DEPREME BAĞLI YARALANMALAR

1. DEPREME BAĞLI YARALANMALAR

2. DEPREMLERE BAĞLI OLARAK ORTAYA ÇIKAN SAĞLIK SORUNLARI 3 GRUPTA TOPLANABİLİR: • DEPREM ETKİSİYLE OLUŞAN YARALANMALAR • DEPREM YARALANMALARINA BAĞLI ZAMAN İÇERİSİNDE OLUŞAN BAŞKA SAĞLIK SORUNLARI • DEPREM SONRASINDA OLUMSUZ YAŞAM KOŞULLARINA BAĞLI GELİŞEN SAĞLIK SORUNLARI

3. DEPREM ETKİSİYLE OLUŞAN YARALANMALAR • YIKILAN BİNALAR, DEVRİLEN EŞYALARA BAĞLI EZİK VE SIYRIKLAR, KEMİK KIRIKLARI, • KIRILAN CAMLAR, VAZO VE TABAK TÜRÜ EŞYALARA BAĞLI KESİKLER, • OCAK, SOBA GİBİ KAYNAKLARA BAĞLI YANIKLAR, • ELEKTRİK ÇARPMALARI, • ÇÖKME SIRASINDA ÇIKAN TOZA BAĞLI BOĞULMA VEYA SOLUNUM SIKINTISI.

4. 2. DEPREM YARALANMALARINA BAĞLI ZAMAN İÇERİSİNDE OLUŞAN BAŞKA SAĞLIK SORUNLARI ÖDEM (DOKUDA SIVI BİRİKMESİ SONUCU ŞİŞME), KANAMA, İDRAR, SOLUNUM VE TERLEME YOLLARIYLA SIVI KAYBI ŞOK GELİŞİMİ VE ÖLÜM TEHLİKESİNE YOL AÇMAKTADIR. BU TİP YARALANMALAR AYRICA CRUSH VE COMPARTMENT SENDROMLARINA DA YOL AÇABİLMEKTEDİR.

5. 3. DEPREM SONRASINDA OLUMSUZ YAŞAM KOŞULLARINA BAĞLI GELİŞEN SAĞLIK SORUNLARI DEPREM SONRASI DÖNEMDE KIŞ AYLARINDA SOLUNUM YOLU ENFEKSİYONLARI, YAZ AYLARINDA İSE GASTROENTERİTLER (İSHALLER) SIK GÖRÜLMEKTEDİR. HAYVAN ISIRIKLARI, BÖCEK SOKMALARI ARTMAKTADIR. KRONİK HASTALIKLARDA TEDAVİ DÜZENSİZLİĞİ VE ARTAN STRES ETKİSİYLE ALEVLENMELER BEKLENMELİDİR.

6. TOPLUMUN SORUMLULUĞU DEPREMDE SAĞLIK KURULUŞLARININ ZARAR GÖRMELERİ NEDENİYLE HİZMET KAPASİTELERİ DÜŞMEKTE, ÖTE YANDAN BÖLGEDE HİZMET GEREKSİNİMİ ÇOK ARTMAKTADIR. BU NEDENLE TOPLUMA, KÜÇÜK YARALANMALARIN BAKIMI, CİDDİ SORUNLARIN TANINARAK DOĞRU ZAMANDA VE DOĞRU MERKEZDE ÇÖZÜMÜNÜN ARANMASI KONULARINDA ÖNEMLİ GÖREV DÜŞMEKTEDİR. BU GEREKSİNİM, AFET PLANLAMALARINDA VE TOPLUMUN EĞİTİMİNDE GÖZ ÖNÜNDE BULUNDURULMALIDIR. DEPREM SONRASINDA SIK KARŞILAŞILAN SAĞLIK SORUNLARINDAN YARALANMALAR, ŞOK VE BULAŞICI HASTALIKLARA KARŞI TOPLUM, GENEL İLKYARDIM EĞİTİMLERİNDE BİLGİLENDİRİLMEKTEDİR. YARALANMALARIN FAZLA BİLİNMEYEN BAZI OLUMSUZ SONUÇLARI DA BURADA AÇIKLANMAKTADIR.

