Lokalna polityka ekologiczna, programy i strategie ekorozwoju, gminny program ochrony środowiska

1. Niniejsza prezentacja powstała w ramach projektu „Lokomotywa zrównoważonego rozwoju – partnerstwo na rzecz ekorozwoju w gminie” dofinansowanego ze środków Narodowego Funduszu Ochrony Środowiska i Gospodarki Wodnej. Lokalna polityka ekologiczna, programy i strategie ekorozwoju, gminny program ochrony środowiska fot. Anna Hoffmann-Niedek

2. I Polityka Ekologiczna Państwa (1) 1991 – I Polityka Ekologiczna Państwa (Mon. Pol. nr 18, poz. 118 z 1991 r.) Dokument ten stanowił przełożenie porozumień Okrągłego Stołu na operacyjny program rządowy, opracowany przez Podzespół ds. Ekologii, który w trakcie negocjacji strony solidarnościowej i koalicyjno-rządowej uzgodnił 28 postulatów. Uzgodniony program przewidywał konieczność odejścia od okresu technokratyzmu gospodarczego, aby przez etap stabilizacji dojść do ekorozwoju oraz zawierał część poświęconą społecznemu systemowi ochrony środowiska. fot. Anna Hoffmann-Niedek

3. I Polityka Ekologiczna Państwa (2) I Polityka Ekologiczna Państwa - pierwszy całościowy dokument formułujący politykę realizacji zrównoważonego rozwoju. Za swój główny cel I PEP obrała ochronę i promocję zdrowia. Ekorozwój został uznany za podstawę polityki ekologicznej państwa, z uwzględnieniem zasady regionalizacji w podejściu do rozwiązywania problemów ekologicznych, określonych przez priorytety krótko, średnio i dłogookresowe. fot. Anna Hoffmann-Niedek

4. IPolityka Ekologiczna Państwa (3) Przyjęto zapis, że Polityka ekorozwoju realizowana będzie poprzez: egzekwowanie wymagań środowiska w każdej działalności społeczno-gospodarczej na terenie kraju odpowiednią politykę w stosunku do krajów sąsiadujących podnoszenie świadomości społeczeństwa o osobistej odpowiedzialności każdego obywatela za realizowanie ochrony środowiska i jego zasobów w miejscu pracy, zamieszkania i wypoczynku.  Spośród wymienianych w dokumencie I PEP zasad realizacji polityki ekologicznej znalazła się zasada uspołeczniania, którapolega na: tworzeniu instytucjonalnych i prawnych warunków dla udziału obywateli, grup społecznych i organizacji pozarządowych w całym procesie ochrony i kształtowania środowiska poprzez edukację ekologiczną, budzenie świadomości i wrażliwości ekologicznej oraz generalnie budowanie nowej etyki zachowań wobec środowiska fot. Anna Hoffmann-Niedek

5. II Polityka Ekologiczna Państwa (1) 1997– ekorozwój staje się zasadą konstytucyjną 1999 – przyjęcie „Strategii zrównoważonego rozwoju Polski do 2025 r.”, (przygotowywana przez Radę Ministrów w oparciu o rezolucję Sejmu RP z dnia 2 marca 1999) 2000 – II Polityka Ekologiczna Państwa(przyjęta przez Radę Ministrów 13 czerwca 2000 r. i przez sejm 23 sierpnia 2001 r.) http://office.microsoft.com/pl-pl/images

