych organizacji do interakcji w celu realizacji wzajemnie korzystnych i uzgodnionych celów, włączając w to współdzielenie informacji i wiedzy pomiędzy organizacjami w płaszczyźnie realizowanych przez nie procesów biznesowych, realizowane poprzez wymianę danych za pośrednictwem wykorzystywanych w tych organizacjach systemów teleinformatycznych. Źródło: European Commission, IDABC Group, Draft Document for Public Comments, As Basis for EIF 2.0, 15 lipca 2008 r., http://ec.europa.eu/idabc/servlets/Doc?id=31508 Definicja z polskiej ustawy o informatyzacji po jej nowelizacji w roku 2010: Zdolność różnych podmiotów oraz używanych przez nie systemów teleinformatycznych i rejestrów publicznych do współdziałania na rzecz osiągnięcia wzajemnie korzystnych i uzgodnionych celów, z uwzględnieniem współdzielenia informacji i wiedzy przez wspierane przez nie procesy biznesowe realizowane za pomocą wymiany danych za pośrednictwem wykorzystywanych przez te podmioty systemów teleinformatycznych.

13. EIF v. 2.0 – warstwy interperacyjności, lipiec 2008 W wersji EIF 2.0 z października 2009 syntaktyka i reguły składniowe zostały włączone do poziomu semantycznego

14. Dania - IF Dania jest niekwestionowanym liderem europejskim w zakresie implementacji ram interoperacyjności – szczególnie w zakresie usług elektronicznych i dokumentu elektronicznego. DE-IF przejmuje wprost z EIF definicję pojęć „interoperacyjność” i „ramy interoperacyjności”. Za zarządzanie ramami interoperacyjności odpowiada duńska Agencja ds. IT i Telekomunikacji. DE-IF są tworzone we współpracy z tzw. KIU - komitetem odpowiedzialnym za koordynację inicjatyw z obszaru IT w duńskim sektorze publicznym. Członkami KIU są: Digital Taskforce, Ministerstwo Nauki, Technologii i Innowacji, Ministerstwo Spraw Wewnętrznych i Zdrowia, Ministerstwo Gospodarki, lokalne samorządy, regiony duńskie i Agencja ds. IT i Telekomunikacji. Aktualne prace nad interoperacyjnością w Danii są prowadzone przez Podkomitet KIU ds. Architektury. Duńczycy ciekawie sklasyfikowali standardy w ramach interoperacyjności. Są to standardy zatwierdzone, rekomendowane, analizowane, de’facto, wkrótce aktualizowane, przemigrowywane (podejście FURAD). Promowane są otwarte standardy.

15. Cytat z opracowania: Elektroniczna platforma gromadzenia, analizy i udostępniania zasobów cyfrowych. Studium Wykonalności, część 1 z 3. w.1.4, CSIOZ, E&Y, Warszawa, 21.11.2008 r.

16. Cytat z opracowania: Elektroniczna platforma gromadzenia, analizy i udostępniania zasobów cyfrowych. Studium Wykonalności, część 1 z 3. w.1.4, CSIOZ, E&Y, Warszawa, 21.11.2008 r.

17. Pojęcie struktury Struktura (łac. structura "budowa, sposób budowania"), to: rozmieszczenie elementów składowych danego układu i zespół relacji (wzajemnych powiązań) między tymi elementami, charakterystyczny dla tego układu; sposób, w jaki części jakiejkolwiek całości są powiązane ze sobą. Struktura jest tym, co nadaje całości jedność, jest stałym elementem zorganizowanej całości. Źródło: Wikipedia Analogicznie rozumiemy znaczenie pojęcia „struktura” w naukach komputerowych. Kiedy na przykład opisujemy strukturę komputera, opisujemy jego elementy składowe, ich wzajemne relacje, a komputer traktujemy jako jedno urządzenie zbudowane z wielu różnych, wzajemnie powiązanych elementów. Sposób powiązania tych elementów nie jest przypadkowy i wynika z określonych koncepcji organizacji maszyn cyfrowych. Według Kotarbińskiego organizacja to takie współdziałanie części, które przyczynia się do powodzenia całości. Reguły organizacji powinny być uwzględniane w modelu struktury (przyp. aut.).

