Szczecin, 15 październik 2013 r.

1. „Stan doradztwa zawodowego w szkolnictwie na terenie województwa zachodniopomorskiego”Wyniki z badania przeprowadzonego wśród szkół gimnazjalnych i ponadgimnazjalnych z woj. zachodniopomorskiego Szczecin, 15 październik 2013 r.

2. Oczekiwania vs marzenia • „Aby osiągnąć wspaniałe rzeczy, • musimy marzyć tak dobrze, jak działać.” • (Anatole France)

3. TROCHĘ HISTORII • od starożytności do współczesności

4. Trochę historii c.d. • Hezjod (VIII w p.n.e.) – prekursor problematyki doboru zawodowego – o przydatności do zawodu decydują zdolności i umiejętności (posiadane kwalifikacje) , a nie dziedziczenie profesji; • Platon (ok. 370 r. p.n.e.) – ludzie nie są jednakowi, a między nimi istnieją różne natury, które adaptują się do różnych zawodów; • Arystoteles (ok. 347-330 p.n.e.) – do zdobycia profesjonalizmu w zawodzie niezbędna jest zarówno wiedza zawodowa, jak i wiedza ogólna; • Konfucjusz (VI w. p.n.e.) – promował dobro jednostki i jej prawo do indywidualnego rozwoju; • Reformatorzy z Basry (955 r.) – akcentowali zastosowanie ludzkich zdolności i wiedzy w nauce, ludzkich charakterów, typów osobowości, budowy ciała ludzkiego w odniesieniu do umiejętności i dopasowania do zwodu; „Użyj barcie sił swego umysłu rozróżniania i przez wgląd w siebie znajdź wśród zawodów, wzbudzających twoje zainteresowanie te, które najbardziej pasują do ciebie i które ci dadzą zadowolenie.”

5. Trochę historii c.d. • Traktat Rzymski (1957 r.) – pierwsze unormowania dotyczące poradnictwa zawodowego; Rada Ministrów Wspólnoty Europejskiej uchwaliła w 1963 r. regulacje prawne i jednolite zasady edukacji zawodowej dla krajów członkowskich;„Należy poświęcić specjalną uwagę stworzeniu stałego systemu informacji i doradztwa zawodowego dla młodzieży i dorosłych bazującego na wiedzy na temat ludzkich zdolności, możliwości zatrudnienia i szkolenia.” • Konwencja nr 2 Międzynarodowej Organizacji Pracy (1919 r.) – pierwsze zapisy świadczące o istnieniu poradnictwa zawodowego w Polsce, przyporządkowanego publicznym służbom zatrudnienia (pionierskie instytucje poradnicze); • Uchwała Rady Ministrów (1974 r.) w sprawie doskonalenia i rozwoju systemu orientacji i poradnictwa zawodowego – która zobligowała zakłady pracy, poradnie zawodowe, szkoły do pomocy młodzieży i osobom dorosłym w dokonywaniu wyborów zawodowych i edukacyjnych; • Ratyfikacja Konwencji nr 142 Międzynarodowej Organizacji Pracy – zwiastun zmian w zakresie poradnictwa zawodowego; • Transformacja ustrojowa (lata 90.) – w obszarze zatrudnienia, rynku pracy i edukacji – zaowocowała wzrostem roli poradnictwa zawodowego; • Biura Pracy (1990 r.) – nowe spojrzenie na problemy rynku pracy i zjawiska bezrobocia; • Doradca zawodowy (1995 r.) – powstanie nowej profesji/zawodu.

