SUKUK (Kira Sertifikaları)

1. SUKUK(Kira Sertifikaları) NİSAN 2008 1 Arka Fon: Çoğunluğu Sukuk ile inşa edilmekte olan Saadiyat (Mutluluk) Adası (B.A.E. Abu Dhabi)

2. Sukuk Nedir? Sertifika, vesika, enstrüman anlamlarına gelen Sakk kelimesinin çoğuludur(1) . (1) Tekil: ﺼﻚ (Sakk) Çoğul: ﺼﻛﻮﻚ (Sukuk) 2 Not: Sunumda okuyucuların faizsiz finansman modellerini bildiği varsayılmıştır.

3. Asya ve Körfez ülkelerinin para piyasalarında bono ve tahviller için Senet kelimesi kullanılmakta iken İslami Finansman kaynaklı bonolara ise Sukuk denilmektedir. (Örnek: Ürdün Senedat ve Sukuk Borsası) 3

4. Varlık senedi veya menkul kıymetleştirilmiş varlık şeklinde de isimlendirilecek Sukuklar, diğer senetlerden farklı olarak varlığa dayanmak zorundadır.(2) (2)Securitized Assets 4

5. Bono - Sukuk (Borç Senedi) (Kira Senedi) İslami Finans Piyasaları Geleneksel Finans Piyasaları Bono Sukuk 5

6. Asya ve Körfez piyasalarındaki Senet ve Sukuk ayrımının temel göstergesi Sukukların varlık temelli olmasıdır. 6

7. Nakit ve/veya ticari faaliyet dışı kredi kullanımının yapılmadığı faizsiz bankacılık modelinde, Kredi (Fon) kullandıran kurum kaynağını nereye aktardığını bilmek zorundadır. Sukuk sisteminin işleyişi de bu şekildedir. İhraç edilen bütün sertifikaların temelinde gerçek bir ticari ilişki ve gözle görülebilir maddi bir gerçeklik istenmektedir. 7

8. Uluslararası para piyasalarında giderek büyüyen faizsiz bankacılık için Sukuk ihracı önemli bir gelir kaynağı olmuştur. 8

9. SUKUK BENZERLERİ Sukuk sistemini anlamak için öncelikle VDMK ve GOS sistemlerini bilmek gerekmektedir.* * Devlet kontrollü, Yap - İşlet – Devret modeli de Sukuk konusu yapılabilir. (B.O.T.) 9

10. İhraççıların kendi ticari işlemlerinden doğmuş alacaklarının karşılığında, ihraç edebilecekleri kıymetli evrak olarak tanımlanabilir. Kısaca, Menkul Kıymetleştirme(3)uygulamasının alacaklılara dayalı bir şekli olarak türetilmiştir. Varlığa Dayalı Menkul Kıymet (3) Seküritizasyon 10

11. VDMK ihracı kaynak firma ile başlar. Kaynak firma alacak portföyüne sahip olan taraftır. • 2. Kaynak firma daha sonra bu portföyü özel amaçlı kuruma “SPV”(4)satar ve/veya transfer eder. SPV ise portföyü menkul kıymete dönüştürür ve yatırım bankaları da bu kıymetlerin yatırımcılara satılmasına aracılık eder. • 3. İşlem sırasında sigorta şirketleri ve derecelendirme kuruluşları da devreye girerler. Bu modelde geleneksel mevduat – kredi ilişki değişmiştir. Kısaca, VDMK modelinde süreç şu şekilde işlemektedir: (4)SPV: Special Purpose Vehicle: Özel Amaçlı Kurum 11

12. Varlığa Dayalı Menkul Kıymetler, tamamen ödeninceye kadar, karşılığını oluşturan alacaklar ve/veya duran varlıklar, başka bir amaçla tasarruf edilemez, rehin edilemez, teminat gösterilemez, haczedilemez. SPK mevzuatına 1992 yılında giren VDMK temel olarak aşağıdaki alacak türlerine mahsuben ihraç edilebilir: • Konut kredileri • Tüketici kredileri • Finansal Kiralama alacakları • İhracat işlemlerinden doğan alacaklar • Senede bağlı alacaklar (Portföyde yer alan) 12