6. II Polityka Ekologiczna Państwa (2) 2000 –II Polityka Ekologiczna Państwa (przyjęta przez Radę Ministrów 13 czerwca 2000 r. i przez sejm 23 sierpnia 2001 r.) 2001 – wejście w życie Konwencji z Aarhus o Dostępie do Informacji, Udziale Społeczeństwa w Podejmowaniu Decyzji oraz Dostępie do Sprawiedliwości w Sprawach Dotyczących Środowiska - podpisanej 25 czerwca 1998 w Aarhus w Danii, podczas IV Paneuropejskiej Konferencji Ministrów Ochrony Środowiska. W państwach, które ratyfikowały konwencję (m.in. Polska), weszła ona w życie 30 października 2001. Według II PEP konieczne jest: właściwe wykonywanie przez organa władzy i administracji publicznej nałożonych na nie obowiązków w zakresie zapewniania udziału społeczeństwa w procedurze ocen oddziaływania na środowisko przedsięwzięć, planów i programów, wynikającej z ustawy Prawo ochrony środowiska. http://office.microsoft.com/pl-pl/images

7. II Polityka Ekologiczna Państwa (3) Według II PEP równoważone sprzężenie działalności człowieka ze środowiskiem przyrodniczym powinno znaleźć odzwierciedlenie w całej strukturze zarządzania środowiskiem na szczeblu państwowym, wojewódzkim i samorządowym. Wskaźniki realizacji Polityki ekologicznej państwa: 1. wskaźniki społeczno-ekonomiczne; 2. wskaźniki stanu środowiska i zmiany presji na środowisko; 3. wskaźniki aktywności państwa i społeczeństwa. http://office.microsoft.com/pl-pl/images

8. II Polityka Ekologiczna Państwa (4) Dylematy Polityki ekologicznej: Jak kształtować zrównoważony model konsumpcji w warunkach gry rynkowej i społecznie akceptowanego dążenia do gromadzenia dóbr materialnych i konsumpcyjnego stylu życia?  Jak kształtować zrównoważony model transportu w sytuacji gwałtownego rozwoju masowej motoryzacji w Polsce przy gwałtownym spadku udziału kolei i transportu publicznego w przewozach towarów i pasażerów? Co zrobić z zalewem jednorazowych produktów i opakowań, gdy opakowania wielokrotnego użytku i surowce wtórne powoli są wypierane z użytkowania? Jak kształtować zrównoważony model rolnictwa i rozwoju terenów wiejskich przy wysokiej presji na intensyfikację produkcji rolnej i potrzebie awansu cywilizacyjnego wsi? http://office.microsoft.com/pl-pl/images

9. II Polityka Ekologiczna Państwa (5) Dylematy Polityki ekologicznej (cd.): Jak zahamować gwałtowną urbanizację i uprzemysłowienie terenów podmiejskich ("rozlewanie" się miast) w warunkach gry wolnorynkowej, co przyczynia się do degradacji przestrzeni przyrodniczej i kulturowej; Jak wkomponować w model zrównoważonego rozwoju wielkie państwowe zakłady przemysłowe (kopalnie, huty, elektrownie, zakłady petrochemiczne, itp.), które nadal stanowią poważne zagrożenie dla środowiska i często ze względów politycznych nie jest do nich w pełni stosowana zasada "zanieczyszczający płaci"; Jak promować, szczególnie wśród małych i średnich przedsiębiorstw idee prośrodowiskowych metod zarządzania usługami i produkcją, jako racjonalną, komplementarną i ekonomicznie uzasadnioną alternatywę dla administracyjnego egzekwowania przestrzegania wymogów formalno-prawnych ochrony środowiska? http://office.microsoft.com/pl-pl/images

10. II Polityka Ekologiczna Państwa (6) 2002 – Program Wykonawczy do II Polityki ekologicznej państwa, na lata 2002-2010(Rada Ministrów, Warszawa listopad 2002 r.) II PEP wymienia zadania, w realizacji których przewidziany został udział organizacji pozarządowych: Wypracowanie i wdrożenie zasad dotyczących udziału pozarządowych organizacji ekologicznych w działaniach administracji publicznej na rzecz środowiska; Dofinansowanie wybranych projektów realizowanych przez organizacje pozarządowe zgonie z obowiązującymi zasadami dofinansowania działań w dziedzinie edukacji ekologicznej; Stałe podejmowanie działań informacyjnych, promocyjnych i edukacyjnych w formie audycji i publikacji w środkach przekazu, kursów, szkoleń, wystaw, konkursów i zajęć plenerowych oraz imprez masowych. http://office.microsoft.com/pl-pl/images