7. CRUSH SENDROMU II. DÜNYA SAVAŞI’NDA, ALMANLARIN LONDRA’YI BOMBARDIMANI SIRASINDA, ENKAZ ALTINDAN ÇIKARILAN VE GÖRÜNÜRDE HAFİF YARALANMALARI OLAN BAZI KİŞİLERİN KISA SÜRE SONRA ÖLMELERİ, HALK ARASINDA: “ZEHİRLİ BOMBA ATILIYOR!” SÖYLENTİLERİNE YOL AÇMIŞTIR. YAPILAN ARAŞTIRMALAR SONUCUNDA ÖLÜME YOL AÇAN TIBBİ SORUN TANIMLANMIŞ VE 1941’DE DR. BYWATERS TARAFINDAN CRUSH SENDROMU ADIYLA YAYINLANMIŞTIR.

8. İNSAN VÜCUDUNUN % 60’I SUDUR. BU SU, HÜCRELERİN İÇERİSİNDE, ARALARINDA VE DAMAR İÇERİSİNDE BULUNMAKTADIR. BU ÜÇ AYRI SU FARKLI ORANLARDA KİMYASAL MADDELER İÇERMEKTEDİR VE YAŞAM BOYU BU FARKLILIK KORUNUR. CRUSH SENDROMU, YUMUŞAK DOKU YARALANMASI SIRASINDA PARÇALANAN KAS HÜCRELERİ İÇERİSİNDEN DIŞARI ÇIKARAK KARIŞAN KİMYASAL MADDELERİN YOL AÇTIĞI BİR HASTALIKTIR. • BU MADDELER VÜCUTTA FARKLI ETKİLERE YOL AÇARLAR: • HÜCRELERİN İÇERİSİNDE POTASYUM, HÜCRELERİN DIŞINDA DA SODYUM DAHA FAZLA BULUNMAKTADIR. YAŞAM İÇİN GEREKLİ OLAN BU DENGE, HÜCRELER PARÇALANDIĞI ZAMAN BOZULMAKTADIR. BÖYLECE KANDA ARTAN POTASYUM, KALPTE RİTM BOZUKLUKLARINA , HATTA KALP DURMASINA YOL AÇMAKTADIR.

9. • YARALANAN BÖLGELERDE GELİŞEN ÖDEMİN YANI SIRA, TER, İDRAR VE SOLUNUM GİBİ YOLLARLA SIVI KAYBEDİLMESİ ŞOKA YOL AÇMAKTADIR. • KAS HÜCRELERİ İÇERİSİNDE BULUNAN PROTEİNLER, HÜCRE PARÇALANDIĞINDA DIŞARI ÇIKARAK KANA KARIŞMAKTA VE BÖBREKLERDEN SÜZÜLEREK ATILMAKTADIR. ANCAK BU BÜYÜK MOLEKÜLLÜ PROTEİNLER (ŞOK VE ASİDOZUN DA ETKİSİYLE) BÖBREKLERDE TIKANIKLIĞA VE BÖYLECE BÖBREK YETMEZLİĞİNDEN ÖLÜME YOL AÇMAKTADIR.

10. AYRICA YİNE BU YOLLA PIHTILAŞMA MEKANİZMASI BOZULARAK DURDURULAMAYAN KANAMALAR GELİŞEBİLMEKTEDİR. BU SÜREÇ, EZİLME YARALANMALARI DIŞINDA, ELEKTRİK ÇARPMASI, DERİN YANIKLAR, DONMA, BOĞULMA, BÖCEK SOKMASI, (ZEHİRLENME, SARHOŞLUK VEYA HASTALIK ETKİSİYLE) UZUN SÜRE HAREKETSİZ YATMA, MARATON KOŞUSU GİBİ UZUN SÜRELİ KAS ZORLANMASI VE BAZI HASTALIKLARA BAĞLI DA GELİŞEBİLMEKTEDİR. HAFİF DÜZEYDE OLUŞURSA, VÜCUT İŞLEVİNDE HİSSEDİLİR BİR ETKİLENMEYE YOL AÇMAYABİLİR. ANCAK BİNA ÇÖKMESİ, BÜYÜK EŞYALARIN DEVRİLMESİ, TRAFİK KAZALARI GİBİ DURUMLARDA ÖLDÜRÜCÜ OLABİLMEKTEDİR.

