2. Metod nauke

1. 2. Metod nauke U najopštijem smislu, pod metodom se uglavnom podrazumeva način na koji se dolazi do saznanja o predmetu koji određena nauka proučava. Metodologija zasnovana na dijalektici pod naučnim metod podrazumeva dijalektičko jedinstvo: 1) logičkih načela i pravila, 2) teorijskih saznanja o stvarnosti, i 3) praktičnih radnji i tehničkih sredstava koja se primenjuju u istraživačkoj delatnosti.

2. 2. Metod nauke Prvi, logički deo, obuhvata logička pravila i na njima zasnovane misaone radnje koje se koriste u postupku naučnog saznanja. Ovaj deo metoda je univerzalan, jer se postupak naučnog saznanja u svim naukama vrši po ustaljenim fazama i logičkim pravilima.

3. 2.1. Logički deo metoda Prema kriterijumu osnovnosti i opštosti postoje osnovne metode koje se istovremeno i opšte. • Osnovne metode su sastavni deo svakog logičkog mišljenja i u osnovi su svih metoda naučnog rada. • Njihova osnovnost čini ih opštim. Samim tim što su osnovne metode u osnovi svakog logičkog mišljenja, svakog oblika smislenog mišljenja i saznanja, uključujući i naučno, one su i opšte metode naučnog rada.

4. 2.1. Logički deo metoda U osnovne metode ubrajaju se: • analiza, • sinteza, • apstracija (apstrahovanje), • konkretizacija, • specijalizacija, • generalizacija, • dedukcija, i • indukcija.

5. 2.1. Logički deo metoda Osnovne metode imaju neka zajednička svojstva i činioce, među kojima su najvažniji: • predmet koji se ovim metodama istražuje je složena celina odnosno čine ga odnosi između delova i celina, opšteg i posebnog; • ove metode su u osnovi svih metoda naučnog saznanja i po tome su osnovne i najopštije; • one se nalaze u međuzavisnosti i prožetosti visokog stepena; • njihovom upotrebom se stiče naučno saznanje o činjenicama stvarnosti, njihovim odlikama, kao i o pojmovima, stavovima, sudovima i zaključcima; • svaki od ovih metoda ima svoje norme i regulisane procedure. One omogućavaju primenu ovih metoda u teorijskim i empirijskim istraživanjima, u istraživanju poslovnog morala i komunikacija;

6. 2.1. Logičkideo metoda • priroda i svojstva predmeta istraživanja zahtevaju specifičnu primenu ovih metoda, a one pokazuju visoki stepen adaptabilnosti odnosno upotrebljivosti; • sve ove metode nemaju isti status u procesu istraživanja. Neke se češće javljaju kao početne, neke kao završne. Gotovo da nema slučaja u nauci u kojima se u istom istraživanju ne upotrebljavaju analiza, sinteza, apstrakcija, specijalizacija, dedukcija, indukcija i generalizacija; • sve ove metode imaju veliki gnoseološki značaj. Međutim, sve one ne omogućavaju isti stepen istinitosti saznanja. Neke od njih (indukcija) pretežno omogućavaju sticanje verovatnog saznanja, a neke (dedukcija) pretežno izvesnog ili nužnog saznanja.

7. 2. 2. Teorijsko-epistemološki deo Drugi, teorijsko-epistemološki deo, koji se često naziva opštim teorijsko-metodološkim pristupom, obuhvataprethodna teorijska saznanja o predmetu koji se istražuje, kao i osnovna saznajna načela koja služe kao orijentir i opšti putokaz u istraživanju. To nisu konačna, već prethodna saznanja koja pomažu da se dođe do novih, egzaktnijih i plodonosnijih saznanja. Ovaj deo metoda je specifičan i poseban za svaku nauku, jer zavisi od predmeta koji određena nauka proučava.

8. Teorijsko-metodološki pristupi Među osnovnim metodološkim pravacima i pristupima u savremenoj poslovnoj etici posebno mesto zauzimaju: pozitivizam – u okviru koga su se razvili: strukturaliza, funkcionalizam i biheviorizam; istorizam – metod razumevanja, i dijalektika. .