18. Pojęcie infrastruktury informacyjnej państwa Według autora wykładu infrastruktura jest częścią struktury o właściwościach struktury i posiadającą zdolność do wyznaczenia jej czytelnego zakresu i do oddzielnego jej badania. Infrastruktura informacyjna państwa, to kompleks infrastrukturalnych zasobów i systemów informacyjnych warunkujących funkcjonowanie państwa postrzeganego jako zinstytucjonalizowana forma organizacji życia społecznego i ekonomicznego na terytorium określonym w wyniku ustaleń międzynarodowych. Stanowi ona podstawę sprawnego funkcjonowania państwa jako formy organizacji społeczeństwa i gospodarki i jest głównym instrumentem realizacji obywatelskiego prawa do informacji. Na infrastrukturę informacyjną państwa składają się: Normy informacyjne, Zasoby informacji, Systemy informacyjne, Instytucje informacyjne, Struktury organizacyjne i urządzenia techniczne wspomagające gromadzenie, przechowywanie, przetwarzanie i przekazywanie informacji w procesach i systemach informacyjnych Źródło: Józef Oleński, Infrastruktura informacyjna państwa w gospodarce globalnej, Uniwersytet Warszawski, WNE, Warszawa, 2006

19. Podstawowe zasoby infrastruktury informacyjnej państwa W zakresie systemów i ich uwarunkowań są to: Język urzędowy, Podstawy prawne infrastruktury informacyjnej, Zasoby wiedzy cywilizacyjnej, Badania naukowe, Standardy informacyjne, Ogólnokrajowe systemy identyfikacji - rejestry publiczne Ogólnokrajowe systemy informacji publicznej (np. BIP, statystyka publiczna), Systemy informacyjne organów państwa (np. SIOZ, KSI ZUS, systemy celne, KRUS, EWD-P, systemy geodezyjno-kartograficzne , SIS/VIS itp.) Systemy informacyjne organizacji pozarządowych (np. partii politycznych, związków zawodowych, stowarzyszeń, izb przemysłowych i handlowych itp.) Systemy informacyjne przedsiębiorstw Środki masowego przekazu Zewnętrzne (zagraniczne) systemy informacyjne, z którymi współpracują systemy krajowe (np. systemy celne, SIS/VIS, systemy informacyjne organizacji międzynarodowych) Na podstawie: Józef Oleński, Infrastruktura informacyjna państwa w gospodarce globalnej, Uniwersytet Warszawski, WNE, Warszawa, 2006

20. Miejsce i rola SIOZ w infrastrukturze informacyjnej państwa SIOZ jest jednym z kluczowych, dziedzinowych systemów informacyjnych państwa. Jest on głównym systemem informacyjnych, pozostającym w zakresie odpowiedzialności ministra właściwego do spraw zdrowia. Według autorów koncepcji SIOZ rolą tego systemu jest Utworzenie warunków informacyjnych dla podejmowania w dłuższej perspektywie optymalnych decyzji w zakresie polityki zdrowotnej niezależnie od przyjętego modelu organizacyjnego opieki zdrowotnej oraz zasad jej finansowania. Utworzenie stabilnego systemu informacyjnego, charakteryzującego się z jednej strony elastycznym podejściem do organizacji systemu zasobów ochrony zdrowia, w tym do modelu finansowania świadczeń ze środków publicznych, z drugiej strony odpornością na zaburzenia w gromadzeniu i archiwizacji danych, spowodowanymi zmianami systemowymi w ochronie zdrowia. Uporządkowanie infrastruktury informacyjnej systemu ochrony zdrowia, poprzez integrację wszystkich funkcjonujących systemów i rejestrów oraz zapewnienie dogodnych, opartych na zasadach otwartości i interoperacyjności warunków wymiany i analizy gromadzonych danych. Na podstawie: L.Sikorski, „WYBRANE ZAGADNIENIA PROGRAMU INFORMATYZACJI OCHRONY ZDROWIA W KONTEKŚCIE PROJEKTU USTAWY O SYSTEMIE INFORMACJI W OCHRONIE ZDROWIA, Szczyrk, 2008