13. Gelir Ortaklığı Senetleri Kamu kurum ve kuruluşlarına ait olan, baraj, köprü, karayolu, elektrik santrali, demiryolu, deniz ve hava limanı gibi projelerden elde edilecek gelirlere, gerçek ve tüzel kişilerin ortak olması için çıkarılacak senetlerdir. 13

14. Senetlerde hukuki olarak “gelir ortaklığı” ibaresi geçmesine rağmen, senetler değişken faizli bir tahvil özelliği taşımaktadırlar. Bu senetler istenildiği an nakde çevrilebilir ve genellikle üç veya beş yıl vadelidirler. Kamuya ait olan altyapı tesislerinin mülkiyeti ve işletmesi ile ortaklık senedi alanların hiçbir ilgisi yoktur. Senet sahipleri sadece senedin gelirlerine sahiptir. 14

15. Temel hedefi altyapı yatırımlarına devlet bütçesi dışında kaynak aktarmak olan Gelir Ortaklığı’nın diğer amaçlarını; Düşük Enflasyonda, Sabit Faizli Devlet Tahvilleri’nin Hazine’ye yüklediği faizi azaltmak, Faizli model ile çalışmayan tasarruf sahiplerinin yastık altı varlıklarını ekonomik sistemle uyumlaştırmak ve Sermaye Piyasasına yeni bir enstrüman eklemek olarak sıralayabiliriz. 15

16. Benzerliği Farkı Gelir Ortaklığı Senedi - Sukuk Reel ekonomi içinde ve Proje bazlı olurlar. Somut nitelikte olan büyük altyapı ve üstyapı projelerinde kullanırlar. Devletçe taahhüt edilen enflasyon oranının üzerinde gelir sağlama garantisi riski mevcuttur. Eğer enflasyon ve faiz oranları düşürülmezse, senet satın alanlara taahhüt edilen reel gelirin gerçekleştirilebilmesi için, bu hizmetlerin (köprü, elektrik…) fiyatlarına zam yapılması gerekmektedir. 16

17. 2 Aralık 1984:Boğaz Köprüsü gelir ortaklığı senetleri halka arzedildi. 10 milyar lira tutarındaki senetler bir saat içinde tükendi. 1 Ocak 1985: Keban Barajı gelir ortaklığı senetlerinin tanıtım ve satış kampanyasına başlandı. 7 Ocak'ta satışa çıkarılacak senetlerin satışından sağlanacak 40 milyarlık gelir 2. Boğaziçi Köprüsü'nün finansmanında kullanılacak. 7 Ocak 1985: Satışa çıkarılan 40 milyar lira tutarındaki Keban Barajı gelir ortaklığı senetleri kapışıldı. Yarısı öğleye kadar tükendi. Gurbetçiler senetlere büyük ilgi gösterdi. Günün ilk saatlerinde Frankfurt'ta 2 milyar liralık senet satıldı. Gelir ortaklığı senetlerinin A tertibi 3, B tertibi 5 yıl süreli. Senetler, Başbakanlık Toplu Konut ve Kamu Ortaklığı İdaresi tarafından satışa sunuldu. Gelir Ortaklığı Senetleri’nin Kısa Serüveni: 17

18. 12 Mayıs 1985: İkinci Boğaz Köprüsü yapım sözleşmesi imzalandı. Köprü bir Japon firmasına ihale edildi. 12 Şubat 1986: 60 milyonluk Boğaz Köprüsü ve Keban Barajı gelir ortaklığı senetleri, faizin belirsizliğine rağmen bir günde satıldı. 16 Haziran 1986: Bir törende konuşan Başbakan Özal, Keban ve Boğaz Köprüsü gelir ortaklığı senetlerinin satışından 200 milyar lira gelir elde edildiğini belirterek, Karakaya, Atatürk Barajı ve 13 projenin bu gelirle hızlandırıldığını açıkladı. 29 Temmuz 1986: B tertibi Boğaziçi Köprüsü - Keban Barajı gelir ortaklığı senetleri satışı büyük ilgi gördü. Üç yıl vadeli senetler 500 bin adet 100 bin liralık, 60 bin adet 500 bin liralık ve 20 bin adet 1 milyonluk küpürlerden oluşuyor. Gelir ortaklığı senetlerinin ihracında, Başbakanlık Toplu Konut ve Kamu Ortaklığı İdaresi Başkanlığı, Özel Amaçlı Kurum “SPV” gibi çalışmaktadır. 18

