Bemiddeling: de hoogste tijd voor een wetsevaluatie?

1. Bemiddeling: de hoogste tijd voor een wetsevaluatie? Wendy Hensen Faculteit Rechten - CORe 18 november 2013

2. Inhoud Concept “bemiddeling” Wettelijk kader Bemiddeling in de praktijk Glansrol voor de advocaat? Evaluatie Vragen & opmerkingen

3. 1. Concept “bemiddeling”

4. Gerechtelijk Wetboek • Geen definitie in de wet • Vrije invulling • Ruimte voor verwarring • Parlementaire voorbereiding • “Proces van vrijwillig overleg tussen conflicterende partijen geleid door een onafhankelijke 3e die de communicatie vergemakkelijkt en poogt de partijen ertoe te brengen zelf tot een oplossing te komen” • Advies HRJ • Beter: “met de actieve medewerking van een onafhankelijke 3e”

5. Rechtsleer • Evolutie? • Praktische gids bemiddeling: • “Vorm van conflictoplossing waarbij een onafhankelijke neutrale 3e (de bemiddelaar) de partijen begeleidt om vanuit hun werkelijke belangen tot een gezamenlijk gedragen en voor ieder van hen optimale oplossing van een onderliggend conflict te komen”

6. Basiskenmerken • Wat typeert bemiddeling? • Vrijwillige deelname (commitment) • Autonomie • Vertrouwelijkheid • Waarbogen in hoofde van de bemiddelaar • Onafhankelijk, onpartijdig en neutraal • Gestructureerd & gefaseerd traject • Belangen & creativiteit • Onderscheid met: • Gerechtelijke procedure, arbitrage en bindende 3enbeslissing • Dading • Expertise en verzoening • Geen heilige graal!

7. Bemiddeling – ADR • Voordelen • Sneller • Goedkoper • Autonomie: controle & verantwoordelijkheid • Herstel communicatie (LTR) • Ruimte voor belangen (creativiteit) & emoties • Oplossing in wederzijds belang • Duurzaamheid: aanvaarding & tevredenheid • Nadelen • Tijdsverlies • Bijkomende kosten • Afhankelijkheid • Kwaliteit bemiddelaar • Uitvoerbaar & duidelijk akkoord

8. 2. Wettelijk kader

9. Wet 21 februari 2005 • Art. 1724 – 1737 Ger.W. • Mate van tussenkomst wetgever? • Basiswaarborgen en kernprincipes • Ratio • Klassieke voordelen • Overbelasting gerechtelijk apparaat • Beperking toepassingsgebied • Geschil vatbaar voor dading • Publiekrechtelijke rechtspersonen • Bemiddelingsbeding • Geschil m.b.t. geldigheid, totstandkoming, uitlegging, uitvoering of verbreking • Exceptio in limine litis => opschorting procedure • Rechter: voorlopige of bewarende maatregelen

10. Institutioneel kader • Erkende bemiddelaar • Voorwaarden • Bekwaamheid (aard van het geschil) • Passende vorming of ervaring (bemiddelingspraktijk) • Waarborgen onafhankelijkheid en onpartijdigheid • Geen veroordeling, tucht- of adm. sanctie onverenigbaar met functie • Permanente vorming • Gevolgen • Gerechtelijke bemiddeling • Homologatie • Rechtsbijstand • Federale bemiddelingscommissie • Erkenning bemiddelaar (lijst), vorming, vormingsinstituut • Kwaliteitstoezicht & tucht • Representatieve samenstelling (alg. & bijz. commissies)

11. Basisprincipes • Vrijwillige en gerechtelijke bemiddeling • In het kader van een procedure? • Discussie omtrent termen • Vertrouwelijkheid • Documenten & mededelingen  bewijs • Uitz.: instemming beide partijen • Sanctie: schadeverg. + ambtshalve weren uit debatten • Geheimhoudingsplicht: partijen & derden • Beroepsgeheim: bemiddelaar (458 Sw.) • Vrijwilligheid • Op elk ogenblik beëindigen, zonder nadelige gevolgen • Ook bij ger. bemid. (gezag)

12. Trajectwaarborgen • Schorsing van de termijnen • Voorstel tot bemiddeling (of gezamenlijk verzoek) • Ondertekenen bemiddelingsprotocol • Vrije keuze bemiddelaar • Ger. bem.: erkend bemiddelaar tenzij… • Bemiddelingsprotocol • Bemiddelingsakkoord • Homologatie • Vereenvoudigde procedure (eenz. vz.) • Controle rechter: O.O. & belangen minderjarigen • Kracht van vonnis

13. 3. Bemiddeling in de praktijk

14. Hoe verloopt een bemiddeling? • Regiegesprek • Bemiddelingsprotocol • Bemiddelingsgesprek • Gefaseerd en gestructureerd traject • Van standpunten naar belangen • Van belangen naar opties • Van opties naar oplossingen • Van oplossingen naar akkoord • Tools • Vraagstelling, empathie, caucus, visualiseren • Belangen-gecentreerd onderhandelen • Informatie-uitwisseling • Waardecreatie => waardeverdeling • Bemiddelingsakkoord

15. 4. Glansrol voor de advocaat?

16. Imago advocatuur

17. Complementair, concurrerend of conflicterend? • Cruciale rol advocaat bij bemiddeling • Eerste hulp bij conflict (EHBC) • Oplossing op maat bieden • Niet automatische reflex procedure • Buiten juridisch kader denken • Conflictspecialist  procedurespecialist • Zelf peilen naar BWD • Goed gesprek voeren: wat is voor cliënt belangrijk? • Voorbereiding = noodzakelijk! • Informeren van de cliënt • Conflictoplossingsmethoden • Voor- en nadelen + realistische kosteninschatting • Reality check (eerste filter!)