6. Trochę historii c.d. • Rezolucja dotycząca całożyciowego poradnictwa zawodowego w Europie, uchwalona przez Radę Unii Europejskiej (28 maj 2004 r.);PORADNICTWO ZAWODOWE: • „odnosi się do grupy działań umożliwiających zidentyfikowanie umiejętności, kompetencji i zainteresowań obywateli w każdej grupie wiekowej i znajdujących się na dowolnym etapie życia. Poradnictwo zawodowe umożliwia podejmowanie trafnych decyzji zawodowych i edukacyjnych oraz zarządzanie własną ścieżką zawodową w trakcie nauki, pracy i w innych sytuacjach wpływających na rozwój, bądź wykorzystanie wspomnianych zdolności i kompetencji”; • „odgrywa zasadniczą rolę w zagwarantowaniu, że podjęte przez młodzież decyzje dotyczące edukacji i planowania kariery zawodowej nie będą przypadkowe”; • „odgrywa kluczową rolę w przeciwdziałaniu wykluczeniu społecznemu, w promowaniu sprawiedliwości społecznej, równości płci i aktywności obywatelskiej poprzez zachęcanie i wspieranie jednostek w edukacji i szkoleniach oraz poprzez pomoc w wyborze realistycznych i optymalnych karier zawodowych”; • „przyczynia się do osiągnięcia celów, tj.: rozwój ekonomiczny, wydajność rynku pracy oraz mobilność zawodowa i geograficzna, poprzez zwiększenie efektywności inwestycji w edukację i kształcenie zawodowe, a także poprzez wzmocnienie procesu kształcenia się przez całe życie, oddziaływanie na potencjał człowieka i rozwój zasobów ludzkich”.

7. STRATEGIA 3H • HISTORYCZNIE • HOLISTYCZNIE • HUMANISTYCZNIE

8. FAKTY, • FAKTY, • FAKTY …

9. Przepisy prawne regulujące funkcjonowanie poradnictwa zawodowego w publicznych służbach zatrudnienia • Ustawa z dnia 20 kwietnia 2004 r. o promocji zatrudnienia i instytucjach rynku pracy; • Rozporządzenie Ministra Pracy i Polityki Społecznej z dnia 14 września 2010 r. w sprawie standardów i warunków prowadzenia usług rynku pracy (określające m.in. minimalną/niezbędną liczbę pracowników tzw. kluczowych - w tym doradców zawodowych - zatrudnionych w każdym powiatowym i wojewódzkim urzędzie pracy).

10. w Polsce liczba bezrobotnych przypadających na jednego doradcę zawodowego wynosi – 1288. • w innych krajach wskaźniki te kształtują się następująco: Czechy - 929 Niemcy - 300 Wielka Brytania - 116 Województwo zachodniopomorskie - 1190

11. Przepisy prawne regulujące funkcjonowanie doradztwa edukacyjno-zawodowego w polskim systemie oświaty • Ustawa z dnia 7 września 1991 r. o systemie oświaty (Dz. U. z 2004 r. nr 256, poz. 2572, ze zm.) i przepisy wykonawcze do ustawy regulują sposób świadczenia usług doradczych w szkołach i placówkach oświatowych. Ustawa stanowi, iż system oświaty zapewnia m.in. przygotowanie uczniów do wyboru zawodu i kierunku kształcenia, zapewnia warunki do rozwoju zainteresowań i uzdolnień uczniów przez organizowanie zajęć pozalekcyjnych i pozaszkolnych oraz kształtowanie aktywności społecznej i umiejętności spędzania czasu wolnego (art. 1 pkt 14 i 15 ustawy) • Ustawa z dnia 26 stycznia 1982 r. Karta Nauczyciela (Dz. U. z 2006 r. nr 97, poz. 674 ze zm.) w art. 42 ust. 7 pkt 3 stanowi, że tygodniowy obowiązkowy wymiar godzin zajęć doradców zawodowych prowadzących zajęcia związane z wyborem kierunku kształcenia i zawodu w celu wspomagania uczniów w podejmowaniu decyzji edukacyjnych i zawodowych określa organ prowadzący szkołę (jednostka samorządu terytorialnego); • Rozporządzenie Ministra Edukacji Narodowej z dnia 17 listopada 2010 r. w sprawie zasad udzielania i organizacji pomocy psychologiczno ‑ pedagogicznej w publicznych przedszkolach, szkołach i placówkach (Dz. U. z 2010 r. Nr 228, poz. 1487 ze zm.) określa, że pomoc psychologiczno ‑ pedagogiczna realizowana w szkole powinna polegać m.in. na rozpoznaniu potrzeb rozwojowych i edukacyjnych poszczególnych uczniów oraz ich możliwości psychofizycznych, ponadto na rozpoznaniu zainteresowań i uzdolnień uczniów (§ 18). Zajęcia, które organizowane są w szkole bądź za jej pośrednictwem, powinny wspomagać uczniów w wyborze dalszej ścieżki kariery edukacyjno ‑ zawodowej. • Rozporządzenie Ministra Edukacji Narodowej z dnia 12 marca 2009 r. w sprawie szczegółowych kwalifikacji wymaganych od nauczycieli oraz określenia szkół i wypadków, w których można zatrudnić nauczycieli niemających wyższego wykształcenia lub ukończonego zakładu kształcenia nauczycieli (Dz. U. nr 50, poz. 400, ze zm.), określa wymagania wobec osoby, która będzie wykonywać zadania doradcy zawodowego. Źródło: Doradztwo edukacyjno-zawodowe w szkolnictwie zawodowym w Polsce i w wybranych państwach Unii Europejskiej – Dział 2. Doradztwo edukacyjno zawodowe w Wybranych krajach Unii Europejskiej – str. 5 http://orka.sejm.gov.pl/WydBAS.nsf/0/ECBB4C2938216BB1C1257B4A0036C07D/$file/Analiza_BAS_2012_93.pdf