19. 3 Temmuz 1988: Fatih Sultan Mehmet Köprüsü törenle ulaşıma açıldı. Temeli, 25 Mayıs 1985'te atılan köprü, planlanan tarihten 7 ay önce ve 3 yıldan kısa süre içinde bitirildi. Türk - Japon işbirliğiyle yapılan köprü, çevre yolları hariç 183 milyar 300 milyon liraya mal oldu. 3 Ocak 1990: Başbakanlık Toplu Konut ve Kamu Ortaklığı İdaresi Başkanlığı, Türkiye'nin tüm termik ve hidroelektrik santrallerinin, Birinci Boğaziçi ve Fatih Köprüsü'nün brüt gelirine endeksli 2 yıl vadeli gelir ortaklığı senetlerini satışa çıkardı. 19 Mart 1990: Toplu Konut ve Kamu Ortaklığı İdaresi elektrik ve köprü gelirlerine endeksli, 1 yıl vadeli E tipi 100 milyar liralık gelir ortaklığı senedini satışa çıkardı. Bu kronoloji Fatih Sultan Mehmet Köprüsü’nün büyük bir kısmının Gelir Ortaklığı Senetleri yolu ile Finanse edildiğini göstermektedir. 19

20. KİMLER ÇIKARIR? 2003 yılında 8 milyar US$’dan az olan Sukuk piyasası büyüklük olarak 2007 yılı ortalarında 50 milyar US$ seviyelerine gelmiştir. Sukuk Sertifikaları temel olarak Devlet veya Büyük Kurumsal İhraççılar olmak üzere iki kaynaktan ihraç edilir. Sukuk Sertifikalarını ihraç eden başlıca iki grup mevcuttur, bunlar Güneydoğu Asya ve Körfez Ülkeleri olarak sıralanabilir. Bunun yanında Almanya gibi Avrupa ülkelerinin de 2004 yılında Sukuk ihracında bulunduğu görülmektedir. (5) (5) İngiltere de mevzuat düzenlemelerinin ardından 2008 yılı içerisinde Sukuk ihracında bulunacaktır. 20

21. Libor: London Interbank Offered Rate: 6 aylık oranlar alınmıştır. (Libor 6m.) Kaynak: Islamic Finance Information ServiceSukuk Database. “IFIS” 21

22. B.A.E: Birleşik Arap Emirlikleri Kaynak: Islamic Finance Information ServiceSukuk Database. “IFIS” 22

23. TOPLAM SUKUK İHRACI (US$ mn.) Kaynak: IFIS 2008 (Islamic Finance Information Service) 23

24. DÜNYADA SUKUK Kaynak: IFIS, Sukuk in 2007, Outlook NOT: Alım-Satıma konu olmayan Sukukların çok kullanılması sebebi ile Malezya’nın oranı yüksektir. 24

25. SUKUK ŞEKİLLERİ İhraççı, projeyi başlatmadan önce kuracağı özel amaçlı kurum “SPV” ile kaynak toplar. Projenin ilanları internet veya medya yolu ile ilgilenenlere duyurulur. Projenin ayrıntıları, bitiş süresi ve getirisi bu duyurunun içerisinde mevcuttur. Kurumun mevcut bilançosunun varlıklarında yer alan kredi modelinin kazanç hakkı yatımcıya satılır. Sukuk ihracında bulunan kurum bu yol ile ikinci bir fon imkanı sağlamış olur. SPV bu modelde de aracılık işlemlerini yerine getirmektedir. Bu model eksik projelerin tamamlanması için de kullanılabilir. 25