11. CRUSH SENDROMUNU TABLOSU • HASAR GÖREN DOKUNUN BÜYÜKLÜĞÜNE, • EĞER SIKIŞMA VARSA KURTARILINCAYA KADAR GEÇEN SÜREYE, • SUNULAN TIBBİ BAKIMIN NİTELİĞİNE VE BU BAKIM BAŞLATILANA KADAR GEÇEN SÜREYE BAĞLIDIR. • CRUSH SENDROMU HEKİM TARAFINDAN DİKKATLE TEDAVİ EDİLMESİ GEREKEN ÖLÜMCÜL BİR HASTALIKTIR. MARMARA VE DÜZCE DEPREMİ SONRASINDA YAKLAŞIK 700 KİŞİ CRUSH SENDROMU NEDENİYLE GELİŞEN BÖBREK YETMEZLİĞİ İLE DİALİZE BAŞ VURMUŞTUR. HASTALARIN % 15’İ ÖLMÜŞTÜR.

12. KOMPARTMAN SENDROMU KOLLARDA VE BACAKLARDA KASLAR, KUVVETLİ ZARLAR İLE GRUPLAR HALİNDE PAKETLENMİŞ DURUMDADIR. EZİLME YARALANMASI SONUCU KAS İÇİNDE KANAMA VEYA SIVI TOPLANMASI (ÖDEM) DURUMUNDA, ZARLARIN ESNEK OLMAMALARI NEDENİYLE, BASINÇ ARTIŞINA YOL AÇABİLMEKTEDİR. BASINÇ ARTIŞININ, KAS DOKUSU İÇERİSİNDEKİ KAN DOLAŞIMINI DAHA DA BOZMASI SONUCU KAS HÜCRELERİ BESLENEMEZ VE ÖLÜRLER (KANGREN). SIKI SARGI UYGULAMASI, YANIK, KIRIK, AŞIRI EGZERSİZ YİNE BU SORUNA YOL AÇABİLİR. BASINÇ ALTINDA KALAN UZUVDA 6 SAAT SONRA BELİRTİLER BAŞLAMAKTA, 8. SAATTEN SONRA KALICI SAKATLANMALAR GELİŞMEKTEDİR.

13. KOMPARTMAN SENDROMUBELİRTİLERİ • EN BELİRGİN BELİRTİ AĞRIDIR (AĞRI KESİCİYE RAĞMEN AZALMAYAN). • DERİDE ŞİŞLİK, • NABIZ KAYBI GÖRÜLMEYEBİLİR. • SAKATLANMA VEYA ÖLÜMLE SONUÇLANAN BU TİP YARALANMALARDA EN KISA SÜREDE ZARIN KESİLEREK AÇILMASI VE BU YOLLA DOKU İÇERİSİNDEKİ BASINCIN AZALTILMASI GEREKMEKTEDİR. YANİ MUTLAKA HEKİM SORUMLULUĞUNDA İLERİ TIBBİ BAKIMA GEREKSİNİM BULUNMAKTADIR. KUŞKULANILAN DURUMLARDA DA KARARI YİNE HEKİM VERMELİDİR.

14. KURTULUŞ ÖLÜMÜ (BERGUNGSTOD): MARMARA DEPREMİ SONRASINDA SIKÇA YAŞANMIŞ OLAN, ENKAZ ALTINDA SIKIŞMIŞ YARALININ, KURTARMA ÇALIŞMALARI SIRASINDA OLDUKÇA SAĞLIKLI GÖRÜNMESİNE KARŞIN, KURTARILDIKTAN SONRAKİ İLK DAKİKALARDA ÖLMESİ DURUMUDUR. BU RİSK TRAFİK KAZASI, ENKAZ ALTINDA KALMA GİBİ DURUMLARDA VÜCUT BÖLGESİNİN SIKIŞTIĞI ORTAMDA 1 SAATTEN FAZLA KALMASI DURUMUNDA ORTAYA ÇIKMAKTADIR.

