Jak zrobić dobry zielnik?

1. Uniwersytet Śląski Zakład Botaniki Systematycznej Jak zrobić dobry zielnik? Oto jest pytanie! Poradnik praktyczny Smerfa Ważniaka dla studentów uczestniczących w kursie z Botaniki Systematycznej

2. Skoro już trzeba zrobić zielnik ... Krok I – zrozumieć Po co robi się zielniki? Zielnik (herbarium)– forma gromadzenia dokumentacji botanicznej Najważniejszym celem przygotowania zielnika jest nauczenie się rozpoznawania roślin, a tym samym podstaw botaniki systematycznej.

3. Skoro już trzeba zrobić zielnik ... Krok II – wymyślić • Temat przewodni zielnika? • Rośliny w zielniku mogą być w logiczny sposób powiązane z innymi dziedzinami biologii czy medycyny... Przykłady z ekologią: „Rośliny wapieniolubne”, „Rośliny nitrofilne” z systematyką: „Rośliny z rodziny Fabaceae” z farmacją: „Rośliny lecznicze”, „Rośliny trujące” inne: „Zielnik dendrologiczny”, „Rośliny łąkowe” „Śladami Orzeszkowej, czyli rośliny z „Nad Niemna””, itp. • ... lub na zasadzie „co wyrośnie to zbieram”.

4. Skoro już trzeba zrobić zielnik ... Krok III – zebrać • W zgłębianiu tajemnic świata roślin rzeczą niezbędną jest prawidłowo zebrany, wysuszony, opisany i przechowywany zielnik. • Jak? Do czego? Ile? Gdzie? Co? • Do czego zbierać rośliny? Przed wyjściem w teren zaopatrujemy się w parę niezbędnych rzeczy, jak: reklamówka ... Rośliny najpierw można zebrać do reklamówki, a następnie w domu przełożyć do gazet wraz z notatkami potrzebnymi do wypełnienia etykiet.

5. Skoro już trzeba zrobić zielnik ... Krok III – zebrać W zgłębianiu tajemnic świata roślin rzeczą niezbędną jest prawidłowo zebrany, wysuszony, opisany i przechowywany zielnik. Jak? Do czego? Ile? Gdzie? Co? ... lub teczkę botaniczną wraz z odpowiednią liczbą podwójnych stron gazetowych.

6. Skoro już trzeba zrobić zielnik ... Krok III – zebrać W zgłębianiu tajemnic świata roślin rzeczą niezbędną jest prawidłowo zebrany, wysuszony, opisany i przechowywany zielnik. Jak? Do czego? Ile? Gdzie? Co? ... łopatkę, sekator, lupę i notes Łopatka będzie nam pomocna przy zbieraniu roślin zielnych razem z ich częściami podziemnymi, sekator do cięcia gałęzi drzew i krzewów, lupa do powiększenia drobniutkich organów roślin przy oznaczaniu w terenie, a zapiski w notesie nie pozwolą zapomnieć, gdzie zebraliśmy okazy.

7. Skoro już trzeba zrobić zielnik ... Krok III – zebrać W zgłębianiu tajemnic świata roślin rzeczą niezbędną jest prawidłowo zebrany, wysuszony, opisany i przechowywany zielnik. Jak? Do czego? Ile? Gdzie? Co? ... klucze do oznaczania roślin

8. Skoro już trzeba zrobić zielnik ... Krok III – zebrać • Jak? Do czego? Ile? Gdzie? Co? • Jak zbierać rośliny? Po pierwsze, jeśli są to drzewa lub krzewy to... zbieramy gałązki z liśćmi i kwiatami lub owocami. W przypadku gatunków kwitnących przed rozwojem liści, dobrze jest zebrać wczesną wiosną kwitnącą gałązkę, a potem wrócić do tego samego okazu latem, aby uzupełnić zbiór o gałązkę z dobrze wykształconymi liśćmi. zbierając gałązki drzew i krzewów unikamy pędów wyrastających u nasady pnia (tzw. pędy odroślowe), gałązek z zacienionych części korony. Mają one często nietypowe cechy morfologiczne, stąd ich oznaczenie może być bardzo trudne. Drzewa i krzewy rosnące w parkach i ogrodach to często gatunki egzotyczne. Dla ich oznaczenia potrzebna jest specjalistyczna literatura.

9. Skoro już trzeba zrobić zielnik ... Krok III – zebrać • Jak? Do czego? Ile? Gdzie? Co? • Jak zbierać rośliny? Po drugie, jeśli są to roślinywodne... bytujących płytko i niedaleko od brzegu, można posłużyć się długą gałęzią. Aby wyłowić rośliny żyjące głębiej i dalej od brzegu, stosuje się różnego rodzaju kotwiczki z zagiętymi haczykami, przywiązane na długim, mocnym sznurku. Kotwiczkę, długości 10-15 cm, można zrobić samemu z odpowiednio powyginanych i mocno ze sobą połączonych gwoździ lub kawałków grubego, sztywnego drutu. Po powrocie do domu arkusze z roślinami wodnymi trzeba od razu przejrzeć i ostrożnie wymienić gazety na suche lub przełożyć wilgotne dużą ilością suchych gazet. W przeciwnym razie rośliny zaczną pleśnieć i stracimy cały zbiór.