26. SUKUK TÜRLERİ İhraç edilen tüm sertifikaların türü ne olursa olsun, şartnamesinde, sermaye türü, getiri oranı, süresi ve İslami kurallara(6) uygunluğu belirtilmek zorundadır. Getiri Oranı: (LIBOR + Spread) veya (sabit getirili) olurlar. Sermaye Türü: Sukuk Sertifikasının türüne göre değişir. Süresi: 1 – 5 yıl arasında olurlar. Rating: Tanınmış bir Rating kuruluşu tarafından derecelendirilmeleri gerekir. Özel Amaçlı Kurum: (Special Purpose Vehicle): Sukuk ihracına aracılık eden Devlet veya Kurumsal şirket ile Sukuk alıcıları ve Müşterilerin arasında eşgüdümü sağlayan şirkete verilen isimdir. Özel Amaçlı Kurum (SPV) spesifik bazda tek bir sukuk için kurulacak olursa Sukuk vadesi bittiğinde şirketin ömrü de sukuk gibi sona erer. Özel Kurallara Uygunluk: İhraç eden devlet veya kurumun destek aldığı Danışman ve/veya denetim mekanizmasının verdiği uygunluk. (7) (Örnek: AAOIFI: İslami Finansal Enstitüler için Muhasebe ve Denetleme Örgütü) (6) Özel Kurallara Uygunluk: Sukuk ihraççısı ülkelerde uygunluk mekanizması İslami Kurallara Uygunlukolarak da kullanılır. 26 (7)Güneydoğu Asya ve Körfez ülkeleri uygunluk konusunda farklı kararlar alabilmektedirler.

27. SUKUK Alım-Satıma konu olan Sukuk Modelleri* Alım-Satıma konu olmayan Sukuk Modelleri Varlık Tabanlı Kredi/Ödünç/Borç Tabanlı * Alım-Satımakonu olabilmek: Ciro edilebilmeyi ve ikincil piyasada işlem görmeyi ifade eder. 27

28. SUKUK Alım-Satımakonu olan Sukuk Modelleri Alım-Satımakonu olmayan Sukuk Modelleri 1. Kiralama Endeksli Sukuk (Finansal & Operasyonel) 4. İleri Vadede Teslim Sözleşmesi’ne Endeksli Sukuk 5. Genel Amaçlı Finansman Desteği’ne Endeksli Sukuk 6. Özel Altyapı Finansmanı’na Endeksli Sukuk 2. Risk Sermayesi Endeksli Sukuk 3. Kar – Zarar Ortaklığı Yatırımı’na Endeksli Sukuk 1. Kiralama Endeksli Sukuk: İcara Sukuk 2. Risk Sermayesi Endeksli Sukuk: Mudaraba Sukuk 3. Kar – Zarar Ortaklığı Yatırımı’na Endeksli Sukuk:Müşaraka Sukuk 4. İleri Vadede Teslim Sözleşmesi’ne Endeksli Sukuk: Salam Sukuk 5. Genel Amaçlı Finansman Desteği’ne Endeksli Sukuk: Murabaha Sukuk 28 6. Özel Altyapı Finansmanı’na Endeksli Sukuk: İstisna’ Sukuk

29. Alım-Satıma konu olan Sukuk Modelleri Kiralama Endeksli Sukuk*: Sukuk çeşitleri içerisinde varlıklar üzerinde sağladığı net kontrol sebebi ile en çok kullanılan modeldir. Asya ve Körfez Ülkelerinde İcara Sukuk olarak da isimlendirilirler. • Sahibine, bir varlığın (çoğunlukla gayrimenkul), kira geliri veya kulanım hakkını verir. • Sukuk Sertifikasının ihracına konu olan varlığın reel ve tanımlanmış olması gerekmektedir. Sertifikanın özelliğine göre kurumun aktifinde yer alan varlığın kira geliri veya intifa hakkı sukuk sahibine geçer. Sertifikada yer alan maddeler esnektir, sözgelimi söz konusu varlığın bakım, onarım veya diğer özel maliyetleri iki tarafta da kalabilir. * İcara Sukuk 29

