Szczepienia ochronne niektóre problemy Stefania Giedrys-Kalemba

1. Szczepienia ochronne niektóre problemy Stefania Giedrys-Kalemba Katedra i Zakład Mikrobiologii i Immunologii

2. Układ immunologiczny - odpornościowy • powstał jako ochrona przed patogenami (antygenami) • ma zdolność rozpoznawania antygenów własnych (self) od obcych (non self) • podstawowe cechy: (podstawa stosowania szczepień ochronnych) * swoistość rozpoznania antygenu a następnie * wytworzenia swoistej odpowiedzi immunologicznej: komórkowa, humoralna (klucz-zamek) * pamięć immunologiczna szybsza i bardziej efektywna odpowiedź po powtórnym zetknięciu się z antygenem

3. Budowa układu limfatycznego (1-2% masy ciała) • narządy pierwotne (centralne): * grasica–rozwój i dojrzewanie limfocytów T * szpik kostny– rozwój i dojrzewanie limfocytów B • narządy wtórne (obwodowe):kooperacja T i B z antygenem, współdziałanie z fagocytami i komórkami pomocniczymi * śledziona * węzły chłonne * tkanki „śluzówkowe”-MALT (GALT, BALT), SALT, kępki Peyera..

5. Typy odporności

6. Odpowiedź komórkowa Odpowiedź humoralna

7. Antygen musi być przetworzony przez komórkę APC APC prezentuje antygen limfocytowi T - rozpoznanie Limfocyt T ulega proliferacji, wytwarza cytokiny, staje się komórką efektorową T

9. Za swoistą odpowiedź immunologiczną odpowiedzialne sąlimfocyty

10. Szczepienia ochronne • podanie odpowiednich antygenów  wytworzenie czynnej odpowiedzi i komórek pamięci • najskuteczniejszy sposób zapobiegania zakażeniom, realizowany wg kalendarza szczepień • szczepienie dzieci - satysfakcjonujące, dorosłych - nie • wg Światowego Banku Rozwoju - najbardziej opłacalna inwestycja zdrowia publicznego * ochrona indywidualna + efekt populacyjny (starzenie się populacji, wzrost aktywności ludzi młodych, migracje, więcej grup ryzyka zakażenia) określenie „szczepionka” (ang. vaccine) - wprowadził Pasteur dla uczczenia osiągnięć Jennera (vaccinia virus – wirus ospy krowiej = wakcynacja) nazwę rozszerzono na wszystkie czynniki wywołujące swoistą odpowiedź łagodzącą infekcje i inne reakcje na antygen

11. Typy antygenów w szczepionkach • żywe naturalne • żywe odzjadliwione = atenuowane • pełne, zabite • toksoid (anatoksyna) • fragmenty subkomórkowe, podjednostki wirusowe • rekombinanty DNA

12. żywe naturalnedrobnoustroje lub blisko spokrewnione ospa - wirus krowianki rzadko stosowane żywe odzjadliwione = atenuowane(mutacje, niższa temperatura) Polio – szczepionka doustna wg Sabina, odra, świnka, różyczka, żółta febra, Rotavirus, BCG możliwość rewersji szczepu do zjadliwego, niebezpieczeństwo u osób z niedoborem odporności, trudniejsza atenuacja bakterii niż wirusów pełne, zabite(inaktywacja formaliną) Polio – szczepionka wg Salka, wścieklizna, grypa, HAV, krztusiec, dżuma, cholera, dur brzuszny bezpieczniejsze, ale wirusowe wywołują głównie odpowiedź humoralną, a ważniejsza jest komórkowa,

13. toksoid (anatoksyna)(inaktywacja formaliną), tężec, błonica, cholera tylko w niektórych chorobach, najbardziej skuteczne

14. fragmenty subkomórkowe, podjednostki wirusowe • polisacharydy otoczkowe: S.pneumoniae, H.influenzae b, N.meningitidis łączy się z nośnikiem białkowym, stymulują wytwarzanie IgM, swoiste przeciwciała blokują adherencję do nabłonków • antygen powierzchniowy: HBsAg swoiste przeciwciała blokują adherencję i wnikanie do komórki wrażliwej (początkowo izolowano z krwi nosicieli)

