Dochody i przychody jednostek samorządu terytorialnego

1. Dochody i przychody jednostek samorządu terytorialnego prof. dr hab. E. Kornberger-Sokołowska

2. Podstawy finansów lokalnych wynikające z prawa europejskiego Europejska Karta Samorządu Lokalnego Dz.U.1994.124.607 Art. 9.  - Zasady finansowe społeczności lokalnych Każde państwo ,ratyfikujące Kartę, zobowiązuje się do uznania za wiążące co najmniej dwudziestu paragrafów, zawartych w jej pierwszej części, z czego co najmniej dziesięć należy wybrać spośród wymienionych w art. 12 EKSL. Wynika z niego, że obligatoryjnego minimum należą m. in. trzy pierwsze paragrafy wynikające z art. 9 EKSL. Polska przyjęła Kartę w całości, dla tego wszystkie zasady powinny być realizowane.

3. Podstawy finansów lokalnych wynikające z przepisów prawa krajowego • Konstytucja • Ustaw ustrojowe –z dnia 8 marca 1990 r. o samorządzie gminnym, z dnia 5 czerwca 1998 r. samorządzie powiatowym i z dnia 5 czerwca 1998 r. samorządzie województwa • Ustawa z dnia 30 czerwca 2005 r. o finansach publicznych • Ustawa z dnia 27 sierpnia 2009 o finansach publicznych • Ustawa z dnia 13 listopada 2003 r. o dochodach jst • Ustawa z dnia 7 października 1992 r. o regionalnych izbach obrachunkowych

4. Ustawy podatkowe regulujące poszczególne podatki należne samorządom (Ustawa z dnia 12 stycznia 1991 r. o podatkach i opłatach lokalnych  • Ustawa z dnia 6 grudnia 2006 r. o zasadach prowadzenia polityki rozwoju • Ustawa z dnia 20 grudnia 1996 r. o gospodarce komunalnej • Ustawa z dnia 17 grudnia 2004 r. o odpowiedzialności za naruszenie dyscypliny finansów publicznych • Ustawy regulujące poszczególne obszary działalności jst np. w zakresie ochrony środowiska, edukacji czy służby zdrowia

5. Konstytucja Rozdział VII  SAMORZĄD TERYTORIALNY Art. 163. Samorząd terytorialny wykonuje zadania publiczne nie zastrzeżone przez Konstytucję lub ustawy dla organów innych władz publicznych. Art. 164.  1. Podstawową jednostką samorządu terytorialnego jest gmina. 2. Inne jednostki samorządu regionalnego albo lokalnego i regionalnego określa ustawa. 3. Gmina wykonuje wszystkie zadania samorządu terytorialnego nie zastrzeżone dla innych jednostek samorządu terytorialnego.

6. Art. 165.  1. Jednostki samorządu terytorialnego mają osobowość prawną. Przysługują im prawo własności i inne prawa majątkowe. 2. Samodzielność jednostek samorządu terytorialnego podlega ochronie sądowej. Art. 166.  1. Zadania publiczne służące zaspokajaniu potrzeb wspólnoty samorządowej są wykonywane przez jednostkę samorządu terytorialnego jako zadania własne. 2. Jeżeli wynika to z uzasadnionych potrzeb państwa, ustawa może zlecić jednostkom samorządu terytorialnego wykonywanie innych zadań publicznych. Ustawa określa tryb przekazywania i sposób wykonywania zadań zleconych. 3. Spory kompetencyjne między organami samorządu terytorialnego i administracji rządowej rozstrzygają sądy administracyjne.

7. Art. 167.  1. Jednostkom samorządu terytorialnego zapewnia się udział w dochodach publicznych odpowiednio do przypadających im zadań. 2. Dochodami jednostek samorządu terytorialnego są ich dochody własne oraz subwencje ogólne i dotacje celowe z budżetu państwa. 3. Źródła dochodów jednostek samorządu terytorialnego są określone w ustawie. 4. Zmiany w zakresie zadań i kompetencji jednostek samorządu terytorialnego następują wraz z odpowiednimi zmianami w podziale dochodów publicznych.

