IV. Participatie als kernthema in praktijk en onderzoek

1. IV. Participatie als kernthema in praktijk en onderzoek Cursusmateriaal: • transparanten: cf. website • tekst M. De Winter • tekst K. De Backer & M. Jans • literatuurklapper

2. Participatie als kernthema ‘70 participatie als kernthema • Giesecke: “Offensive Sozialpädagogik” • Mollenhauer: “Erziehung und Emanzipation” • Marburger: “Entwicklung und Konzepte der Sozialpädagogik” • Coumou (& Van Stegeren): “Sociale pedagogiek in historisch perspectief”

3. Participatie als kernthema • Giesecke: “Offensive Wende” • emancipatorische sociale pedagogiek - emancipatie van maatschappelijk achtergestelden - analyse maatschappelijke werkelijkheid - analyse betekenis werkelijkheid voor jeugdigen

4. Participatie in praktijk • volwassenen over betekenis van participatie voor kinderen en jongeren: afwijzing >< fel pleidooi • niet per definitie kwaliteitskenmerk • cf. Council of Europe,1993 • cf. UNICEF-rapport (Hart, 1992) daadwerkelijk vergrotende maatschappelijke invloed van jeugdigen?

5. Participatie in praktijk • concept “burgerschap” • actieve participatie • passieve participatie • pedagogische argumenten voor kinder- en jongerenparticipatie: kinderen en jongeren moeten de kans krijgen zich te ontwikkelen tot de verwachte betrokkenheid op, en autonomie ten aanzien van, de gemeenschap

6. Participatie in praktijk Pedagogische argumenten: • jeugdigen zijn burgers-in-wording • burgerschap omvat “autonomie” • samenleving als proeftuin

7. Participatie in praktijk Pedagogische argumenten: • cf. Makarenko en Korczak • cf. Langeveld en Perquin • cf. leerlingen betrekken bij besluitvorming • cf. Dasberg: “grootbrengen door kleinhouden”

8. Participatie in praktijk Pedagogische argumenten: • nood aan “burgerschapsvorming” = leren zich als “burgers” in samenleving te bewegen • ondersteuning van psycho-sociaal welzijn = vraag naar ontwikkelingsmogelijkheden van jeugdigen in samenleving

9. Participatie in praktijk Concretisering participatiemogelijkheden kinderen en jongeren: • Internationaal Verdrag inzake Rechten van het Kind - kinderen en jongeren zelfstandige rechtssubjecten - “geïndividualiseerde rechten” + “rechten op collectieve goederen” (Raes, 1994) • resilience-benadering bouwstenen: acceptatie, zingeving, sociale vaardigheden, eigenwaarde en humor

10. Participatie in praktijk • criteria optimale ontwikkelingsomgeving (Bartels & Heiner, 1994): adequate verzorging; veilige fysieke omgeving; continuïteit en stabiliteit; interesse; respect; geborgenheid, steun en begrip van volwassene; ondersteunende, flexibele structuur, aangepast aan de jeugdige; veiligheid; adequate voorbeelden; educatie; omgang met leeftijdgenoten in gevarieerde situaties; kennis over en contact met eigen verleden ! in (heterogene) context ! naar structurele factoren op macro-niveau

11. Participatie in praktijk • cf. jeugd(werk)beleid o.m. decreet lokaal jeugdwerk, Vlaams jeugdbeleid • cf. onderwijs o.m.leerlingenparticipatie • cf. jeugdzorg/ jeugdhulpverlening o.m. rechten van kinderen en jongeren in instellingen

12. Participatie in praktijk Kritische benadering participatiestreven: • pedagogische norm? • “compensatorisch recht”? • specifiek en themagericht? • peilen van meningen? • afstemmingsvraagstuk tussen verwachtingen en aanbod?

