Sytuacja finansowa banków spółdzielczych w ocenie Bankowego Funduszu Gwarancyjnego

1. Sytuacja finansowa banków spółdzielczych w ocenie Bankowego Funduszu Gwarancyjnego Warszawa, październik 2008 r.

2. Wprowadzenie Zgodnie z art. 4 ust. 1 pkt 3 ustawy z dnia 14 grudnia 1994 r. o Bankowym Funduszu Gwarancyjnym do zadań Funduszu w zakresie funkcjonowania systemów obowiązkowego i umownego gwarantowania zgromadzonych środków pieniężnych należy gromadzenie i analizowanie informacji o podmiotach objętych systemem gwarantowania”. W ramach realizacji tego zadania opracowano w BFG m. in. system oceny banków komercyjnych i spółdzielczych. Podstawowym celem tego systemu jest identyfikacja banków zagrożonych niewypłacalnością oraz banków o pogarszającej się sytuacji finansowej. Ponadto poprzez wyliczenie indeksu zagrożenia realizowany jest także cel syntetycznej oceny bezpieczeństwa bazy depozytowej w sektorze bankowym.

3. Ocena banków W ramach systemu oceny bankom objętym obowiązkowym systemem gwarantowania depozytów nadawany jest rating, który składa się z dwóch części: • ratingu podstawowego: A, B, C, D, który jest wynikiem oceny punktowej czynników sprawozdawczych (mierzalnych), • ratingu uzupełniającego: I, II, III, IV, który stanowi ocenę ekspercką czynników pozasprawozdawczych. Po nadaniu ratingu bank klasyfikowany jest do jednej spośród 5 grup zagrożenia: bardzo wysokiego, wysokiego, średniego, niskiego lub bardzo niskiego, co z kolei jest podstawą konstrukcji macierzy zagrożeń, zaś zmiany klas zagrożenia są podstawą budowy macierzy migracji.

4. Macierz zagrożeń Kształt macierzy zagrożeń banków

5. Ocena czynników sprawozdawczych Oceny czynników sprawozdawczych dokonuje się na podstawie analizy 13 wskaźników dla banków komercyjnych (BK) i 12 wskaźników dla banków spółdzielczych (BS), charakteryzujących 4 zasadnicze obszary analityczne: efektywność, jakość należności, jakość zobowiązań pozabilansowych udzielonych oraz wypłacalność.

6. Ocena czynników sprawozdawczych

7. Ocena czynników sprawozdawczych Suma wartości punktacji wskaźników cząstkowych stanowi tzw. wskaźnik syntetyczny, którego wartość „najlepsza” wynosi 0 – brak zagrożeń, „najgorsza” natomiast -100, co oznacza, że bank jest istotnie zagrożony we wszystkich analizowanych obszarach. W poniższej tabeli zaprezentowano kryteria nadania ratingu podstawowego.

8. Ocena czynników pozasprawozdawczych Drugim elementem konstrukcji systemu ratingowego jest ocena czynników pozasprawozdawczych. Wyróżniono 5 grup tych czynników, ale tylko 3 mają zastosowanie do banków spółdzielczych. Do czynników pozasprawozdawczych podlegających ocenie zaliczono: wyniki inspekcji nadzoru bankowego i kontroli BFG (BK, BS), opinię audytora do sprawozdań finansowych banku (BK, BS) bądź/i sprawozdania skonsolidowanego (BK), ocenę inwestora strategicznego (BK), kondycję podmiotów powiązanych z bankiem kapitałowo lub/i organizacyjnie o znaczącym udziale w grupie kapitałowej (BK), pozostałe czynniki wpływające bezpośrednio bądź pośrednio na sytuację ekonomiczno-finansową banku, w szczególności dla banków korzystających z pomocy BFG: znaczenie pomocy zewnętrznej dla wyników finansowych, ocena realizacji programu postępowania naprawczego (BK, BS).

9. Indeks zagrożenia – ocena grup banków Indeks zagrożenia (I) jest zdefiniowany jako suma punktacji (czyli suma wskaźników syntetycznych) poszczególnych banków ważonych udziałem w depozytach sektora niefinansowego i instytucji samorządowych określonej grupy banków. Indeks zagrożenia przyjmuje wartości ujemne (ze względu na wyrażenie wskaźnika syntetycznego poszczególnych banków w liczbach ujemnych). sektor – sektor BK krajowych lub sektor BS lub krajowy sektor bankowy lub grupa banków, n – liczba banków, p – punktacja przypisana bankowi krajowemu w ramach części sprawozdawczej systemu ratingowego, d – depozyty sektora niefinansowego i instytucji samorządowych.