12. Doradztwo edukacyjno - zawodowe w krajach UE • w Danii uczniowie w wieku 14–16 lat otrzymują rocznie 48 lekcji orientacji zawodowej. • w Niemczech program orientacji zawodowej realizowany jest dla grup 13–15-latków w ramach 5–7 godzin tygodniowo, niekiedy jako oddzielny przedmiot, a czasem w ramach tematów interdyscyplinarnych. Powyżej 15 roku życia treści programu orientacji zawodowej również są realizowane, ale już w mniej intensywnym trybie. • w Grecji program orientacji zawodowej dla grup wiekowych 12–l4 lat, składa się z 45 godzin rocznie, a dla wieku 15–16 lat – z 30 godzin rocznie. • w Holandii treści związane z orientacją zawodową występują w 15 przedmiotach szkolnych, czasem według uznania szkoły mogą być nauczane jako odrębny przedmiot. • w Portugalii nasycenie uczniów orientacją zawodową w wieku 14 lat sięga 50 godzin rocznie. • w Wielkiej Brytanii od 14 do 16 roku życia orientacja zawodowa jest częścią tzw. edukacji osobowej i społecznej uczniów, jednak już od 10 roku życia zaczyna się w wielu szkołach wprowadzenie przedmiotu: wczesna orientacja zawodowa. Źródło: Doradztwo zawodowe w krajach Unii Europejskiej – Dział A. Kluczowe różnicehttp://www.sdsiz.pl/index.php/publikacje/161-doradztwo-zawodowe-w-krajach-unii-europejskiej

13. KRAJ: • wg SIO (dn. 30.09.2007 r.) – w Polsce funkcjonowały 562 publiczne poradnie psychologiczno – pedagogiczne i 59 niepublicznych; • średnio obsługują ok. 50 szkół i placówek oświatowych (9-228); • średnio na 1 poradnię (w tym przedszkola i szkoły podstawowe) - przypada 12 796 osób (1 000 – 48 000); • średnio 1 doradca w poradni ma pod opieką 6902 uczniów; • średnio tylko 821 uczniów w ciągu roku korzysta z usług poradni, co stanowi zaledwie 6,42% wszystkich uczniów z rejonu działania poradni (najczęściej korzystając z zajęć grupowych i wiedząc się z doradcą tylko raz w ciągu roku). • WOJEWÓDZTWO ZACHODNIOPOMORSKIE: • funkcjonuje 29 poradni (4 w Szczecinie); • w roku 2010/2011 do szkół gimnazjalnych i ponadgimnazjalnych uczęszczało łącznie 116 259 uczniów; • średnio na 1 poradnię przypada 4008 osób (bez przedszkoli i szkół podstawowych).

14. Wykaz szkół w województwie zachodniopomorskim Dane z SIO wg stanu na 31.03.2012 r.

15. Liczba doradców zawodowych wg stanowiska - nauczyciel doradca zawodowy Źródło: dane z SIO wg stanu na 31.03.2013 .

16. Liczba doradców zawodowych wg obowiązków - obowiązki nauczyciela doradcy zawodowego Źródło: dane z SIO wg stanu na 31.03.2013 .

17. Raport z badań Zachodniopomorskiego Obserwatorium Rynku Pracy (2008 r.): • 75% badanych uczniów nie miało do czynienia z poradnictwem zawodowym; • 76% uznało za najważniejszych doradców swoich rodziców; • 54% konsultowało wybory edukacyjno - zawodowe z rówieśnikami; • 17% deklarowało, iż decyzję podjęli samodzielnie. • *Badanie młodzieży ostatnich klas szkół gimnazjalnych (n=1129).