30. Özel Amaçlı Kurum, Sukuk İhracını yapan ve Sukuk Sertifikalarını alanlar arasında aracılık yapar. Model, Özel Amaçlı Kurum’un finansal kiralamaya konu varlığı Sukuk kağıtları şeklinde ihraççıdan alarak yatırımcıya satması şeklinde kurulur. Kredi kullanan ve literatürde kiracı olarak addedilen müşteriler, Özel Amaçlı Kurum ile yapacakları kira sözleşmesine göre belirlenen kira bedellerini Özel Amaçlı Kurum’a öderler, Özel Amaçlı Kurum da düzenli olarak kiracıdan aldığı kiraların Sukuk sahiplerine dağıtılmasına aracılık eder. Sukuk sahiplerinin sertifikalarını satmasına ve/veya yeni sertifika almasına Özel Amaçlı Kurum aracılık eder. Hem kira bedeli ödeyenler hem de Sukuk sahipleri ile ilgili hukuki yapının kurulması veya bozulması sözleşmede serbestçe belirlenir. 30

31. Kiralama Endeksli Sukuk: süreli mülkiyet* varlığa dayalı Yararlanma Hakkı Verir Mülkiyet Hakkı Verir * Körfez ülkelerinde, Sukuk İcara içinde, Sukuk Al-Intifa’a olarak geçer. Not: Süreli mülkiyet: Leasehold, Süresiz mülkiyet: Freehold (konutlar için kullanılır) 31

32. Kiralama Endeksli Sukuk 2. mülkiyet devri BANKA Kiracı** 3. limit tahsis + kullanım hakkı 4. Sukuk öncesi kira bedeli 1. satış fiyatı Alışveriş Merkezi İslami sigorta şirketi (takaful)*** 9. kira bedeli derecelendirme şirketi 5. F.K. hakkının satışı 2. el piyasa 8. ihraç geliri sigorta primi Sukuk rating notu 7. sukuk satış geliri Sukuk sonrası Kiracı Sukuk Hissedarı* Özel Amaçlı Kurum (SPV) 11. yeni kontrat 6. F.K. bazlı Sukuk ihracı 12. kira bedeli 10. kira bedeli * Sukuk sahibi, süre sonunda sertifika anaparasını Banka kanalı ile SPV’den alır. **Kiracı bankaya ödemesi gereken kira bedelini sukuk ihracı sonrası SPV’ye öder. 32 *** Sukuk Sertifikaları SPV’nin isteğine bağlı olarak sigortaya tabi olabilir.

33. Risk Sermayesi Endeksli Sukuk*: Asya ve Körfez ülkelerinde Mudaraba Sukuk olarak da isimlendirilir. Yatırım amaçlı ve Risk Sermayesi yöntemi ile yapılan Büyük Projelerde Sukuk ihraç edilerek yatırıma katılım sağlanır. Sertifikaları, Özel Amaçlı Kurum vasıtası ile ihraç eden kurum, sertifikaların alıcısına söz konusu girişimin sermayesinden hisse vermiş olur. Hissedar kontratta aykırı bir durum yoksa sertifikayı ikinci el piyasada satarak sermaye üzerindeki hisselerini devredebilir. * Mudaraba Sukuk (Mudarabah Joint Venture) 33

34. Risk Sermayesi Endeksli Sukuk 2. risk sermayesi finansmanı Girişimci BANKA Yatırıma Konu Risk Sermayesi 1. başvuru 3. kredi geri ödemeleri İslami sigorta şirketi** (sertifika başı prim) 9. hisse payı geliri 8. sermaye ortaklığı* 7. ihraç geliri 4. hisse devri derecelendirme şirketi: ihraç edilen senetlerin kısa/uzun rating notları 6. hisse satış geliri 2. el piyasa hisse satışı yapılabilir Sukuk Hissedarı** Özel Amaçlı Kurum (SPV) 5. hisse devri * Sukuk sahibi hisselerdeki oranı kadar ortak olur ** Sukuk Sertifikaları SPV’nin isteğine bağlı olarak sigortaya (takaful) tabi olabilir. 34 Not:Hisse payı geliri “dönem sonuna kadar” kontrat uyarınca şirket veya SPV tarafından ödenir.