10. Ocena sytuacji finansowej banków spółdzielczych Na koniec czerwca 2008 r. sektor BS charakteryzował się dobrą i stabilną sytuacją ekonomiczno-finansową. W I półroczu 2008 r. banki spółdzielcze osiągnęły bardzo dobre wyniki finansowe, które stanowiły ponad 70% zysków wypracowanych w całym 2007 r. Utrzymywał się korzystny trend w zakresie należności ogółem netto oraz pozyskiwania źródeł ich finansowania. Systematycznej poprawie ulegał indeks zagrożenia dla sektora BS (np. w 2006 r. wzrósł o 2,75 pkt, w 2007 r. o 2,23, a w I półroczu 2008 r. o 1,61).

11. Syntetyczna miara ryzyka - Indeks zagrożenia W okresie od końca 1999 r. do końca czerwca 2008 r. indeks zagrożenia dla sektora BS uległ znaczącej poprawie z -20,66 pkt do -5,48 pkt. Na powyższe miał wpływ m.in. spadek liczby banków spółdzielczych klasyfikowanych do grupy o bardzo wysokim i wysokim zagrożeniu (z 17 w 2002 r. do 4 w 2008 r.).

12. Ocena sytuacji finansowej banków spółdzielczych W latach 1996 – 2007 nastąpiła znacząca poprawa sytuacji finansowej w sektorze banków spółdzielczych m.in. w zakresie: • jakości należności, • efektywności działania, • wypłacalności.

13. Jakość należności W analizowanym okresie sektor BS charakteryzował się dobrą jakością należności, która była lepsza niż w sektorze BK i wynosiła 3,61% na koniec 1996 r. oraz 1,85% na koniec czerwca 2008 r. Ponadto od końca 2003 r. zmalała liczba banków spółdzielczych o wskaźniku jakości należności wynoszącym co najmniej 10% (z 38 do 3).

14. Efektywność działania Pomimo tego, iż sektor BS charakteryzował się wyższym obciążeniem wyniku działalności bankowej kosztami działania niż sektor BK, zaobserwowano spadek tego wskaźnika (z 71% w 1998 r. do 59% w 2008 r.) oraz zmniejszenie liczby banków spółdzielczych o wskaźniku wynoszącym co najmniej 80% (z 623 do 10).

15. Rentowność aktywów W latach 1997 – 2004 sektor BS charakteryzował się wyższą rentownością niż sektor BK. Tendencja ta uległa odwróceniu w 2005 r. Zmniejszeniu uległa liczba banków spółdzielczych wykazujących straty w danym roku bilansowym (na koniec 1998 r. 47 banków spółdzielczych wykazało stratę bieżącą netto, natomiast na koniec 2007 r. jedynie 3 banki).

16. Strata skumulowana netto w sektorze BS Liczba banków wykazujących stratę skumulowaną netto (tj. np. stratę z lat ubiegłych, w trakcie zatwierdzania lub stratę bieżące netto), a także wielkość tych strat uległa zmniejszeniu. W latach 2004-2005 odnotowano jedynie przejściowy wzrost liczby banków spółdzielczych wykazujących straty, który był wynikiem przede wszystkim przyjętych zasad wyceny aktywów i zobowiązań finansowych*. * tzn. odniesienia skutków wyceny aktywów i zobowiązań finansowych metodą zamortyzowanego kosztu z zastosowaniem efektywnej stopy procentowej na wynik z lat ubiegłych

17. Relacja straty skumulowanej netto do funduszy zasadniczych Zmniejszeniu uległa także średnia relacja straty skumulowanej netto do funduszy zasadniczych oraz liczba banków spółdzielczych charakteryzujących się najgorszymi wskaźnikami w tym zakresie. Na koniec czerwca 2008 r. najwyższa wartość tego wskaźnika wśród banków spółdzielczych wynosiła 8,03%.

18. Współczynnik wypłacalności Liczba banków spółdzielczych wykazujących współczynnik wypłacalności poniżej 8% systematycznie zmniejszała się z 398 na koniec 1996 r. do 172 na koniec 1997 r., 102 (w 1998 r.), 37 (w 1999 r.), 25 (w 2000 r.) oraz 9 - 10 w latach 2001 - 2002 r. i jedynie 2 w latach 2003 -2007. Średni współczynnik wypłacalności wzrósł z 12,61% na koniec 1997 r. do 18,67% na koniec 2007 r. Według danych sprawozdawczości COREP na koniec czerwca 2008 r. średni współczynnik wypłacalności wynosił 13,81%.