21. Rola SIOZ w infrastrukturze informacyjnej państwa Najważniejsze, kluczowe usługi w Programie Informatyzacji Ochrony Zdrowia (PIOZ), będącym informatyczną realizacją SIOZ: Umożliwienie szybkiego dostępu do informacji o świadczeniach na rzecz pacjenta: pacjentom, lekarzom oraz podmiotom uprawnionym do dostępu do takiej informacji, Kontrola wydatkowania środków publicznych przeznaczonych na opiekę zdrowotną oraz podniesienie efektywności ich wykorzystania poprzez uszczelnienie systemu, Podniesienie jakości usług medycznych poprzez zwiększenie ich dostępności oraz wprowadzenie nowych metod np. telemedycyny, Wdrażanie istniejących standardów zapisu i wymiany danych, Udostępnienie skonsolidowanych narzędzi umożliwiających monitoring oraz dokonywanie analiz całości systemu opieki zdrowotnej służących podejmowaniu strategicznych decyzji, Umożliwienie realizacji standardów bezpieczeństwa zdrowotnego w strukturach państwa oraz Unii Europejskiej oraz wymiany informacji i usług w ramach UE, Uzyskanie informacji obejmującej jak największy obszar opieki zdrowotnej a przez to kontroli nad całością opieki zdrowotnej i optymalizacja jej działania. Źródło: L.Sikorski, „WYBRANE ZAGADNIENIA PROGRAMU INFORMATYZACJI OCHRONY ZDROWIA W KONTEKŚCIE PROJEKTU USTAWY O SYSTEMIE INFORMACJI W OCHRONIE ZDROWIA, Szczyrk, 2008

22. Jedna z definicji systemu informacyjnego (1), * gdzie: P - jest zbiorem użytkowników systemu, I - jest zbiorem informacji, czyli tzw. zasobem informacyjnym systemu, T - jest zbiorem narzędzi technicznych stosowanych w procesie pobierania, przesyłania, przetwarzania, przechowywania i wydawania informacji, O - jest zbiorem rozwiązań systemowych, czyli formułą zarządzania stosowaną w danej organizacji, M - jest zbiorem metainformacji o systemie informacyjnym, czyli jego opisem i opisem jego zasobów informacyjnych, R - jest relacją pomiędzy poszczególnymi zbiorami. *na podstawie: Kisielnicki J., MIS - Systemy informatyczne zarządzania, wyd. Placet, Warszawa 2008, ISBN 83-7488-138-8

23. Warunki interoperacyjności systemów informacyjnych SIK i SIL (2) (3) gdzie: IF – jest zbiorem informacji wspólnych dla SIK i SIL, niezbędnych do ich właściwego funkcjonowania, IK – jest zbiorem informacji niezbędnych dla prawidłowego działania SIK, IL – jest zbiorem informacji niezbędnych dla prawidłowego działania SIL, IE – jest zbiorem informacji wymienianych przez SIK i SIL, niezbędnych do właściwego funkcjonowania obu tych systemów, – jest informacjąo numerze a (a=1,…,|IE|),udostępnianą przez SIK i odbieraną przez SIL jako dla komunikacji w kierunku od SIK do SIL albo – jest informacjąo numerze b (b=1,…,|IE|),udostępnianą przez SIL i odbieraną przez SIK jako dla komunikacji w kierunku od SIL do SIK, –jest odwzorowaniem zbioru informacji IE na zbiór ich semantyk Sem, wspólnych dla obu systemów informacyjnych SIL i SIK. (4)