13. Participatie in praktijk • engagement volwassenen • egalitaire machtsverhouding tussen jongeren en volwassenen • zoekproces; (deels) onvoorspelbare uitkomst • reflectie over gevolgen van handelen cf. Giesecke cf. Münchmeier cf. Dieleman en Van Der Lans

14. Participatie in praktijk Participatie als uitgangspunt voor begeleidingsinterventies: • maatschappelijke analyse gebaseerd op feitelijke situaties en concrete interacties • kruisbestuiving tussen diverse socialisatiemilieus, sectoren en beleidscategorieën

15. Participatie in onderzoek • jeugdonderzoek structureel beperkte aandacht • tekort systematische theorievorming en interpretatie inz. beelden van kinderen en jongeren zélf  theoretische en methodologische problemen  mogelijke oplossingen: ontwikkelingen naar interpretatief en participatief jeugdonderzoek

16. Participatie in onderzoek Theoretische problemen jeugdonderzoek: 1. leeftijd als differentiëringscriterium? • tussen “jeugd” en “volwassen” • “homogenisering” van heterogene groep jeugdigen • jeugd(gedrag) los van sociale structuur cf. relatieve belang factor leeftijd (onderzoek Elchardus)  reflectie over leeftijdsafbakeningen  grondslag voor “jeugdproblemen”?

17. Participatie in onderzoek 2. jeugd als categorie? 3. aandacht voor opmerkelijk jeugdgedrag? 4. aandacht voor probleemgedrag? 5. gefragmenteerd en weinig interdisciplinair?

18. Participatie in onderzoek Methodologische problemen jeugdonderzoek: 1. jongeren weinig als subject betrokken • door volwassenen geproblematiseerde betrokkenheid • jongerengericht >< jongerenbepaald

19. Participatie in onderzoek 2. vraagstelling volwassenen centraal: • gebruik van vragenlijsten en checklists • traditionele onderzoeksmethodes en technieken (door volwassenen - onderzoekers gestuurd) 3. doelstelling volwassenen centraal: • “zaakwaarnemersstandpunt” • bv. onderzoek schoolbeleving, schoolwelbevinden

20. Participatie in onderzoek Onderzoek naar ervaringen en leefwereld: • “oral history” • vanuit “emanciperend” perspectief cf. orthopedagogisch (jeugd)onderzoek armoedeonderzoek meisjes- en vrouwenstudies

21. Participatie in onderzoek Interpretatief jeugdonderzoek theoretisch: • geen feiten/gebeurtenissen, wel betekenissen • (re)constructie van de werkelijkheid • in interactie met de omgeving • gesitueerd in (historische en situationele) context • wezenlijk dynamisch

22. Participatie in onderzoek Interpretatief jeugdonderzoek methodologisch: • open en flexibel + cyclisch karakter • “gefundeerde theoriebenadering” >< “theoriegestuurde benadering”

23. Participatie in onderzoek Bedenkingen interpretatief jeugdonderzoek: • combinatie “interpretatief” en “empirisch-analytisch” • benadrukken “niet-vergelijkbaarheid” jeugdigen - volwassenen? • beperken betekenisverlening micro-niveau? • beperken beschrijvende analyse?

24. Participatie in onderzoek Participatief jeugdonderzoek theoretisch: • cf. kinder- en jeugdperiode als sociaal verschijnsel • cf. Internationaal Verdrag inzake de Rechten van het Kind • cf. art. 3: “het belang van het kind"

25. Participatie in onderzoek Participatief jeugdonderzoek methodologisch: • volwaardige of gelijkwaardige info-bron (cf. interpretatief jeugdonderzoek) • inbreng in onderzoeksopzet • jongeren als medeonderzoekers (“peer-research”) • onderzoeksresultaten op ruimer forum

26. Participatie in onderzoek Bedenkingen participatief jeugdonderzoek: • blijvend engagement volwassenen • stem jongeren echt gehoord? • “machtsvrij” gebeuren? • participatiemodellen uit volwassenenwereld? • specifieke onderzoeksmethode nodig? • verzamelen info >< ruimte niet prijsgeven • democratische legitimering?