19. Współczynnik wypłacalności

20. Fundusze własne W latach 1996-2007 prawie dziesięciokrotnie zwiększyła się wielkość funduszy własnych w sektorze BS, na co wpływ miała m.in. konieczność osiągnięcia kolejnych progów kapitałowych przez banki spółdzielcze zrzeszone. Banki spółdzielcze zrzeszone zobowiązane były do zwiększenia funduszy własnych do poziomu nie niższego niż: • 300 tys. euro do końca 2001 r. (46 bs)*, • 500 tys. euro do końca 2005 r. (6 bs), • 1 mln euro do końca 2007 r. (3 bs). * w nawiasach podano liczbę banków spółdzielczych, które nie spełniły wymagań kapitałowych na koniec wyznaczonego okresu

21. Fundusze własne Średnia wielkość funduszy własnych zwiększyła się z 91 tys. euro na koniec 1996 r. do 2 005 tys. euro na koniec 2007 r., mediana dla tej wielkości z 64 tys. euro do 1 412 tys. euro. Zmalała liczba banków spółdzielczych o najniższych funduszach własnych (na koniec 1996 r. ponad 90% banków spółdzielczych posiadało fundusze własne na poziomie poniżej 300 tys. euro, na koniec 1999 r. ok. 50%, pod koniec 2001 r. jedynie 7% wszystkich banków). Wzrosła liczba banków spółdzielczych o najwyższych funduszach własnych (tj. pow. 5 mln euro) z 3 banków w latach 2000-2001 do 4 (w latach 2002-2003), 7 (w 2004 r.), 12 (w 2005 r.), 17 (w 2006 r.), 31 (w 2007 r.) osiągając wartość 56 na koniec II kwartału 2008 r.

22. Fundusze własne banków spółdzielczych w latach 1996-2007

23. Połączenia w sektorze BS W latach 1996-2007, m.in. z uwagi na konieczność osiągnięcia kolejnych progów kapitałowych, nastąpiła konsolidacja w sektorze BS (szczególnie silna w latach 1999-2000) w wyniku, której ponad dwukrotnie zmniejszyła się liczba banków spółdzielczych, przy czym liczba placówek* bankowych znacząco wzrosła (do ok. 3,5 tys.), a zatrudnienie utrzymywało się na relatywnie stabilnym poziomie. *Pojęcie placówka odnosi się do oddziału, filii, ekspozytury lub innych placówek obsługi klienta.

24. Upadłości banków oraz pomoc finansowa BFG Poprawa sytuacji ekonomiczno-finansowej banków znalazła swoje odzwierciedlenie w malejącej liczbie upadłości banków oraz liczbie pożyczek udzielonych z funduszu pomocowego BFG.

25. Udział sumy bilansowej i funduszy własnych sektora banków spółdzielczych w sektorze bankowym

26. Wpływ indeksu zagrożenia BS na indeks sektora bankowego Z uwagi na wysoki udział sektora BK w depozytach od sektora niefinansowego i instytucji samorządowych największy wpływ na poziom indeksu zagrożenia sektora bankowego ma sytuacja w sektorze banków komercyjnych. Udział banków spółdzielczych w depozytach od sektora niefinansowego i instytucji samorządowych mimo tego, iż wykazuje tendencję rosnącą był relatywnie niewielki (na koniec czerwca 2008 r. wynosił 9,61% wobec 6,03% na koniec 1996 r.), dlatego też nie ma większego wpływu na indeks zagrożenia sektora bankowego.

27. Aktualne wyzwania dla sektora BS • Zapewnienie bazy kapitałowej adekwatnej do podejmowanego ryzyka - w kontekście nowych wymogów kapitałowych, • Utrzymanie wysokiej dynamiki wzrostu bazy depozytowej, będącej tradycyjnie podstawowym źródłem finansowania działalności w sektorze banków spółdzielczych – w kontekście aktualnych niepokojów na rynkach finansowych, • Konieczność wypełniania nadzorczych norm płynności - zgodnie z uchwałą nr 9/2007 KNB z dn. 13 marca 2007 r.

28. Dziękuję