15. Rekombinanty DNA • klonowanie i ekspresja genu – HbsAg u drożdży • wprowadzanie genów jednego drobnoustroju: * do innego mniej zjadliwego (krowianka, Salmonella, BCG), * do obojętnych wektorów, np. plazmidów * do produktów spożywczych (transgeniczna sałata – obiecujące w krajach afrykańskich) wektor wprowadza się potem do organizmu, gdzie ulega replikacji, a ekspresja odpowiedniego genu dostarcza dużej ilości antygenu in situ, może być rozsiewany przez makrofagi po całym organizmie * „goły” DNA kodujący antygen (białkowy) można umieścić na kulkach złota i wprowadzić do skóry pod ciśnieniem

16. Dobra szczepionka musi być: • Indukować prawidłowy rodzaj odporności– istotny w likwidacji lub unieczynnieniu danego drobnoustroju / toksyny • Mieć dostateczną immunogenność * żywe są bardziej skuteczne niż zabite * zabite oraz fragmenty komórkowe są wzmacniane adiuwantem lub podawane z nośnikiem białkowym * aby uzyskać wysoką skuteczność - antygen podaje się kilkakrotnie, 2-3-5 szczepionek podaje się jednoczasowo – działają wzajemnie jak adiuwanty * podanie domięśniowe/podskórne/ doustne/ w aerosolu • Bezpieczna - brak objawów choroby, alergicznych, innych • Trwała w przechowywaniu – problem - żywe drobnoustroje • Koszt szczepień – BCG - tania, wzw B, rekombinowana - droga

17. Szczepionki - problemy • Atenuowane * zalety: indukcja odp. humoralnej i komórkowej, nie wymagają adiuwantów, długotrwała protekcja * wady: atenuacja prowadzi do utraty immunogenności, ryzyko wzrostu patogenności, niebezpieczne dla osób z niedoborami, przechowywanie może unieczynnić drobnoustrój • Inaktywowane, pojedyncze antygeny * zalety: wygodne przechowywanie, indukują przeciwciała, nie ma ryzyka przy niedoborach * wady:ryzyko zniszczenia istotnych epitopów przy inaktywacji, brak odpowiedzi miejscowej, konieczność dodawania adiuwantów, protekcja krótkotrwała, wymagają powtarzania dawek

18. Kalendarz szczepień, obowiązkowe - 2010Dz.Urz.Min.Zdrowia Nr 10, poz.47 z 22 .10.2009 • <24 godz po urodzeniu – WZW B, gruźlica – BCG • 2 miesiąc (po 6-8 tyg.) – WZW B, DTP (błonica, tężec, krztusiec), Hib • 3/4 miesiąc (po 6-8 tyg.) - DTP, PolioI, Hib • 5/6 miesiąc (po 6-8 tyg.) – DTP, PolioI, Hib • 7 miesiąc (po 6-8 tyg.) – WZW B • 13-14 miesiąc – odra+świnka+różyczka • 16/18 miesiąc – DTP, PolioI, Hib • 6 rok – DTaP, PolioO • 10 rok – odra+świnka+różyczka • 11/12 rok – odra+świnka+różyczka - nie ma • 14 rok – WZW B (u nieszczepionych, cykl - 0; 1; 6 miesięcy), Td • 19 rok – Td

19. Szczepienia obowiązkowe osób narażonych w sposób szczególny - nieodpłatne • WZW B– pracownicy służby zdrowia, studenci medycyny, uczniowie szkół medycznych, osoby z otoczenia chorych i nosicieli WZW B (rodzina, opiekunowie), chorzy dializowani, z przewlekłym zapaleniem wątroby, zakażenie HIV, przygotowywane do zabiegu w krążeniu pozaustrojowym • Błonica– osoby z kontaktu, zagrożeni zawodowo (przejścia graniczne), wyjeżdżające do krajów, gdzie są zachorowania, ustalenia w zależności od sytuacji epidemiologicznej • Tężec– osoby zranione, ciężkie – uodpornienie czynno-bierne • Wścieklizna– osoby pokąsane, ciężkie (twarz) + surowica • Dur brzuszny– zależności od sytuacji epidemiologicznej (powódź) Dodano: • Haemophilus influenzae b - do 2 r.ż. niezaszczepione • Streptococcus pneumoniae - wybrane grupy • Ospa wietrzna - wybrane grupy