8. Art. 168. Jednostki samorządu terytorialnego mają prawo ustalania wysokości podatków i opłat lokalnych w zakresie określonym w ustawie. Art. 169.  1. Jednostki samorządu terytorialnego wykonują swoje zadania za pośrednictwem organów stanowiących i wykonawczych. 2. Wybory do organów stanowiących są powszechne, równe, bezpośrednie i odbywają się w głosowaniu tajnym. Zasady i tryb zgłaszania kandydatów i przeprowadzania wyborów oraz warunki ważności wyborów określa ustawa. 3. Zasady i tryb wyborów oraz odwoływania organów wykonawczych jednostek samorządu terytorialnego określa ustawa. 4. Ustrój wewnętrzny jednostek samorządu terytorialnego określają, w granicach ustaw, ich organy stanowiące.

9. Art. 170. Członkowie wspólnoty samorządowej mogą decydować, w drodze referendum, o sprawach dotyczących tej wspólnoty, w tym o odwołaniu pochodzącego z wyborów bezpośrednich organu samorządu terytorialnego. Zasady i tryb przeprowadzania referendum lokalnego określa ustawa. Art. 171.  1. Działalność samorządu terytorialnego podlega nadzorowi z punktu widzenia legalności. 2. Organami nadzoru nad działalnością jednostek samorządu terytorialnego są Prezes Rady Ministrów i wojewodowie, a w zakresie spraw finansowych regionalne izby obrachunkowe. 3. Sejm, na wniosek Prezesa Rady Ministrów, może rozwiązać organ stanowiący samorządu terytorialnego, jeżeli organ ten rażąco narusza Konstytucję lub ustawy.

10. Art. 172.  1. Jednostki samorządu terytorialnego mają prawo zrzeszania się. 2. Jednostka samorządu terytorialnego ma prawo przystępowania do międzynarodowych zrzeszeń społeczności lokalnych i regionalnych oraz współpracy ze społecznościami lokalnymi i regionalnymi innych państw. 3. Zasady, na jakich jednostki samorządu terytorialnego mogą korzystać z praw, o których mowa w ust. 1 i 2, określa ustawa.

11. Art. 216.  1. Środki finansowe na cele publiczne są gromadzone i wydatkowane w sposób określony w ustawie. 5. Nie wolno zaciągać pożyczek lub udzielać gwarancji i poręczeń finansowych, w następstwie których państwowy dług publiczny przekroczy 3/5 wartości rocznego produktu krajowego brutto. Sposób obliczania wartości rocznego produktu krajowego brutto oraz państwowego długu publicznego określa ustawa. Art. 217. Nakładanie podatków, innych danin publicznych, określanie podmiotów, przedmiotów opodatkowania i stawek podatkowych, a także zasad przyznawania ulg i umorzeń oraz kategorii podmiotów zwolnionych od podatków następuje w drodze ustawy.

12. Podstawy finansów lokalnych wynikające z prawa europejskiego Europejska Karta Samorządu Lokalnego Dz.U.1994.124.607 Art. 9.  - Zasady finansowe społeczności lokalnych Każde państwo ,ratyfikujące Kartę, zobowiązuje się do uznania za wiążące co najmniej dwudziestu paragrafów, zawartych w jej pierwszej części, z czego co najmniej dziesięć należy wybrać spośród wymienionych w art. 12 EKSL. Wynika z niego, że obligatoryjnego minimum należą m. in. trzy pierwsze paragrafy wynikające z art. 9 EKSL. Polska przyjęła Kartę w całości, dla tego wszystkie zasady powinny być realizowane.

13. EKST - 1. Społeczności lokalne mają prawo, w ramach narodowej polityki gospodarczej, do posiadania własnych wystarczających zasobów finansowych, którymi mogą swobodnie dysponować w ramach wykonywania swych uprawnień. • Konstytucja - Art. 167. 1. Jednostkom samorządu terytorialnego zapewnia się udział w dochodach publicznych odpowiednio do przypadających im zadań.