18. Voorbereidende opdracht (1) • Komen partijen in aanmerking? • Minderjarige, geesteszieke, publieke RP, mandaat • Vernietigingsfase • Conflict of precedent nodig? • Zaak voor bemiddeling vatbaar? • Onderhandelingsruimte? • Openbare orde • Verwijzen naar bemiddeling & informeren • Zo snel mogelijk… als partijen er klaar voor zijn! • Eerstelijnsrechtsbijstand • Bemiddelingsbeding • Duidelijke bewoordingen • Aanwijzing bemiddelaar (erkend of niet) of instantie • Toepassingsgebied, gevolgen etc.

19. Voorbereidende opdracht (2) • Selectie bemiddelaar • Inhoudelijke kennis en/of persoonlijkheid? • Jurist of niet-jurist? • Erkend of niet-erkend? • Lijst erkende bemiddelaars (website) • Honorarium • Voorbespreking met cliënt • Aanwezigheid tijdens gesprek of ter beschikking voor advies? • Wie voert het woord (rol advocaat) • Constructieve houding duiden • Regiegesprek met bemiddelaar • Korte samenvatting geschil en ev. stukken • Informatie over belangen (niet pleidooi)

20. Bijstand tijdens het traject • Raadsman voor cliënt • Cliënt neemt zelf het woord • Eerder bedarende rol • Advocaat komt enkel tussen als nodig • Vervanging bemiddelaar • Vragen om advies van een deskundige • Misbruik traject voorkomen • Enkel juridisch advies of analyseren • Positie (WATNA/BATNA/ZOPA) • Opties (creativiteit) • Oplossingen (informed consent) • Info vrijgeven • Wat? Wanneer? Caucus? • Vertrouwelijkheid?

21. Na afloop van het traject • Opstellen bemiddelingsakkoord • Uitvoerbaar • Volledig • Nauwkeurig • Toezien op de naleving ervan • Homologatieprocedure • Mogelijke voordelen: • Meer tevredenheid  procedure • Betere relatie advocaat-cliënt  procedure • Betere naleving akkoord  procedure

22. Aandachtspunten complementaire rol • Goede kennis conflictoplossingsmethoden • Onderscheid + voor- en nadelen • Opleiding en permanente vorming! • Contacten met bemiddelaars • Netwerken & wisselwerking • Andere houding aannemen: • Constructief • Conflictdeskundige (maatwerk) • Puur juridisch denken & procesreflex verlaten • Verantwoordelijkheid • Creativiteit • Informeren: realistisch beeld kosten + voor- en nadelen

23. 5. Evaluatie

24. De hoogste tijd voor een wetsevaluatie? • Wet 21 februari 2005 • Voorbereiding => geen uitgebreide raadpleging van deskundigen • Perceptie: # bemiddeling blijft gering • Weinig informatie over Belgische bemiddelingsmarkt • Functioneert het wettelijk kader naar de tevredenheid van de betrokken actoren? • Waarom blijft ruimer beroep uit? • Rol wettelijk kader? • Verbeteringen?

25. Doctoraatsonderzoek UHasselt • Doelstellingen • Fundamentele obstakels & knelpunten identificeren • Grondige wetsevaluatie • Juridische oplossingen aanreiken • Methodologie • Sociaal-wetenschappelijk onderzoek • Rechtsvergelijkend onderzoek • Onderzoekseenheden • Erkende bemiddelaars • Advocaten • Notarissen • Magistraten

26. Knelpunten: voorbeelden • Succes in bepaalde zaken • Familierecht, burgerlijk- & handelsrecht, sociaal recht? • Knelpunten in de wetgeving • Publiekrechtelijke rechtspersonen • Gebrek aan verwijsvoorzieningen (NL) • Strikte vertrouwelijkheid  sanctie misbruik traject • Structurele obstakels • Kosten • Wantrouwen • Teken van zwakte • Terminologische verwarring • Gebrek aan kennis (potentiële verwijzers)

27. Voorbeeld: terminologische verwarring • Fiscale bemiddeling • Geen kwaliteitsbewaking bemiddelaar  FBC • Scheidsrechtelijk karakter  autonomie • Interne bemiddelaars  onafhankelijkheid • Niet-bindend verslag  bemiddelingsakkoord • Verslag Rb  vertrouwelijkheid • Technische bemiddeling • Uitz. niet-erkende bemiddelaar (ger. bem.) • Deskundige aanstellen  erkende bemiddelaar • Opdracht  bemiddeling • Ter plaatse met partijen én magistraat • Verslag Rb  vertrouwelijkheid • Autonomie partijen?

28. Mogelijke oplossingen? • Duidelijke terminologie • Eenduidig gebruik (mediation/mediatie) • Meer verplichtend karakter • Ontvankelijkheid  recht op toegang tot de rechter? • Verplichte infosessie • Informatieplicht (verwijzing) • Sanctie misbruik ~ vertrouwelijkheid • Verdeling van de kosten • Verwijsvoorzieningen • Bureau of permanentiediensten • Gerechtelijke organisatie • Integratie in het onderwijs

29. 6. Vragen en opmerkingen

30. Vragen & opmerkingen • Percepties van bemiddeling in de praktijk • Knelpunten • Positieve of negatieve ervaringen • wendy.hensen@uhasselt.be

31. Einde • Bedankt voor uw aandacht!