20. Szczepienia zalecane (niefinansowane przez MZ) • RV - Rotawirusy • Streptococcus pneumoniae • WZW A • WZV B • grypa - przewlekle chorzy, > 55 lat, pracownicy służby zdrowia, szkół, transportu.. • odra, świnka, różyczka, ospa wietrzna • Neisseria meningitidis • Haemophilus influenzae b • kleszczowe zapalenie mózgu • błonica, tężcec - dorosłym co 10 lat • różyczka - młodym kobietom nieszczepionym lub po 10 latach • żółta gorączka

22. Szczepionki przeciwko grypie sezonowej - 2009/2010 Szczepienie przeciwko grypie sezonowej Szczepienie przeciwko grypie pandemicznej Inaktywowana szczepionka przeciwko grypie (rozszczepione wiriony - split) Fluarix, Vaxigrip, Podjednostkowa sub-unit(oczyszczona hemaglutynina i neuraminidaza): Influvac

23. Co zawiera Influvac 2009/2010 • Substancjami czynnymi szczepionki są hemaglutynina i neuraminidaza, A/Brisbane/59/2007 (H1N1) - wariant szczepu          A/Brisbane/59/2007 (IVR-148)                              15 mikrogramów HA *                                                             A/ Brisbane/10/2007 (H3N2) - wariant szczepu         A/Uruguay/716/2007 (NYMC X-175C)                     15 mikrogramów B/Brisbane/60/2008 – wariant szczepu        B/Brisbane/60/2008                                              15 mikrogramów HA • w dawce 0,5 ml • Szczepionka ta jest zgodna z  zaleceniami WHO (dla półkuli północnej) i decyzją UE na sezon 2009/2010 • Inne składniki szczepionki to: potasu chlorek, potasu diwodorofosforan, disodu fosforan dwuwodny, sodu chlorek, wapnia chlorek dwuwodny, magnezu chlorek sześciowodny, woda do wstrzykiwań. 2005/2006: A/New Caledonia/20/99, A/California 7/2004, B/Shanghai/361/2002 2006/2007: A/New Caledonia/20/99, A/Visconsin 67/2005 B/Malaysia/2506/2004 2007/2008: A/Wisconsin/67/2005 (H3N2) A/Solomon Islands/3/2006 (H1N1) B/Malaysia/2506/2004

24. Szczepionki przeciwko grypie pandemicznej: A H1N1 1.Rozszczepiony wirion, inaktywowana + Adiuwant AS03 A/California/7/2009 (H1N1) wariant wirusa (X-179A) 3,75 mikrograma hemaglutyniny, namnażany w zarodkach kurzych 2.Antygeny powierzchniowe (hemaglutynina i neuraminidaza) wirusa grypy+Adiuwant MF59C.1 A/California/7/2009 (H1N1)v wariant wirusa (X-179A) 7,5 mikrograma hemaglutyniny, namnażane w zarodkach kurzych 3.Cały wirion, namnażany na komórkach Vero, inaktywowany, A/California/07/2009 (H1N1)v 7,5 mikrograma** hemaglutyniny

25. Szczepienia - co dalej? • Warunek nadrzędny - bezpieczeństwo szczepionek - stała kontrola • Nowe szczepionki - bardzo drogie - państwa biedne - czy uzyska się efekt populacyjny? • Stare - suboptymalna skuteczność, różnorodność gatunków, np. BCG • Zmienność drobnoustrojów - wirus grypy, HIV • Objawy uboczne? - szczepionka MMR (świnka, odra, różyczka - autyzm?) - zmniejszenie szczepień - epidemie odry ! • Szczepionki przeciw pasożytom - wciąż w fazie eksperymentalnej - polimorfizm form pasożyta, zmienność (malaria)