10. Skoro już trzeba zrobić zielnik ... Krok III – zebrać • Jak? Do czego? Ile? Gdzie? Co? • Jak zbierać rośliny? Po drugie, jeśli są to rośliny wodne... Wyłowione rośliny wodne bardzo szybko wysychają i tracą naturalny pokrój, przez co ich oznaczenie może być znacznie utrudnione. Aby zachować naturalny wygląd okazu - w przypadku roślin o sztywniejszych pędach - należy natychmiast po wyłowieniu rozłożyć starannie okaz między suchymi arkuszami gazety lub bibuły, a następnie włożyć do teczki botanicznej i ściągnąć pasami. W przypadku wiotkich roślin wodnych można jeszcze w wodzie podłożyć pod roślinę arkusz grubszego kredowego papieru, rozłożyć ją delikatnie i wyjąć z wody razem z papierem. Po pozbyciu się nadmiaru wody z arkusza całość (roślinę + papier) wkładamy między arkusze gazety i suszymy jak zwykle rośliny.

11. Skoro już trzeba zrobić zielnik ... Krok III – zebrać • Jak? Do czego? Ile? Gdzie? Co? • Jak zbierać rośliny? Po drugie, jeśli są to rośliny wodne... Wyłowione rośliny wodne bardzo szybko wysychają i tracą naturalny pokrój, przez co ich oznaczenie może być znacznie utrudnione. Możemy też zbierać rośliny wodne do wypełnionych wodą szczelnych pojemników i dopiero w domu rozkładać je na arkuszach zielnikowych. Najlepiej wtedy przełożyć okaz razem z wodą do płaskiej wanienki i wyjmować przy użyciu kredowego papieru, tak jak wyżej.

12. Skoro już trzeba zrobić zielnik ... Krok III – zebrać • Jak? Do czego? Ile? Gdzie? Co? • Jak zbierać rośliny? Po trzecie, jeśli są to rośliny zielne... musimy pamiętać, że do pełnej charakterystyki rośliny potrzebna jest często nie tylko nadziemna, ale także podziemna część rośliny. Korzenie, bulwy, cebule, kłącza czy rozłogi należy starannie wykopać posługując się małą łopatką. Bez tych organów oznaczenie niektórych gatunków jest bardzo trudne.

13. UWAGA!!! NIE wolno zbierać roślin dziko występujących objętych ochroną prawną i gatunków rzadko występujących!!! Ustawa o ochronie przyrody Listy gatunków rzadkich i zagrożonych (np. dla województwa śląskiego)

14. Skoro już trzeba zrobić zielnik ... Krok III – zebrać • Jak? Do czego? Ile? Gdzie? Co? • Jak i gdzie N I E zbierać roślin? Nie zbieramy pojedynczych liści z drzew i krzewów. Nie zbieramy okazów roślin, jeśli jest ich mniej niż 5 w miejscu zbioru (przez przypadek możemy zebrać roślinę rzadką, chronioną lub zagrożoną). Nie zbieramy okazów roślin w miejscach objętych ochroną prawną. Nie zbieramy okazów roślin „od połowy w górę” i w pełni nie rozwiniętych. Nie zbieramy okazów roślin na ostatni moment (wtedy mogą się nie wysuszyć). Nie zbieramy okazów roślin z drobnymi żyjątkami (owady, mięczaki, itp.).

15. Skoro już trzeba zrobić zielnik ... Krok III – oznaczyć • Z czego oznaczać rośliny Okazy roślin możemy oznaczyć od razu będąc w terenie przed ich zebraniem, gdzie cechy gatunku są dobrze widoczne, co znacznie ułatwi nam podanie poprawnej nazwy gatunkowej... ...lub po wysuszeniu, co jest o wiele trudniejszym zadaniem.

16. Skoro już trzeba zrobić zielnik ... Krok III – oznaczyć Oznaczanie roślin to sztuka wymagająca nabycia podstawowej wiedzy dotyczącej budowy morfologicznej roślin. Oznaczając rośliny posługujemy się różnymi źródłami - mogą to być podręczniki, popularne atlasy ze zdjęciami roślin, atlasy rysunkowe, ale najważniejsze i dające największą pewność co do uzyskanej diagnozy są klucze do oznaczania roślin. • Z czego oznaczać zebrane okazy roślinne? Klucze do oznaczania roślin mogą być w formie książkowej lub elektronicznej. Do wyboru jest wiele kluczy i atlasów do oznaczania roślin.