14. EKST - 2. Wysokość zasobów finansowych społeczności lokalnych powinna być dostosowana do zakresu uprawnień przyznanych im przez Konstytucję lub przez prawo. • Konstytucja – Art. 167. 2. Dochodami jednostek samorządu terytorialnego są ich dochody własne oraz subwencje ogólne i dotacje celowe z budżetu państwa. • Art. 167. 4. Zmiany w zakresie zadań i kompetencji jednostek samorządu terytorialnego następują wraz z odpowiednimi zmianami w podziale dochodów publicznych.

15. EKST - 3. Przynajmniej część zasobów finansowych społeczności lokalnych powinna pochodzić z opłat i podatków lokalnych, których wysokość społeczności te mają prawo ustalać, w zakresie określonym ustawą. • Konstytucja - Art. 168. Jednostki samorządu terytorialnego mają prawo ustalania wysokości podatków i opłat lokalnych w zakresie określonym w ustawie.

16. EKST - 4. Systemy finansowe, na jakich opierają się zasoby pozostające do dyspozycji społeczności lokalnych, powinny być wystarczająco zróżnicowane i elastyczne, aby mogły w miarę możliwości odpowiadać rzeczywistym zmianom zachodzącym w poziomie kosztów związanych z wykonywaniem uprawnień.

17. EKST - 5. Ochrona społeczności lokalnych, finansowo słabszych, wymaga zastosowania procedur wyrównawczych lub działań równoważących, mających na celu korygowanie skutków nierównego podziału potencjalnych źródeł dochodów, a także wydatków, jakie te społeczności ponoszą. Procedury lub działania tego typu nie powinny ograniczać swobody podejmowania decyzji przez społeczności lokalne w zakresie ich uprawnień własnych. • Konstytucja Art. 167. 2. Dochodami jednostek samorządu terytorialnego są ich dochody własne oraz subwencje ogólne i dotacje celowe z budżetu państwa.

18. EKST - 6. Społeczności lokalne powinny być konsultowane, w odpowiednim trybie, co do form przyznania im zasobów pochodzących z redystrybucji dochodów. • USTAWA z dnia 6 maja 2005 r. o Komisji Wspólnej Rządu i Samorządu Terytorialnego oraz o przedstawicielach Rzeczypospolitej Polskiej w Komitecie Regionów Unii Europejskiej (Dz. U. 2005.90.759 )

19. EKST - 7. O ile jest to możliwe, subwencje przyznane społecznościom lokalnym nie powinny być przeznaczane na finansowanie specyficznych projektów. Przyznanie subwencji nie może zagrażać podstawowej wolności społeczności lokalnej do swobodnego prowadzenia własnej polityki w zakresie przyznanych jej uprawnień.

20. EKST - 8. Dla potrzeb finansowania nakładów inwestycyjnych społeczności lokalne powinny mieć dostęp do krajowego rynku kapitałowego, w granicach określonych prawem.

21. Pojecie dochodów i przychodów budżetowych wg. nowej ustawy o finansach publicznych Art. 5. 1. Środkami publicznymi są: 1) dochody publiczne; 2) środki pochodzące z budżetu Unii Europejskiej oraz niepodlegające zwrotowi środki z pomocy udzielanej przez państwa członkowskie Europejskiego Porozumienia o Wolnym Handlu (EFTA); 3) środki pochodzące ze źródeł zagranicznych niepodlegające zwrotowi, inne niż wymienione w pkt 2;

22. 4) przychody budżetu państwa i budżetów jednostek samorządu terytorialnego oraz innych jednostek sektora finansów publicznych pochodzące: a) ze sprzedaży papierów wartościowych, b) z prywatyzacji majątku Skarbu Państwa oraz majątku jednostek samorządu terytorialnego, c) ze spłat pożyczek i kredytów udzielonych ze środków publicznych, d) z otrzymanych pożyczek i kredytów, e) z innych operacji finansowych; 5) przychody jednostek sektora finansów publicznych pochodzące z prowadzonej przez nie działalności oraz pochodzące z innych źródeł.