11. III Polityka Ekologiczna Państwa (1) 2001 – VI Program na rzecz środowiska UE „Środowisko 2010: Nasza Przyszłość, Nasz Wybór”, COM (2001) 2003 – Polityka ekologiczna państwa 2003-2006 z uwzględnieniem perspektywy na lata 2007-2010 (Rada Ministrów, Warszawa, grudzień 2003 r.) Dokument został sporządzony jako realizacja ustaleń ustawy z dnia 27 kwietnia 2001 r. Prawo ochrony środowiska, która w art. 13-16 wprowadziła obowiązek przygotowywania i aktualizowania co 4 lata polityki ekologicznej państwa, z uwzględnieniem perspektywy na kolejne 4 lata. Według III PEP:realizacja polityki ekologicznej państwa w coraz większym stopniu powinna dokonywać się poprzez zmiany modelu produkcji i konsumpcji, zmniejszanie materiałochłonności, wodochłonności i energochłonności gospodarki oraz stosowanie najlepszych dostępnych technik i dobrych praktyk gospodarowania, a dopiero w dalszej kolejności poprzez typowo ochronne, tradycyjne działania takie jak oczyszczanie gazów odlotowych i ścieków, unieszkodliwianie odpadów, itp. http://office.microsoft.com/pl-pl/images

12. III Polityka Ekologiczna Państwa (2) W III PEP określono konieczne zmiany systemowe: Włączenie aspektów ekologicznych do polityk sektorowych Aktywizację mechanizmów rynkowych na rzecz środowiska Rozwój mechanizmów ekonomicznych i systemów finansowania Zwiększanie udziału społeczeństwa. Edukacja ekologiczna, dostęp do informacji i poszerzanie dialogu społecznego. Doprowadzenie do ekologizacji planowania przestrzennego i użytkowania terenu. Wspieranie rozwoju badań i postępu technicznego w zakresie ochrony środowiska i stymulowanie innowacji. Wspieranie współpracy międzynarodowej. W końcu 2006 r. znowelizowano III PEP, przyjmując Politykę Ekologiczną Państwa na lata 2007 - 2010 z uwzględnieniem perspektywy 2011 - 2014. http://office.microsoft.com/pl-pl/images

13. Polityka Ekologiczna Państwa w latach 2009-2012 (1) 2008 – Polityka Ekologiczna Państwa w latach 2009-2012 z perspektywą do roku 2016 • Ochrona zasobów naturalnych: Ochrona przyrody Ochrona i zrównoważony rozwój lasów Racjonalne gospodarowanie zasobami wodnymi Ochrona powierzchni ziemi Gospodarowanie zasobami geologicznymi 2. Poprawa jakości środowiska i bezpieczeństwa ekologicznego: Środowisko a zdrowie Jakość powietrza Ochrona wód Gospodarka odpadami Oddziaływanie hałasu i pól elektromagnetycznych Substancje chemiczne w środowisku http://office.microsoft.com/pl-pl/images