35. Kar – Zarar Ortaklığı Yatırımına Endeksli Sukuk*: Bu Sukuk modeli yatırımın özelliği bakımından Risk Sermayesine Endeksli Sukuk ile benzer özellikler taşır. Sukuk Sertifikasına sahip olan hissedarlar, mevcut yatırım projesine hisseleri oranında katılmış olurlar. Söz konusu katılım, Sukuk ihraç edilmemiş Kar – Zarar Ortaklığı Yatırımlarına yapılan katılımdan farklıdır. Sukuk ihracı yapılmayan Kar – Zarar Ortaklılarında kurulan şirketin sermayesinde Banka ve kredi limiti tahsisi yapılan firmanın müşterek ortaklıkları bulunmaktadır. (Örnek: Banka %60 + Firma %40) Böylece bankaya fon sağlayan mevduat müşterilerinin, mevcut sermaye üzerinde dolaylı bir hakları olmaktadır. Oysa Sukuk Sertifikası sahibi, firma sermayesine doğrudan ortak olmaktadır. Sukuk sertifikaları eşit paylar halinde ihraç edilmektedir. Sukuk İhracının Hedefi Yeni Yatırım Projelerinin tesis edilmesi Mevcut Yatırım Projelerinin revizyonu, yenilenmesi ve/veya geliştirilmesi * Muşaraka Sukuk (Musharakah Joint Venture = Profit and Loss Sharing) 35

36. Kar – Zarar Ortaklığı Yatırımına Endeksli Sukuk: Yatırım Projesi Ortağı Şirket 1. %40 ortaklık Ortak Yatırım 1. %60 ortaklık BANKA 7. şirket, kontratta belirtilen ve dönülemez fiyat üzerin- den şirketi SPV’dendevralır. 2. %60 ortaklık 2. el piyasa 5. toplanan sukuk geliri ile yatırımın karlılığını arttırmak 8. Sukuk ihraç geliri 3.sermayenin %60’ı kadar sukuk satışı Sukuk Hissedarı* Özel Amaçlı Kurum (SPV) 6.kontratta belirtilen kar payının ödemesi Sukuk rating notu derecelendirme şirketi 4. Sukuk satış geliri * Sukuk sahibi, süre sonunda sertifika anaparasını SPV’den alır. 36

37. Alım-Satıma konu olmayan Sukuk Modelleri Genel Amaçlı Finansman Desteğine Endeksli Sukuk: Faizsiz modele sahip bankaların mal karşılığı veya hizmet finansmanı adı altında kullandırdıkları krediler diğer finansman şekillerine göre daha yoğundur. Banka mal alımı için limit bekleyen müşterilerinin taleplerini toplar. Bu talepleri sektörlere göre ayırabilir. %30 İnşaat %40 Teknoloji %20 Tekstil %10 Diğer Banka bu Sukuk modeli için kurulacak Özel Amaçlı Kuruma talebini iletir. 37

38. Bu finansman grubuna endeksli olarak ihraç edilen Sukukların ikincil piyasa dışında işlem görmesi uygun görülmemektedir. Borç niteliğinde olan ve bir varlığa dayanmayan bu Sukuk senetleri birincil piyasa dışına çıkacak olursa vadeli borçların satılması durumu gerçekleşecektir. Bu durum da borç senetlerinin satışını yasaklayan faizsiz sistemin ruhuna aykırıdır. Faizsiz bankacılık literatüründe Murabaha ismi ile tanımlanan kredi modeline endeksli bu Sukuklara Körfez Ülkeleri ve Güneydoğu Asya’da Murabaha Sukukları denilmektedir. Murabaha kredisi ile aynı şekilde işleyen ancak kar payının hesaplanması ve ilanında farklı bir metoda sahip olan Taksitli Satış (Bai Bithaman Ajil) modeline endeksli Sukuklara da sıklıkla rastlanılmaktadır. Bu iki model de özellikle Güneydoğu Asya ülkelerinde çok kullanılmaktadır. 38

39. 12. Sukukların ve müşterilerin kredilerinin vadesi dolduğunda SPV, tüm kar paylarını Bankaya iade eder.* 2. toplanan kredi talepleri kontrat haline getirilerek SPV yetkilendirilir. 1. mal alımı için kredi talepleri 6. mal talep formları özel amaçlı kurum (SPV) Banka kredi müşteri grubu 10. kredi geri ödemeleri 9. talep edilen malların teslimi 3. kredi sahipleri ile sözleşme Genel Amaçlı Finansman Desteğine Endeksli Sukuk: 7. peşin ücret 8. talep edilen mal satışı 4. vadeli sukuk satışı 11. dönem sonunda kar payı ve anapara ifası 5. sukuk satış geliri Sukuk Hissedarı Mal Piyasaları 39 *Banka, hissedar ve SPV’nin sözleşme şartları esnek olabilir. SPV kredi geri dönüşleri ve Sukuk hissedarlarının kar payları ödendikten sonra artan miktarı her dönem Banka’ya ödeyebilir. Bu durumda vade sonunda Sukuk hissedarına toplu bir (kar payı + anapara) ödeme yapılmaz.