15. SEBEBLERİ: • KURTULUŞUN VERDİĞİ RAHATLAMA SONUCU, O ANA KADAR VÜCUDU YAŞAMDA TUTAN ADRENALİN V.B.G. HORMONAL TEPKİNİN SONA ERMESİ, • BASKI KALKINCA O BÖLGEDE ARTAN KAN DOLAŞIMINA, PARÇALANMIŞ HÜCRELERDEN ÇIKAN KİMYASAL MADDELERİN KARIŞMASININ (CRUSH SENDROMU) HIZLANMASI • KAPALI DAMARLARIN AÇILMASI VE HASARLI DOKUDA ÖDEM OLUŞUMU SONUCUNDA DOLAŞIM SİSTEMİNE HIZLA EK YÜK BİNMESİ İLE ŞOKUN DERİNLEŞMESİNİN OLDUĞU DÜŞÜNÜLMEKTEDİR. YİNE ENKAZ ALTINDA GELİŞEN HİPOTERMİ BU SÜRECİ HIZLANDIRMAKTADIR.

16. EMBOLİ YARALANMAYA BAĞLI, YIRTILAN DAMAR İÇERİSİNE YAĞ DOKUSU VEYA KAN PIHTISI GİBİ PARÇACIKLARIN GİREREK DOLAŞIMA KATILMALARI VE AKCİĞERLERDEKİ İNCE DAMARLARI TIKAMASI SONUCU GELİŞEN ANİ GÖĞÜS AĞRISI VE SOLUNUM SIKINTISI HALİDİR. TIKANAN DAMARIN BÜYÜKLÜĞÜNE BAĞLI OLARAK ÖLDÜRÜCÜ OLABİLMEKTEDİR.

17. DEPREM YARALANMALARINDA İLK YARDIM • ENKAZ ALTINDA SIKIŞMIŞ KİŞİNİN SAĞLIĞINA YÖNELİK RİSKLER ŞUNLARDIR: • DAR VE TOZLU ORTAMDA, KAYGI VE AĞRILARININ DA ETKİSİYLE KİŞİ YETERLİ SOLUNUM YAPAMAZ VE KANINDA, O2 AZALIR. BU DURUM VÜCUDUN SAVUNMA GÜCÜNÜ KISITLAR. • KANAMA, ÖDEM, İDRAR, SOLUNUM VE TERLEME YOLUYLA SIVI KAYBI ŞOK VE ÖLÜME YOL AÇABİLİR. • KOL VE BACAKLARDAKİ KAS GRUPLARI İÇERİSİNE KANAMA VEYA ÖDEM, BASINÇ ARTIŞI YOLUYLA FELÇ VEYA KANGRENE (KOMPARTMAN SENDROMU) YOL AÇABİLİR.

18. YARALANMA SONUCU 2-3 SAAT İÇERİSİNDE BAŞLAYAN BÖBREKLERDEKİ TIKANIKLIK NEDENİYLE OLUŞAN BÖBREK YETMEZLİĞİ (CRUSH SENDROMU) BİRKAÇ GÜN İÇERİSİNDE KİŞİNİN ÖLÜMÜNE YOL AÇABİLİR. ENKAZ ALTINDAKİ KİŞİNİN OLABİLDİĞİNCE ÇABUK VE GÜVENLİ ŞEKİLDE ÇIKARILMASI GEREKMEKTEDİR. DEPREMİN ARTÇI SARSINTILARI NEDENİYLE ENKAZIN ÇÖKMESİ HALİNDE, AFETZEDE VE KURTARICI BİRLİKTE ÖLEBİLİR. BU TÜR ORTAMDA: • BİRİNCİ ÖNCELİK KURTARICIYA YÖNELİK RİSKİN EN AZ DÜZEYDE TUTULMASI, • İKİNCİ ÖNCELİK AFETZEDENİN YAŞAMININ KURTARILMASI, • ÜÇÜNCÜ ÖNCELİK SAKATLANMALARIN ÖNLENMESİDİR. • TEHLİKELİ ORTAMDA AFETZEDENİN YAŞAM KALİTESİ GÖZ ARDI EDİLEBİLİR. YANİ ÇÖKME RİSKİ OLAN ENKAZ ALTINDA, AFETZEDENİN SAKATLANMASINI ÖNLEYECEK ÖNLEMLER İÇİN VAKİT GEÇİRİLMEMELİDİR.ANCAK ENKAZ GÜVENLİ DESTEKLENMİŞSE VEYA SIKIŞMIŞ YARALININ KURTARILMASI UZUN SÜRERSE TIBBİ DESTEK VERİLEBİLİR.