18. "Stan doradztwa zawodowego w szkolnictwie na terenie województwa zachodniopomorskiego" Raport z badań Zachodniopomorskiego Obserwatorium Rynku Pracy (2013 r.): • Celem badania ankietowego jest zebranie informacji i opinii przedstawicieli środowiska oświaty województwa zachodniopomorskiego, dotyczących aktualnej sytuacji oraz potrzeb rozwoju poradnictwa edukacyjno-zawodowego realizowanego w placówkach edukacyjnych. • Badanie zostało zrealizowane w dniach 26 kwietnia - 1 lipca 2013 r. Ankieta skierowana została do dyrektorów (osób zarządzających) oraz doradców zawodowych (osób wykonujących zadania z zakresu doradztwa zawodowego) szkół i placówek oświatowych z województwa zachodniopomorskiego, w podziale na: szkoły gimnazjalne oraz ponadgimnazjalne.

19. Cele szczegółowe badania: • weryfikacja skuteczności zewnętrznego wsparcia szkół, identyfikacja mocnych i słabych stron doradztwa, • identyfikacja barier (organizacyjnych, merytorycznych, finansowych) prowadzenia doradztwa zawodowego w systemie oświaty, • określenie nakładów pracy niezbędnych do realizacji zadań związanych z kompleksowym wspieraniem szkół w obszarze doradztwa edukacyjno-zawodowego, • identyfikacja źródeł pozyskiwania informacji niezbędnych do tworzenia baz informacji edukacyjnych i zawodowych.

20. Szkoły gimnazjalne – opinie dyrektorów szkół/placówek oświatowych (osób zarządzających) • W badaniu wzięło udział 139 gimnazjów z terenu województwa zachodniopomorskiego Rodzaj szkoły/placówki oświatowej N=139 Źródło: opracowanie własne na podstawie badań ankietowych.

21. Stan zatrudnienia osób oferujących pomoc psychologiczno-pedagogiczną w szkole/placówce Zdecydowana większość szkół, które wzięły udział w badaniu nie prowadzi ośrodków, których celem byłoby kompleksowe przygotowanie uczniów do właściwych wyborów dalszej drogi kształcenia oraz zawodu. Jedynie 4,4% placówek deklaruje, iż posiada takie ośrodki, w większości jest to Szkolny Ośrodek Kariery, w jednym przypadku jest to gabinet pedagoga. Źródło: opracowanie własne na podstawie badań ankietowych.

22. Deklaracje odnośnie chęci zatrudnienia doradcy zawodowego N=117 Przeszkody w zatrudnieniu osoby na stanowisku doradcy zawodowego N=93 Źródło: opracowanie własne na podstawie badań ankietowych.

23. Osoby prowadzące doradztwo zawodowe N=136 Źródło: opracowanie własne na podstawie badań ankietowych. Odpowiedzi nie sumują się do 100% ze względu na możliwość wielokrotnej odpowiedzi.

24. Model realizacji zadań z zakresu doradztwa zawodowego jest obecnie realizowany N=123 Źródło: opracowanie własne na podstawie badań ankietowych. Odpowiedzi nie sumują się do 100% ze względu na możliwość wielokrotnej odpowiedzi.

25. Wpływ wybranych czynników na wybór przez uczniów danej szkoły/kierunku kształcenia (odpowiedzi na skali, gdzie 1 oznacza „nie ma żadnego wpływu”, a 6 oznacza „ma bardzo duży wpływ”) Źródło: opracowanie własne na podstawie badań ankietowych.

26. Czy Pana/Pani zdaniem realizacja zadań z zakresu doradztwa zawodowego przez szkoły wynikająca głównie z rozporządzenia MEN z dnia 17 listopada 2010 r. w sprawie zasad udzielania i organizacji pomocy psychologiczno-pedagogicznej w publicznych przedszkolach, szkołach i placówkach, jest: N=139 Źródło: opracowanie własne na podstawie badań ankietowych. Odpowiedzi nie sumują się do 100% ze względu na możliwość wielokrotnej odpowiedzi.

27. Czy Pana/Pani zdaniem obecny system doradztwa zawodowego realizowany w szkołach, spełnia swoją rolę? N=137 Źródło: opracowanie własne na podstawie badań ankietowych.