23. 2. Dochodami publicznymi są: 1) daniny publiczne, do których zalicza się: podatki, składki, opłaty, wpłaty z zysku przedsiębiorstw państwowych i jednoosobowych spółek Skarbu Państwa, a także inne świadczenia pieniężne, których obowiązek ponoszenia na rzecz państwa, jednostek samorządu terytorialnego, państwowych funduszy celowych oraz innych jednostek sektora finansów publicznych wynika z odrębnych ustaw; 2) inne dochody budżetu państwa, jednostek samorządu terytorialnego oraz innych jednostek sektora finansów publicznych należne na podstawie odrębnych ustaw lub umów międzynarodowych; 3) wpływy ze sprzedaży wyrobów i usług świadczonych przez jednostki sektora finansów publicznych; 4) dochody z mienia jednostek sektora finansów publicznych, do których zalicza się w szczególności: a) wpływy z umów najmu, dzierżawy i innych umów o podobnym charakterze, b) odsetki od środków na rachunkach bankowych, c) odsetki od udzielonych pożyczek i od posiadanych papierów wartościowych, d) dywidendy z tytułu posiadanych praw majątkowych;

24. 5) spadki, zapisy i darowizny w postaci pieniężnej na rzecz jednostek sektora finansów publicznych; 6) odszkodowania należne jednostkom sektora finansów publicznych; 7) kwoty uzyskane przez jednostki sektora finansów publicznych z tytułu udzielonych poręczeń i gwarancji; 8) dochody ze sprzedaży majątku, rzeczy i praw, niestanowiące przychodów w rozumieniu ust. 1 pkt 4 lit. a i b.

25. Pojecie środków europejskich art.5: • środki pochodzące z budżetu Unii Europejskiej oraz niepodlegające zwrotowi środki z pomocy udzielanej przez państwa członkowskie Europejskiego Porozumienia o Wolnym Handlu (EFTA); • środki z funduszy strukturalnych, Funduszu Spójności, Europejskiego Funduszu Rybackiego z wyłaczeniem środków EWT i Europejski Instrument Sąsiedztwa i Partnerstwa, • środki pochodzące ze źródeł zagranicznych niepodlegające zwrotowi, inne niż wymienione w pkt 2; • środki na realizację Wspólnej Polityki Rolnej; • Mechanizmy Finansowe na lata 2009-2014 • STANOWIĄ DOCHODY BUDŻETU ŚRODKÓW EUROPEJSKICH (ART.117)

26. Pozostałe środki zagraniczne: • środki EWT i Europejski Instrument Sąsiedztwa i Partnerstwa, • Środki Pomocy Technicznej STANOWIĄ DOCHÓD BUDŻETU PAŃSTWA.

27. Pozostałe środki zagraniczne • art. 5 ust. 3 pkt. 5; • środki przeznaczone na realizację projektów pomocy technicznej są środkami budżetu państwa.

28. Klasyfikacja dochodów jst. • w/g Konstytucji; • w/g ustawy o finansach publicznych; • w/g ustawy o dochodach jst; • w/g szczebli jst.