24. Warunki interoperacyjności systemów informacyjnych SIK i SIL (2) (3) (4) Sem IF IL IK IE

25. Warunki interoperacyjności systemów informatycznych SITP i SITQ (5) (6) gdzie: DF - jest zbiorem danych wspólnych dla SITP i SITQ, niezbędnych do właściwego funkcjonowania obu tych systemów, DP – jest zbiorem danych niezbędnych dla prawidłowego działania SITP , DQ – jest zbiorem danych niezbędnych dla prawidłowego działania SITQ, DE - jest zbiorem danych wymienianych przez SITP i SITQ, niezbędnych do ich właściwego funkcjonowania, - jest daną o numerze h (h=1,…,|DE|) udostępnianą przez SITP i odbieraną przez SITQ jako dla komunikacji w kierunku od SITP do SITQ albo - jest daną o numerze j (j=1,…,|DE|) udostępnianą przez SITQ i odbieraną przez SITP jako dla komunikacji w kierunku od SITQ do SITP, - jest odwzorowaniem zbioru danych DE na zbiór ich semantyk Sem, wspólnych dla obu systemów informatycznych SITP i SITQ. (7)

26. Interoperacyjność systemów informatycznych– reguły konwersji danych W przypadku dwóch różnych danych i zgodnie z ich rozumieniem opisanym w formule (7), możemy mieć do czynienia z trzema sytuacjami, tj.: 1. pełną zgodnością syntaktyczną tych danych, 2. brakiem ich zgodności syntaktycznej w stopniu umożliwiającym efektywną konwersję pomiędzy formatami wymienianych danych, 3. brakiem ich zgodności syntaktycznej, uniemożliwiającym konwersję formatów danych. Spełnienie warunków interoperacyjności jest możliwe wyłącznie dla przypadków opisanych powyżej w punktach 1 i 2. Dla przypadku opisanego w punkcie 2 konieczne jest jednak zdefiniowanie tzw. reguł konwersji danych przekazywanych pomiędzy współpracującymi systemami informatycznymi.

27. Przerywane strzałki – miejsca, dla których należy rozważyć problematykę interoperacyjności Koncepcja modelu architektonicznego SIOZ Źródło: L.Sikorski, „WYBRANE ZAGADNIENIA PROGRAMU INFORMATYZACJI OCHRONY ZDROWIA W KONTEKŚCIE PROJEKTU USTAWY O SYSTEMIE INFORMACJI W OCHRONIE ZDROWIA, Szczyrk, 2008

28. Model architektoniczniczny systemu P1 Źródło: K.Frączkowski, „Systemy informacyjne oraz usługi w ochronie zdrowia oparte na technologiach SOA”, Acta Bio-Optica et Informatica Medica 1/2010, vol. 16, str. 81-86 Strzałki i szyny serwisowe – miejsca, dla których należy rozważyć problematykę interoperacyjności

29. dziękuję za uwagę Podsumowanie • Usługi e-zdrowia należy traktować jako usługi powszechne świadczone drogą elektroniczną • SIOZ jest jednym z kluczowych elementów infrastruktury informacyjnej państwa • Interoperacyjność jest niefunkcjonalną właściwością oprogramowania związaną z efektywną, dwukierunkową współpracą dwóch rozłącznych systemów informacyjnych / informatycznych • Interoperacyjność poszczególnych składowych SIOZ / PIOZ jest jednym z niezbędnych czynników sukcesu tego bardzo złożonego przedsięwzięcia informatyzacyjnego • Analizując możliwość zapewnienia interoperacyjności w ramach SIOZ/PIOZ należy odpowiednio poszukiwać zbiorów IE oraz DE. Dla danych przekazywanych pomiędzy systemami informatycznymi należy również wykazać możliwość zbudowania efektywnych mechanizmów dwukierunkowej konwersji tych danych albo przekazywania tych danych bez konwersji. • Koncepcja modelu architektonicznego SIOZ i systemu P1 wskazuje na wiele miejsc, dla których rozważenie uwarunkowań zapewnienia interoperacyjności jest konieczne