40. Özel Altyapı Finansmanı’na Endeksli Sukuk: Büyük altyapı projelerinin finansmanına yöneliktir. Körfez ülkelerinde İstisna’ olarak isimlendirilen, Konut, Köprü, Baraj ve diğer büyük projeler için kullanılan bu finansman modelinde likidite büyük önem arz etmektedir.* Müşteri projenin başlayabilmesi için kaynak ihtiyacı duyar ve bankaya başvurur. Banka ise projeyi taşeron olarak da isimlendirilebilecek profesyonellere teslim eder. Banka ve projeyi yapacaklar ile yapılan sözleşme bir satış sözleşmesidir ve belirli bir tarihte teslim şartı vardır. 40 *İstisna’ (الاستصناع) kelimesi sanayi ile aynı kökten gelmektedir. Arapça’da yapmak, üretmek anlamlarına sahiptir. Türkçe’de muafiyet anlamına gelen istisna kelimesi ile (استثناء) karıştırılmamalıdır.

41. Altyapı Projeleri, planlanan harcamaların dışında maliyetlere yol açtığı ve ek finansmana ihtiyaç duyulduğu zaman, Özel Altyapı Finansmanı’na Endeksli Sukuk devreye girer. Banka diğer modellerde olduğu gibi bir SPV’yi yetkili kılar. SPV ise mevcut projeye ek finansman temin edebilmek için Sukuk sertifikalarının ihraç ilanını duyurur. Sukuk hissedarlarının gelirleri ile projede yer alan tarafa SPV tarafından kaynak aktarılır. Proje tarafı, aktardığı kaynak kadar projede hissesi olan SPV’ye aylık finansman giderlerini (anapara+kar) Sukuk süresi boyunca öder. SPV’nin yapacağı sözleşme esnektir. Ödemeler 6 ayda bir olabileceği gibi 5 yıl sonra tek ödeme de olabilir. Sözgelimi 5 yıl sonra tek ödeme durumunda, SPV ödemenin içinden alacağı kar payını ayırdıktan sonra kalan miktarı Sukuk hissedarlarına hisse oranları uyarınca dağıtır. SPV kendisine ayırdığı miktarı da Bankaya aktarır. 41

42. İleri Vadede Teslim Sözleşmesine Endeksli Sukuk: Körfez ve Güneydoğu Asya ülkelerinde Salam Sukuk olarak da isimlendirilir. Kelime anlamı olarak teslim anlamına gelmektedir. İleri Vadede Teslim Sözleşmesi ya da Salam, İslami bir Türev piyasa ürünüdür. İleri vadeli bir satış sözleşmesidir (future sale). Malın fiyatı spot piyasada ödenir, ancak teslim edilmesi belli bir süre sonra gerçekleşir. Yapılan anlaşmalarla ticaretin konusu, fiyatı ve teslim tarihi tam olarak belirlenir. Mal zamanında teslim edilmezse alıcı ödemesini geri alır ya da mal teslim edilinceye kadar beklemeyi tercih edebilir. Salam sözleşmesi için gerekli olan şartların hepsi Salam Sukuk içinde geçerlidir. SPV tarafından Sukuk ihracı gerçekleştikten sonra ikincil piyasalarda Sukuk satışı yapılamaz. Geçmiş örnekte olduğu gibi böyle bir durum borcun satışı anlamına gelir ki faizsiz model bu durumu yasaklamıştır. 42