29. Dochody gminy – art. 54 ustawy z dnia 8 marca 1990 r. o samorządzie gminnym (Dz.U.2001.142.1591) Art. 54. 1. Dochody gminy są określone w odrębnych ustawach. 2. Dochodami gminy mogą być także wpływy z samoopodatkowania mieszkańców

30. Dochody gminy – art. 4 ustawy z dnia 13 listopada 2003 r. o dochodach jednostek samorządu terytorialnego (Dz. U. 2008. 88. 539) Art. 4. 1. Źródłami dochodów własnych gminy są: 1) wpływy z podatków:a) od nieruchomości, b) rolnego, c) leśnego, d) od środków transportowych, e) dochodowego od osób fizycznych, opłacanego w formie karty podatkowej, f)  g) od spadków i darowizn, h) od czynności cywilnoprawnych; 2) wpływy z opłat:a) skarbowej, b) targowej, c) miejscowej, uzdrowiskowej i od posiadania psów, d)  e) eksploatacyjnej - w części określonej w ustawie z dnia 4 lutego 1994 r. - Prawo geologiczne i górnicze (Dz. U. z 2005 r. Nr 228, poz. 1947, z późn. zm.), f) innych stanowiących dochody gminy, uiszczanych na podstawie odrębnych przepisów; 3) dochody uzyskiwane przez gminne jednostki budżetowe oraz wpłaty od gminnych zakładów budżetowych.

31. 4) dochody z majątku gminy; 5) spadki, zapisy i darowizny na rzecz gminy; 6) dochody z kar pieniężnych i grzywien określonych w odrębnych przepisach; 7) 5,0 % dochodów uzyskiwanych na rzecz budżetu państwa w związku z realizacją zadań z zakresu administracji rządowej oraz innych zadań zleconych ustawami, o ile odrębne przepisy nie stanowią inaczej; 8) odsetki od pożyczek udzielanych przez gminę, o ile odrębne przepisy nie stanowią inaczej; 9) odsetki od nieterminowo przekazywanych należności stanowiących dochody gminy; 10) odsetki od środków finansowych gromadzonych na rachunkach bankowych gminy, o ile odrębne przepisy nie stanowią inaczej; 11) dotacje z budżetów innych jednostek samorządu terytorialnego; 12) inne dochody należne gminie na podstawie odrębnych przepisów. 2. Wysokość udziału we wpływach z podatku dochodowego od osób fizycznych, od podatników tego podatku zamieszkałych na obszarze gminy wynosi 39,34 %, z zastrzeżeniem art. 89. 3. Wysokość udziału we wpływach z podatku dochodowego od osób prawnych, od podatników tego podatku, posiadających siedzibę na obszarze gminy, wynosi 6,71 %.

32. Dochody powiatu – art. 56 ustawy z dnia 5 czerwca 1998 r. o samorządzie powiatowym(Dz.U.2001.142.1592) Art. 56. 3. Przekazywanie powiatowi, w drodze ustawy, nowych zadań wymaga zapewnienia środków finansowych koniecznych na ich realizację w postaci zwiększenia dochodów.

33. Dochody powiatu – art. 5 ustawy z dnia 13 listopada 2003 r. o dochodach jednostek samorządu terytorialnego (Dz. U. 2008. 88. 539) Art. 5. 1. Źródłami dochodów własnych powiatu są: 1) wpływy z opłat stanowiących dochody powiatu, uiszczanych na podstawie odrębnych przepisów; 2) dochody uzyskiwane przez powiatowe jednostki budżetowe oraz wpłaty od powiatowych zakładów budżetowych; 3) dochody z majątku powiatu; 4) spadki, zapisy i darowizny na rzecz powiatu; 5) dochody z kar pieniężnych i grzywien określonych w odrębnych przepisach; 6) 5,0 % dochodów uzyskiwanych na rzecz budżetu państwa w związku z realizacją zadań z zakresu administracji rządowej oraz innych zadań zleconych ustawami, o ile odrębne przepisy nie stanowią inaczej; 7) odsetki od pożyczek udzielanych przez powiat, o ile odrębne przepisy nie stanowią inaczej; 8) odsetki od nieterminowo przekazywanych należności stanowiących dochody powiatu; 9) odsetki od środków finansowych gromadzonych na rachunkach bankowych powiatu, o ile odrębne przepisy nie stanowią inaczej; 10) dotacje z budżetów innych jednostek samorządu terytorialnego; 11) inne dochody należne powiatowi na podstawie odrębnych przepisów. 2. Wysokość udziału we wpływach z podatku dochodowego od osób fizycznych, od podatników tego podatku zamieszkałych na obszarze powiatu wynosi 10,25 %. 3. Wysokość udziału we wpływach z podatku dochodowego od osób prawnych, od podatników tego podatku, posiadających siedzibę na obszarze powiatu, wynosi 1,40 %.