19. ENKAZ ALTINDAİLKYARDIM UYGULAMASI • ÖNCELİKLE BİLİNÇ, HAVAYOLU, SOLUNUM, DOLAŞIM KONTROL EDİLMELİDİR. • SONRA YARALANMA (KANAMA, KIRIK, YANIK V.B.) KONTROL EDİLMELİDİR. • UYGUN İLKYARDIM (ATEL, TAMPON V.B.) SAĞLANMALIDIR. • SICAK ÇARPMASI VEYA HİPOTERMİ TEHLİKESİNE DİKKAT EDİLMELİDİR (KURTARMACININ ÜŞÜMEDİĞİ ORTAMDA BİLE YARALIDA HİPOTERMİ GELİŞEBİLİR).

20. AĞZINDAN YİYECEK VEYA İÇECEK VERİLMEMELİDİR. • ORTAMDA BİR SAKINCA BULUNMUYORSA O2 VERİLMELİDİR. • ERKEN DÖNEMDE SERUM VERMEYE BAŞLANMALIDIR. • HEKİM KONTROLÜNDE UYUTMA (SEDASYON), AĞRI GİDERME (ANALJESİ) VE DİĞER YAŞAM DESTEĞİ UYGULAMALARI SAĞLANABİLİR. • EMBOLİ TEHLİKESİNE KARŞI SIKIŞIK YERDEN KURTARILAN KOL VEYA BACAĞA VAKİT GEÇİRMEDEN ELASTİK BANDAJ SARILMALIDIR.

21. ENKAZ ÖNÜNDEİLKYARDIM UYGULAMALARI • KURTULUŞ ÖLÜMÜ TEHLİKESİNE KARŞI, KURTARILDIĞI ANDA İLERİ YAŞAM DESTEĞİ VERİLEBİLECEK ŞEKİLDE HAZIRLIK YAPILMASI ÖNERİLMEKTEDİR. • TEHLİKELİ ORTAMDA YAPILAMAYAN İLKYARDIM, ENKAZ ÖNÜNDE UYGULANABİLİR. ANCAK ESAS TIBBİ YARDIMIN YARALI TOPLAMA YERİNDE YAPILACAĞI UNUTULMAMALIDIR. • ENKAZDAN ÇIKARILAN YARALI, (SOLUNUMUNU RAHATLATMAK İÇİN) YARI OTURUR DURUMDA TAŞINMALIDIR.

22. DİKKAT: • BASINÇ ALTINDA KALAN UZUVDA AĞRI KESİCİYE RAĞMEN AZALMAYAN AĞRI VARSA YARALI UZUV KALP HİZASINDA TUTULARAK (DAHA FAZLA YÜKSELTİLMEMELİDİR) HEMEN SAĞLIK KURULUŞUNA ULAŞTIRILMALIDIR (KOMPARTMAN SENDROMU KUŞKUSU). • ENKAZDAN KURTARILAN YARALI, HİÇ İDRAR ÇIKARMIYOR, AZ VEYA KOLALI İÇECEK RENGİNDE İDRAR ÇIKARIYORSA (BOL SU İÇİRİLEREK) VAKİT GEÇİRMEKSİZİN BİR SAĞLIK KURULUŞUNA ULAŞTIRILMALIDIR (CRUSH SENDROMU KUŞKUSU).

23. KAYNAK PROF. DR. BERNDT DOMRES, TÜBİNGEN ÜNİ. TIP FAKÜLTESİ  YRD.DOÇ. DR. AYHAN ÖZŞAHİN, MARMARA ÜNİVERSİTESİ