43. Bu Sukuk modelinde diğer modellerden farklı olarak SPV’nin daha hareketli olduğu görülmektedir. İleri vadede teslim alınabilecek bir ürünün (tarım ürünü, değerli madenler) üreticisi ve mevcut malı alabilecek taraf ile anlaşma yapan SPV, Sukuk ihracını gerçekleştirir. Sukuk hissedarlarından sağlanan gelir, ileri vadede ürün teslimini yapacak tarafa aktarılır. Süre geldiğinde malı teslim alan SPV bu malları üzerine kar ekleyerek satar. Satış sonunda hisse sahiplerine anapara ve karları SPV tarafından ödenir. Bu işlemler vadeli işlemlerde olduğu gibi kesinlikle spekülasyon amaçlı yapılmaz. Gerçek bir varlığa dayanmak zorundadır. Körfez ülkelerinde tarım veya sulama kredilerine yönelik çıkarılan ufak çaplı sukuklara da rastlanılmaktadır. Örnek: Muzara’a (Ekin) Sertifikaları, Musaqa (Sulama) Sertifikaları, Mugharasa (Tarımsal) Sertifikaları 43

44. Sonuç Mevduat bankalarının Menkul Kıymetler Cüzdanı yolu ile kredi risklerini dengeledikleri yöntem faizsiz bankacılık modelinde kullanılmamaktadır. Faizsiz bankaların kullandırdıkları krediler aktiflerinde büyük bir yer kaplamaktadır. Sukuk modeli, finans sisteminin içinde yer aldığında, faizsiz bankacılığın aktif kalitesini ve likit yoğunluğunu artırdığı görülecektir. 44

45. Sadece bankacılık alanında değil büyük alt yapı projelerini finanse eden devletin yetkili birimlerinin de, bu yöntemle likit sağladığı görülmüştür. Sukuk modelinin sağladığı fayda sadece Körfez veya Güneydoğu Asya ülkelerinde görülmemektedir. Sukuk modeli Birçok Avrupa ülkesi ve Birleşik Devletler’de de son beş yıldır artarak kullanılmaktadır. Neticede Sukuk kelime olarak da küresel bir anlam kazanmıştır. Faizsiz bankacılığın örnek olarak gösterildiği ülkelerden birisi olan Türkiye, altyapı olarak Sukuk modeline hazırdır. Model uygulamaya geçirilebilir ise, ülke kalkınmasına ve uluslararası ticari ilişkilere katkı sağlayacağı açıktır. 45

46. KAYNAKLAR 1. Fuad Hamed Al-Homoud, Sukuk Al’Intifa, Islamic Money Market Instrument. Munshaat Real Estate Projects Co. 2. Arif Muhammed, Corporate Sukuk Issuance and Prospects, State Bank of Pakistan 3. Tariq Ali Arsalan, Managing Financial Risks of Sukuk Structures, 2003 LoughboroughUniversity UK 4. Selim Çakır & Faezeh Raei, Sukuk VS Eurobonds, IMF Working Paper 2007 5. Kronolojik Bilgiler: http://ekonomitarihi.blogspot.com/ 6. IFIS, Sukuk in 2007, Key Trends and Market Highlights 7.http://www.financeinislam.com/article/8/1/546 8.http://www.business24-7.ae/ 9. Zohra Jabeen, 2003, Sukuk: Principles, structure and developments 10. Iqbal, Zamir ve Abbas Mirakhor, 2006, An Introduction to Islamic Finance, Theory and Practice 11. Seyed Ali, Salman, Islamic Capital Market Products: Developments and Challenges 12. Usmani, Justice Taqi, Instruments of Islamic Finance CITI Islamic Investment Bank 13. El-Gamal, Mahmoud, 2006, Islamic Finance: Law, Economics, and Practice 14. Abdel-Khaleq, Ayman H. and Christopher F. Richarson, 2007, “New Horizons for Islamic Securities: Emerging Trends in Sukuk Offerings,” Vinson & Elkins Ltd, Briefing. 46

47. TEŞEKKÜRLER… Mehmet Fehmi EKEN M.A.(1) Yusuf KÖROĞLU M.B.A. (2) (1) Marmara Üniversitesi, Bankacılık Enstitüsü, Bankacılık Bölümü (2) Bahçeşehir Üniversitesi, Sosyal Bilimler Enstitüsü, İşletme Bölümü 47