9. 1. Pozitivizam Pozitivizam zasniva se na dva osnovna načela: načelu o epistemološkom jedinstvu prirodnih i društvenih nauka, tj. da društvene i prirodne nauke treba na istovetan način da istražuju pojave koje proučavaju, i načelu o integrativnoj funkciji nauke u društvu. .

10. Da bi otkrio prirodu zakona koji vladaju pojavama, ljudski um napušta teološke dogme i metafizičke spekulacije i okreće se pozitivnim, iskustvenim činjenicama, koje se mogu čulima opaziti. Te pozitivne činjenice, čulni utisci, opažaji i oseti, koji su dostupni posmatranju i eksperimentisanjusu izvor naučnog saznanja kako u prirodnim tako i u društvenim naukama. 1. Pozitivizam .

11. 2. Istorizam - metod razumevanja Krajem XIX veka, kao kritika pozitivističkog pristupa u izučavanju društva i društvenih pojava, javlja se u Nemačkoj poseban metodološki pravac pod imenom istorizam. Istorizam osporava pozitivističko načelo o epistemološkom jedinstvu prirodnih i društvenih nauka i sumnja u mogućnost i celishodnost otkrivanja naučnih zakona o društvu. Pozitivističkom zahtevu za naučnim objašnjenjem društvenih pojava, istorizam suprotstavlja zahtev za njihovim razumevanjem i opisom. .

12. 2. Istorizam - metod razumevanja Razumevanje društvenih pojava javlja se, po Veberu, u tri osnovna oblika: prvo, kao aktuelno razumevanje konkretnih individualnih i grupnih akcija u istorijskom prilazu – primenjuje se uglavnom u istorijskoj nauci "koja teži kauzalnoj analizi i objašnjenju individualnih radnji, tvorevina ličnosti koje su od značaja za kulturu"; drugo, približno ili prosečno razumevanje aktuelnog značenja društvenih masovnih pojava; treće, idealno-tipsko razumevanje društvenih pojava kao opštih pojava određene vrste. .

13. 2. Istorizam - metod razumevanja Idealni tipovi, po Veberu, su mentalne konstrukcije naučnika koje se odnose na društvene pojave, a nisu ograničene na jedan istorijski period ili jedno društvo, nego se javljaju u raznim društvima i kulturama. Te konstrukcije nisu proizvoljne i nezavisne od same stvarnosti, niti su, pak, istinska stvarnost, verna kopija stvarnosti. To su apstraktni teorijski modeli koje naučnik gradi idealizacijom, tj. preuveličavanjem i prenaglašavanjem bitnih, konstitutivnih osobina određene vrste pojava, odnosno ponašanja. .

14. 2. Istorizam - metod razumevanja Idealni tipovi, koji se, po Veberu, mogu konstituisati za svaku vrstu pojava, imaju u naučnom istraživanju dvostruku ulogu: služe kao analitičko sredstvo za sređivanje, opisivanje i uporedno istorijsko proučavanje iskustvenog materijala, i služe kao modeli za naučno obja-šnjenje društvenih pojava. .

15. 2. Istorizam - metod razumevanja Upoređivanjem bezbrojnih pojedinačnih događaja koji potpadaju pod istu vrstu pojava sa njenom tipskom konstrukcijom, odnosno idealnim tipom, može se, smatra Veber, utvrditi koliko, u kojim pravcima i zašto pojedini slučajevi odstupaju od idealnog modela. Veber smatra da idealni tipovi imaju istu funkciju u naučnom objašnjenju kao i naučni zakoni, jer su zakoni koje su postavile sociološka i ekonomska teorija, po njemu, najbolji primer za idealne tipove. .