14. Polityka Ekologiczna Państwa w latach 2009-2012 (2) Cele średniookresowe do 2016 r.: Głównym celem jest podnoszenie świadomości ekologicznej społeczeństwa, zgodnie z zasadą „myśl globalnie, działaj lokalnie”, prowadzącą do: • proekologicznych zachowań konsumenckich, • prośrodowiskowych nawyków i pobudzenia odpowiedzialności za stan środowiska, • organizowania akcji lokalnych służących ochronie środowiska, • uczestniczenia w procedurach prawnych i kontrolnych dotyczących ochrony środowiska. Kierunki działań w latach 2009-2012 to m. in.: • doskonalenie metod udostępnienia informacji o środowisku i jego ochronie przez wszystkie instytucje publiczne, • rozwój szkolnej edukacji w zakresie ochrony środowiska, dostępu do informacji o środowisku oraz kształtowanie zachowań zgodnie z zasadą zrównoważonego rozwoju (akcje, szkolenia dla nauczycieli i szkół), • promowanie etykiet znakujących aspekt środowiskowy produktów w celu ułatwienia konsumentom zachowań proekologicznych, • zapewnienie udziału pozarządowych organizacji ekologicznych we wszystkich gremiach podejmujących decyzje dotyczące ochrony środowiska, http://office.microsoft.com/pl-pl/images

15. Lokalna polityka ekologiczna (1) Globalna Agenda 21 → Lokalna Agenda 21 lokalne, międzysektorowe lobby na rzecz ekorozwoju, dające podstawy do partnerstwa dla środowiska samorządu, biznesu, organizacji pozarządowych i lokalnych liderów. system informacji o zasobach przyrodniczych gminy (w tym inwentaryzacji przyrodniczej gminy). Program ekorozwoju obejmuje: a.   lokalną politykę ekologiczną b.   strategię ekorozwoju gminy, opartą na koncepcji zrównoważonego rozwoju i integrującą działania polityczne, gospodarcze oraz społeczne z działaniami na rzecz ochrony środowiska c. studium uwarunkowań i kierunków zagospodarowania przestrzennego gminy http://office.microsoft.com/pl-pl/images

16. Lokalna polityka ekologiczna (2) Biorąc pod uwagę czas, jaki upłynął od sformułowania tej propozycji Lokalnej Agendy 21, system powyższy wymaga uaktualnienia. W zaktualizowanej wersji system lokalnej Agendy 21 powinien składać się z następujących elementów: 1.    Stale działającego lobby na rzecz ekorozwoju. Może być to sekcja szerszego organu społecznego np. Forum Rozwoju Gminy, które spotyka się regularnie, aby dyskutować o zmianach w gminie i jej otoczeniu, nowych trendach, motywować się wzajemnie do działań, uzyskiwać informacje o postępach w realizacji zaplanowanych działań. 2.    Strategii rozwoju gminy. Wybór zadań do strategii oraz sposób ich realizacji musi uwzględniać zasady ekorozwoju. 3.    Programu Ochrony Środowiska(zastępującego "lokalną politykę ekologiczną). To wymagany prawem od 2002 dokument, jaki zgodnie z wymogami prawa powinna mieć gmina. System informacji o zasobach przyrodniczych gminy jest niezbędną częścią tego dokumentu. 4. Studium uwarunkowań i kierunków zagospodarowania przestrzennego gminy – uzupełnia strategię gminy. http://office.microsoft.com/pl-pl/images

17. Sektorowe dokumenty planistyczne w ochronie środowiska (1) W praktyce gmin, najważniejszym dokumentem sektorowym w perspektywie ekorozwoju jest Gminny Program Ochrony Środowiska. Jest on fragmentem rozbudowanego systemu, obejmującego cztery stopnie zarządzania. Poziom Krajowy – Polityka Ekologiczna Państwa (PEP) Poziom Regionalny – Wojewódzkie Programy Ochrony Środowiska Poziom Powiatowy – Powiatowe Programy Środowiska Poziom Gminny – gminne Programy Ochrony Środowiska http://office.microsoft.com/pl-pl/images http://office.microsoft.com/pl-pl/images