34. Dochody województwa – art. 67 i 68 ustawy z dnia 5 czerwca 1998 r. o samorządzie województwa (Dz. U. 2001.142.1590) Art. 67.  3. Przekazanie województwu, w drodze ustawy, nowych zadań wymaga zapewnienia koniecznych środków finansowych na ich realizację w postaci zwiększenia dochodów.

35. Dochody województwa – art. 6 ustawy z dnia 13 listopada 2003 r. o dochodach jednostek samorządu terytorialnego (Dz. U. 2008. 88. 539) Art. 6. 1. Źródłami dochodów własnych województwa są: 1) dochody uzyskiwane przez wojewódzkie jednostki budżetowe oraz wpłaty od wojewódzkich zakładów budżetowych; 2) dochody z majątku województwa; 3) spadki, zapisy i darowizny na rzecz województwa; 4) dochody z kar pieniężnych i grzywien określonych w odrębnych przepisach; 5) 5,0 % dochodów uzyskiwanych na rzecz budżetu państwa w związku z realizacją zadań z zakresu administracji rządowej oraz innych zadań zleconych ustawami, o ile odrębne przepisy nie stanowią inaczej; 6) odsetki od pożyczek udzielanych przez województwo, o ile odrębne przepisy nie stanowią inaczej; 7) odsetki od nieterminowo przekazywanych należności stanowiących dochody województwa; 8) odsetki od środków finansowych gromadzonych na rachunkach bankowych województwa, o ile odrębne przepisy nie stanowią inaczej; 9) dotacje z budżetów innych jednostek samorządu terytorialnego; 10) inne dochody należne województwu na podstawie odrębnych przepisów. 2. Wysokość udziału we wpływach z podatku dochodowego od osób fizycznych, od podatników tego podatku zamieszkałych na obszarze województwa wynosi 1,60 %. 3. Wysokość udziału we wpływach z podatku dochodowego od osób prawnych, od podatników tego podatku, posiadających siedzibę na obszarze województwa, wynosi 14,0 %.

36. Struktura dochodów własnych • Dochody własne jst: • - daniny publiczne (podatki i opłaty), • - opłaty za usługi publiczne świadczone przez jst, • - dochody z majątku samorządowego, • - dochody uzyskiwane przez jednostki gospodarki pozabudżetowej, • - dochody z działalności gospodarczej samorządu • - dochody kapitałowe

37. Daniny publiczne: • - udział w podatkach (państwowych), • - podatki samorządowe, • - udziały w opłatach, • - opłaty.

38. Główny podział dochodów • dochody własne; • dochody transferowe

39. Podział dochodów • Dochody własne • Subwencja • Dotacje

40. Pojecie dochodów własnych

41. Pojecie dochodów transferowych

42. Rodzaje dochodów transferowych • udział w PIT i CIT; • subwencja; • dotacje z budżetu państwa; • dotacje celowe na realizację projektów UE; • dotacje z innych źródeł; • płatności (refundacje) środków na projekty UE.

43. Najistotniejsze transfery bezpośrednie • udział w PIT i CIT; • subwencja; • dotacje z budżetu państwa;

44. Wpłaty (wydatek budżetowy) jst są też rodzajem transferu między budżetami publicznymi.

45. Transfery o charakterze ogólnym • subwencja; • dotacje rekompensujące; • udział w PIT i CIT.

46. Transfery o charakterze szczególnym (celowym) • dotacje celowe; • płatności z budżetu środków europejskich.

47. Transfery zwrotne • pożyczki na postępowanie naprawcze (art. 244 ufp)

49. Struktura dochodów jst