16. 3. Marksistička dijalektika Naučno saznanje, kao složen dijalektički proces interakcije između subjekta i objekta, kako u prirodnim tako i društvenim naukama, ne zasniva se, kako to tvrde empiristi, odnosno pozitivisti, samo na empirijskim činjenicama, koje su rezultat čulnog iskustva, niti, pak, samo na razumu i imaginaciji, što zagovaraju racionalisti. Naučno saznanje je, po mišljenju klasika marksizma, dijalektičko jedinstvo opažanja i mišljenja, čulnih utisaka o stvarnosti i razumskih apstrakcija koje se izvode iz tih utisaka. Svako dijalektičko saznanje, kreće se od neposrednog posmatranja ka apstraktnom mišljenju i od ovog natrag, ka praksi. .

17. 3. Marksistička dijalektika Da bi društvena nauka otkrila zakone koji vladaju u društvu, društvenim pojavama, procesima i odnosima ona mora da se rukovodi dijalektičkim principima mišljenja i istraživanja, koje je postavio Hegel, a koje su klasici marksizma materijalistički interpretirali. Ti principi su: totaliteta, razvojnosti, princip jedinstva i borbe suprotnosti, prelaska kvantiteta u kvalitet, i princip prevazilaženja – negacijanegacije. .

18. 3. Marksistička dijalektika 1. princip totaliteta. Društvena stvarnost u kojoj živimo i delamo za Marksa, kao i za Hegela, ne predstavlja kompleks izolovanih stvari, pojava i procesa, nego celinu čiji su delovi međusobno povezani i uslovljeni. U društvu "svi odnosi postoje istovremeno i oslanjaju se jedan na drugi". Stoga se u saznavanju bilo koje društvene pojave ili procesa mora težiti da se oni shvate kao element šire društvene celine - konkretnog istorijskog totaliteta. 2. Princip razvojnosti odnosno istoričnosti Stvarnost za klasike marksizma, kao i sve dijalektičare pre njih, počev od Heraklita do Hegela, jeste dinamična celina, kompleks procesa, a ne gotovih stvari. Sve što u stvarnosti postoji nastaje,menja se, i nestaje. To važi kako za prirodu, tako i za društvo i društvene pojave. U istraživanju i saznavanju sadašnjosti, pored činjenica iz riznice prošlosti, treba uzeti u obzir i činjenice sadržane u vizijama budućnosti, činjenice koje se tiču ljudskih potreba, želja i ideala. .

19. 3. Marksistička dijalektika 3. Princip jedinstva i borbe suprotnosti • Svaka društvena pojava, proces ili stupanj u razvitku društva i društvenih pojava – poslovnog morala kao društvene pojave -, kao manje ili više složeno dijalektičko jedinstvo suprotnih činilaca, sadrži, po mišljenju klasika marksizma, dva momenta: 1. moment identiteta (jedinstva) i 2. moment diferencijacije (razlika). • Prvi moment je relativan, a drugi je apsolutan. 4. Princip prelaska kvantiteta u kvalitet • Za razliku od prethodnog principa, koji upućuje na izvore društvenog kretanja, princip prelaska kvantiteta u kvalitet pokazuje kako se vrši kretanje, odnosno kako treba istraživati unutrašnju sadržinu društveno-istorijskih promena. • Po mišljenju klasika marksizma, kao i Hegela, na kretanje u prirodi i u društvu ne treba gledati kao na postepeni evolutivni proces niti kao na naglu, skokovitu promenu, jer se u svakom obliku kretanja ove dve vrste procesa međusobno prožimaju i čine nerazdvojivo dijalektičko jedinstvo.

20. 3. Marksistička dijalektika 5. princip prevazilaženja - negacija negacije • Ovaj princip je konkretizacija prethodnih, jer obezbeđuje objašnjenje unutrašnje dijalektičke sadržine promene, odnosno sam mehanizam razrešenja protivurečnosti. • Svaka društveno-istorijska promena, kao stvaralačko razrešenje protivrečnosti, za klasike marksizma je negacija, ali shvaćena ne kao jednostavno ukidanje, destrukcija nečeg. • Dijalektička negacija, kao stvaralačko razrešenje protivrečnosti, sadrži, po Marksu i Engelsu, dva momenta: ukidanja negativnog i održanje i dalji razvoj pozitivnog.