28. Zdecydowana większość doradców zawodowych/osób wykonujących zadania z tego zakresu (97,4%) wykonuje dodatkowe zadania deklaruje, iż są to zadania związane m. in. z nauczaniem młodzieży, sprawami wychowawczo-pedagogicznymi czy też pracami administracyjnymi Sprawowanie funkcji nauczyciela N=112 Sprawowanie funkcji wychowawcy klasy N=117 Źródło: opracowanie własne na podstawie badań ankietowych. Źródło: opracowanie własne na podstawie badań ankietowych.

29. Źródła, które zdaniem doradców zawodowych/osób pełniących funkcję doradcy są najczęściej wykorzystywane przez uczniów przy wyborze danej szkoły/kierunku kształcenia N=118 Źródło: opracowanie własne na podstawie badań ankietowych. Odpowiedzi nie sumują się do 100% ze względu na możliwość wielokrotnej odpowiedzi

30. Oczekiwane wsparcie w zakresie realizacji usług z zakresu doradztwa zawodowego N=115 Źródło: opracowanie własne na podstawie badań ankietowych. Odpowiedzi nie sumują się do 100% ze względu na możliwość wielokrotnej odpowiedzi

31. Sprawowanie funkcji nauczyciela N=112 Sprawowanie funkcji wychowawcy klasy N=117 Źródło: opracowanie własne na podstawie badań ankietowych.

32. Wykonywanie dodatkowych zadań poza pracą jako doradca zawodowy N=115 Źródło: opracowanie własne na podstawie badań ankietowych.

33. Posiadanie wykształcenia z zakresu psychologii N=112 Posiadanie wykształcenia pedagogicznego N=116 Źródło: opracowanie własne na podstawie badań ankietowych.

34. Ukończenie kursów z zakresu doradztwa zawodowego N=117 Ukończenie studiów z zakresu doradztwa zawodowego N = 114 Źródło: opracowanie własne na podstawie badań ankietowych.

35. Poziom zainteresowaniausługami z zakresu doradztwa zawodowego Źródło: opracowanie własne na podstawie badań ankietowych.

36. Bariery rozwoju doradztwa zawodowego w szkolnictwie N=132 Źródło: opracowanie własne na podstawie badań ankietowych.

37. Szkoły ponadgimnazjalne – opinie dyrektorów szkół/placówek oświatowych (osób zarządzających) Typ szkoły/placówki oświatowej (dotyczy placówek dla dzieci i młodzieży) N=60 Źródło: opracowanie własne na podstawie badań ankietowych. Odpowiedzi nie sumują się do 100% ze względu na możliwość wielokrotnej odpowiedzi.

38. Posiadane wykształcenie doradców zawodowych (osób wykonujących zadania z zakresu doradztwa zawodowego)N=51 Źródło: opracowanie własne na podstawie badań ankietowych.

39. Czy jest Pan/Pani wychowawcą klasy? N=51 Czy poza pracą jako doradca zawodowy wykonuje Pan/Pani w szkole/placówce oświatowej jeszcze jakieś inne (dodatkowe) zadania? N=48 Czy obecnie pracuje Pan/Pani jako nauczyciel? N=51 Źródło: opracowanie własne na podstawie badań ankietowych.

40. Czy ukończył/a Pan/Pani studia z zakresu doradztwa zawodowego? N=51 Czy ukończył/a Pan/Pani dodatkowe kursy z zakresu doradztwa zawodowego? N=50 Źródło: opracowanie własne na podstawie badań ankietowych.

41. Źródła najczęściej wykorzystywane przez uczniów przy wyborze danej szkoły/kierunku kształcenia N=51 Źródło: opracowanie własne na podstawie badań ankietowych.

42. Posiadanie ośrodka, którego celem jest kompleksowe przygotowanie uczniów do właściwych wyborów dalszej drogi kształcenia oraz zawodu (np. Szkolny Ośrodek Kariery) N=51 Źródło: opracowanie własne na podstawie badań ankietowych.

43. Poziom zainteresowaniauczniów usługami z zakresu doradztwa zawodowego N=51 Źródło: opracowanie własne na podstawie badań ankietowych.

44. Poziom zainteresowania usługami z zakresu doradztwa zawodowego N=51 Źródło: opracowanie własne na podstawie badań ankietowych.