27. Illustratie: onderzoek naar opvattingen over “welzijn” en “begeleiding” centraal thema = leerlingenbegeleiding exemplarisch voor sociaal-pedagogische discussie: • verschuivende betekenis van het “jong zijn” • verscherpte aandacht voor preventie • aandacht samenwerking pedagogische voorzieningen • aandacht “participatief” jeugdbeleid

28. Illustratie: onderzoek naar opvattingen over “welzijn” en “begeleiding” 1. Het onderzoek naar leerlingenbegeleiding • Situering en doelstelling - « scholenonderzoek » - beleidsonderzoek, VLOR, 1996 –1997 - modellen beschrijven en definitie ontwikkelen • Methodologie: literatuurstudie en praktijkanalyse • Opvallende vaststellingen

29. Illustratie: onderzoek naar opvattingen over “welzijn” en “begeleiding” Opvallende vaststellingen « scholenonderzoek » • Invulling van leerlingenbegeleidingop continuüm tussen negatieve welzijnsbenadering en positieve welzijnsbenadering • Aansluiting met gegevens uit belevings- en leefwereldonderzoek: belangrijke problematiek in jeugdonderzoek

30. Illustratie: onderzoek naar opvattingen over “welzijn” en “begeleiding” 2. Het onderzoek naar behoeften aan zorg • Situering en doelstelling - « jongerenonderzoek » - beleidsonderzoek, Vlaamse Gemeenschap, 1997 – 1999 - Kennis verwerven over situaties waarin kinderen en jongeren behoefte hebben aan zorg • Methodologie • Opvallende vaststellingen

31. Illustratie: onderzoek naar opvattingen over “welzijn” en “begeleiding” Methodologie « jongerenonderzoek »: (a) algemene vraagstelling (b) themalijsten (c) visualiseringstechniek; keuze maken (d) open interviews 17 10-jarigen, 17 15-jarigen en 17 20-jarigen(51) meermaals: 115 interviews

32. Illustratie: onderzoek naar opvattingen over “welzijn” en “begeleiding” Opvallende vaststellingen « jongerenonderzoek » • Gegevens m.b.t. de school, gezin en vrienden • Begeleiding in termen van « aanwezig zijn » • Begeleidingsinterventies niet per definitie « welzijnsverhogend »

33. Illustratie: onderzoek naar opvattingen over “welzijn” en “begeleiding” 3. Opvattingen over « welzijn » en « begeleiding »Naar een concept van (leerlingen)begeleiding (werk)definitie leerlingenbegeleiding: • een geheel van activiteiten • persoonlijke, sociale en culturele ontplooiing van jongeren • ondersteuning van leerkrachten • de begrenzing van hun opdracht • het geheel van educatieve activiteiten van de gemeenschap

34. Illustratie: onderzoek naar opvattingen over “welzijn” en “begeleiding” Een geheel van activiteiten= • voorwaarden begeleidingsinterventies - aanwezig zijn - analyse van de situatie als uitgangspunt - ruimte bieden - gebaseerd op engagement - van volwassenen naar jongeren • van activiteiten naar kwaliteit van begeleidingsinterventies

35. Illustratie: onderzoek naar opvattingen over “welzijn” en “begeleiding” Persoonlijke, sociale en culturele ontplooiing= • voorwaarden voor welzijn • wisselwerking “nuttigheidswaarde” van de school en leren als “boeiende, avontuurlijke en verrijkende activiteit” • van begeleiding naar ondersteuning

36. Illustratie: onderzoek naar opvattingen over “welzijn” en “begeleiding” Ondersteuning van leerkrachten= • pedagogische ruimte leerkrachten • leerlingen- en leerkrachtenperspectieven • van opdracht leerkracht naar begeleidingsvoorwaarden school; kwaliteit van interactie

37. Illustratie: onderzoek naar opvattingen over “welzijn” en “begeleiding” Begrenzing van hun opdracht= • ruimte bieden, privacy en kwetsbaarheid respecteren, begeleiding ook onrechtstreeks • naar leerlingen als actor in schoolgebeuren naar een rechtspositie leerlingen op school

38. Illustratie: onderzoek naar opvattingen over “welzijn” en “begeleiding” Geheel van educatieve activiteiten van de gemeenschap= • rol en inbreng van ouders • rol en inbreng van vrienden en leeftijdgenoten • samenwerking pedagogische voorzieningen

39. Illustratie: onderzoek naar opvattingen over “welzijn” en “begeleiding” Naar een concept van (leerlingen)begeleiding • een geheel van begeleidingsvoorwaarden • begrenzing van de opdracht van de school • als mede-actor in het educatief aanbod van de gemeenschap • ondersteuning van de persoonlijke, sociale en culturele ontplooiing van jongeren