18. Sektorowe dokumenty planistyczne w ochronie środowiska (2) • Z ustawowych zapisów dotyczących ochrony środowiska wynika kilka atrybutów, jakie powinien mieć ten dokument. Są to: • Obligatoryjność. Gminy mają obowiązek opracowania tego dokumentu, • Strategiczność. Nie ma bardziej ogólnego dokumentu, zbierającego informacje o środowisku i planach jego zagospodarowania, • Spójność. Dokumenty niższego szczebla powinny wpisywać się w dokumenty szczebla wyższego, a wszystkie powinny służyć realizacji Polityki Ekologicznej Państwa. • Lokalność. Realizacja Polityki Ekologicznej Państwa w warunkach konkretnej gminy musi uwzględniać lokalne uwarunkowania. Zaleca się, aby POŚ miał 4 letni horyzont programowania oraz zawierał plany na kolejne 4 lata. http://office.microsoft.com/pl-pl/images http://office.microsoft.com/pl-pl/images

19. Sektorowe dokumenty planistyczne w ochronie środowiska (3) Uspołecznienie POŚ = partycypacja mieszkańców: Prawo dostępu do informacji o środowisku. Prawo do udziału w konsultacjach publicznych. Deliberacje publiczne. http://office.microsoft.com/pl-pl/images

20. Sektorowe dokumenty planistyczne w ochronie środowiska (4) Struktura Programu Ochrony Środowiska powinna nawiązywać do struktury Polityki Ekologicznej Państwa a więc powinna zawierać co najmniej następujące rozdziały: • Racjonalne użytkowanie zasobów naturalnych(zmniejszanie materiałochłonności, energochłonności i wodochłonności gospodarki, ochrona gleb, racjonalna eksploatacja lasów, ochrona zasobów kopalin); • Poprawa jakości środowiska(ochrona wód, ochrona powietrza, gospodarowanie odpadami, hałas, pola elektromagnetyczne, bezpieczeństwo chemiczne i biologiczne, poważne awarie, ochrona przyrody i bioróżnorodności); • Narzędzia i instrumenty realizacji programu(wzmocnienie instytucjonalne, ramy prawa – w zakresie prawa lokalnego i decyzji organów samorządowych, planowanie przestrzenne, powiązania formalne i merytoryczne z analogicznym programem niższego i wyższego szczebla administracyjnego w celu zapewnienia regionalnej spójności programów, mechanizmy finansowania ochrony środowiska, dostęp do informacji i udział społeczeństwa); • Współpraca przygraniczna(dla województw, powiatów i gmin przygranicznych); • Harmonogram realizacji i nakłady na realizację programu(terminy realizacji, wielkość nakładów i źródła finansowania, jednostki odpowiedzialne za ich wykonanie); • Kontrola realizacji programu(procedury kontroli, mierniki realizacji programu, procedury weryfikacji programu). http://office.microsoft.com/pl-pl/images

21. Sektorowe dokumenty planistyczne w ochronie środowiska (5) Podstawowe pytania w procesie tworzenia Program Ochrony Środowiska: • Czy opracowanie zawiera mapy przedstawiające lokalizację poszczególnych zasobów i zagrożeń? • Czy opracowanie zostało dostarczone także w edytowalnej wersji elektronicznej i czy w takiej formie zostały też przekazane wszelkie mapy? • Czy analiza zagrożeń środowiskowych jest wystarczająco wnikliwa i szczegółowa? Najczęstsze wady Program Ochrony Środowiska: • Ogólność zapisów • Brak wytycznych i wskazówek co do wykonania studiów możliwości albo (bardziej zaawansowanych) studiów wykonalności dla konkretnych inwestycji środowiskowych. • Brak wskazówek co do zalecanej kolejności wykonywania zadań • Brak informacji o powiązaniu i wzajemnym wpływie skutków planowanych zadań. http://office.microsoft.com/pl-pl/images

22. Niniejsza prezentacja powstała w ramach projektu „Lokomotywa zrównoważonego rozwoju – partnerstwo na rzecz ekorozwoju w gminie” dofinansowanego ze środków Narodowego Funduszu Ochrony Środowiska i Gospodarki Wodnej. Zapraszamy do zadawania pytań autorowi wykładu! fot. Anna Hoffmann-Niedek