17. Skoro już trzeba zrobić zielnik ... Krok III – oznaczyć Posługiwanie się wyłącznie atlasami bez analizy cech diagnostycznych roślin przy pomocy kluczy powodować może błędy w rozpoznawaniu gatunków. Warto także postarać się o takie atlasy, które zawierają przegląd wszystkich gatunków roślin z danego terenu a nie tylko pospolitszych, leczniczych itp. Mając ograniczony wybór ilustracji lub zdjęć łatwo o pomyłkę w identyfikacji gatunku. • Jak oznaczać rośliny? Posługiwanie się kluczem polega na wyborze z pary przeciwstawnych cech tej, która pasuje do oznaczanej rośliny. 1 ........... 2 1*............ 4 2 ........... Vaccinium vitis-idaea 2*............ 3 Pierwszy wybór pkt 2 Drugi wybór pkt 3 3 ........... Vaccinium uligonosum 3*............ Vaccinium myrtillus Trzeci wybór pkt 3* Zagadka rozwiązana!!! Oznaczanym gatunkiem jest Vaccinium myrtillus!

18. Skoro już trzeba zrobić zielnik ... Krok IV – wysuszyć • Jak suszyć rośliny? • Po powrocie z terenu przystępujemy do suszenia zebranych roślin. • Ze względu na dobre absorbowanie wilgoci, papier gazetowy nadaje się doskonale do zbierania i suszenia roślin, ale tylko ten czarno-biały, absolutnie nie używamy kolorowych, błyszczących pism! • Suszone rośliny zawsze muszą być czymś przyciśnięte. • Najprostszym sposobem jest po prostu dociśnięcie arkuszy ciężkimi książkami, pamiętając, żeby cała ta konstrukcja leżała na równym i twardym podłożu. • Ale jest jedno ale... Rośliny - pozbawione swobodnego dostępu powietrza - często, zamiast wysychać, zaczynają gnić i możemy stracić cały zbiór. • Do pewnego stopnia możemy temu zapobiec często przeglądając i przekładając okazy do świeżych i suchych gazet.

19. Skoro już trzeba zrobić zielnik ... Krok IV – wysuszyć • Jak suszyć rośliny? • Znacznie skuteczniejsze jest użycie siatek do suszenia roślin. • Są to dwie metalowe ramki wielkości teczki botanicznej oplecione cieńszym drutem w poprzek. Można takie ramki wykonać samemu lub wyciągnąć półki ze starej lodówki. • Miedzy siatkami umieszczamy odpowiednio przycięte tektury, np. po pudłach, co usprawni przewietrzanie arkuszy i ułatwi absorpcję wilgoci. Arkusze z roślinami układamy między kawałkami tektury - nie więcej niż 2-3 w jednej warstwie i nie więcej niż 3 warstwy w jednym komplecie siatek. Następnie wszystko bardzo mocno związujemy dookoła sznurkiem i odstawiamy tak przygotowany pakiecik do suszenia.

20. Skoro już trzeba zrobić zielnik ... Krok IV – wysuszyć • Co zrobić jeśli okaz rośliny nie mieści się w gazecie? • Aby okaz rośliny zmieścił się w alegacie zielnikowym, można go przed suszeniem przeciąć w połowie lub zgiąć.

21. Skoro już trzeba zrobić zielnik ... Krok V – przygotować • Jak przygotować zielnik do oddania? • Podczas, gdy rośliny suszą się, przechodzimy do ostatniego etapu przygotowania zielnika. • Każda roślina w stanie zasuszonym powinna być rozłożona na wkładce i zamknięta w okładce z szarego papieru pakowego o wymiarach: OKŁADKA WKŁADKA 30 cm 30 cm 28 cm 43 cm 40 cm

22. Skoro już trzeba zrobić zielnik ... Krok V – przygotować • Jak przygotować zielnik do oddania? • Podczas, gdy rośliny suszą się, przechodzimy do ostatniego etapu przygotowania zielnika. • Każda roślina również powinna być opatrzona etykietą z istotnymi informacjami. Jej wymiary wynoszą: ETYKIETA Więcej informacji jak poprawnie wypełnić etykietę zielnikową na stronie: http://prac.us.edu.pl/~zbs/ZBS/BotSys_files/Instrukcja_Wype%C5%82nianie%20etykiet%20zielnikowych.pdf 9 cm 13 cm

23. Skoro już trzeba zrobić zielnik ... Krok V – przygotować • Jak przygotować zielnik do oddania? • Po wycięciu okładek, wkładek i etykiet oraz wysuszeniu roślin składamy wszystko razem i tak oto skończyliśmy pierwszy alegat zielnikowy. Wysuszonych okazów zielnikowych oraz etykiet nie przyklejamy klejem do wkładki alegatu zielnikowego. Kładziemy je luzem. ................

24. Papa Smerf zawsze powtarza, że... zrobienie dobrego zielnika zawsze wymaga poświęcenia czasu!