45. Bariery rozwoju doradztwa zawodowego w szkolnictwie w opinii dyrektorów szkół ponadgimnazjalnych N=60 Źródło: opracowanie własne na podstawie badań ankietowych. Odpowiedzi nie sumują się do 100% ze względu na możliwość wielokrotnej odpowiedzi.

46. Poziom zainteresowania potencjalnym wsparciem w celu wdrożenia lub rozwoju systemu poradnictwa edukacyjno-zawodowego w szkole/placówce oświatowej N=51 Źródło: opracowanie własne na podstawie badań ankietowych. Odpowiedzi nie sumują się do 100% ze względu na możliwość wielokrotnej odpowiedzi.

47. Podsumowanie • Doradca zawodowy był zatrudniony jedynie w 12,6% szkół gimnazjalnych z województwa zachodniopomorskiego. • Zdecydowana większość szkół (95,6%), nie prowadziośrodków, których celem byłoby kompleksowe przygotowanie uczniów do właściwych wyborów dalszej drogi kształcenia oraz zawodu. • Chęć zatrudnienia osoby na tym stanowisku wyraża 67,5% dyrektorów szkół/osób zarządzających. • Do największych przeszkód w ich zatrudnieniu wskazywane są przede wszystkim finanse/ budżet placówki (89,2% wskazań). • Wsparcie z zakresu doradztwa, to doposażenie w materiały i narzędzia niezbędne przy wykonywaniu tego rodzaj usług, a także szkolenie dla nauczycieli w zakresie poradnictwa edukacyjno-zawodowego, możliwość udziału w projekcie współfinansowanym ze środków unijnych, pomocy w zakresie uświadomienia rodzicom, roli poradnictwa zawodowego w szkołach. • Doradcy zawodowi lub osoby pełniące tę funkcje w szkołach, łączą swoją pracę z etatem nauczyciela - 58,0%. • Jedynie 4,5% jest z wykształcenia psychologiem, natomiast 86,2% posiada wykształcenie pedagogiczne. 82,1% jest również wychowawcami klas. • Uczniowie przy wyborze danej szkoły/kierunku kształcenia najczęściej konsultują się z rodzicami (92,4%), rówieśnikami (89,8%). Kolejnym źródłem informacji jest Internet 81,4%, następnie rozmowy z doradcą – 76,3%.

48. Główną przeszkodą w rozwoju doradztwa w opinii doradców ze szkół ponadgimnazjalnych jest brak odpowiedniego dofinansowania szkoły na prowadzenie tego typu działań – 70,6% wskazań. Następnie wskazano na brak lub małą dostępność wyposażenia merytorycznego i technicznego – 43,1%. Istotnym problemem jest także zbyt mała promocja/upowszechnienie usług poradnictwa zawodowego, a także mała wiedza rodziców na temat usług poradnictwa edukacyjno-zawodowego – w obu przypadkach po 35,3%. • W opinii doradców zawodowych o wyborze przez uczniów dalszych kierunków kształcenia decydują w bardzo dużej mierze zainteresowania ucznia oraz obiegowa opinia na temat szkoły, a także odległość szkoły od miejsca zamieszkania ucznia. • Badanie zawierało również pytania dotyczące form doradztwa edukacyjno-zawodowego realizowane przez palcówki oświatowe. Respondenci deklarowali, iż bardzo często stosowanymi formami są spotkania z przedstawicielami szkół lub uczelni oraz organizacja lub udział w targach edukacyjnych czy targach pracy. • W szkołach gimnazjalnych realizowane są różne modele realizacji zadań z zakresu doradztwa zawodowego przede wszystkim jest ono realizowane w ramach oddzielnych zajęć np. na lekcji wychowawczej. Mniej popularnym ale również stosowanym modelem jest doradztwo realizowane w ramach każdego z przedmiotów, np. na lekcjach geografa mówi się o zawodzie geologa, a na lekcji biologii o zawodzie lekarza itp.

49. FAKTY!!! • FAKTY!!! • FAKTY!!!

50. No, właśnie…? Przecież poradnictwo nie tworzy miejsc pracy, nie przynosi dochodu, nie zwiększa produkcji naszej gospodarki… Jakie korzyści przynosi poradnictwo zawodowe? Jakie korzyści przynosi dla jednostki, społeczeństw, kraju? To chyba się nie opłaca…?