Wspólna Polityka Rolna i Polityka Rozwoju Obszarów Wiejskich Dominika Milczarek

1. Wspólna Polityka Rolnai Polityka Rozwoju Obszarów Wiejskich Dominika Milczarek Wykład 6 Wybrane problemy rolnictwa i obszarów wiejskich w Polsce

2. Kilka definicji GUS • Gospodarstwo rolne - grunty rolne wraz z gruntami leśnymi, budynkami, urządzeniami i inwentarzem stanowiące zorganizowaną całość gospodarczą. • Gospodarstwo indywidualne - gospodarstwo rolne o powierzchni UR od 0,1 ha. • Indywidualne gospodarstwo rolne - gospodarstwo indywidualne powyżej 1 ha użytków rolnych. • Właściciel zwierząt gospodarskich - osoba nie posiadająca użytków rolnych (lub o pow. mniejszej niż 0,10 ha), która ma co najmniej 1 sztukę bydła lub (i) 5 sztuk trzody chlewnej...

3. Rolnictwo polskie na tle UE Warunki produkcji rolniczej • Duży udział użytków rolnych • ok. 17 mln ha (ok. 54% ogólnej powierzchni kraju), • spadek od 1996 r. • 3 miejsce w Europie pod względem obszaru użytków rolnych • po Francji i Hiszpanii, • Powierzchnia użytków rolnych w Polsce to 1/5 powierzchni rolniczej UE, • Gorsza jakość rolniczej przestrzeni produkcyjnej • gorsza jakość gleb, krótszy okres wegetacji.

4. Rolnictwo polskie na tle UE cd. Ceny ziemi • Niskie ceny ziemi w porównaniu z krajami UE, • Słaba jakość ziemi, • Duża podaż po likwidacji PGR w północnej i zachodniej Polsce i mały popyt na ziemię.

5. Udział UR w PGR w 1992 r. Źródło: Olko-Bagieńska 1992

6. Rolnictwo polskie na tle UE cd. Struktura obszarowa • Rozdrobniona struktura obszarowa, • Duże zróżnicowanie regionalne średniej powierzchni gospodarstw • Północny-zachód–powyżej 10 ha, • Na południu poniżej 4 ha.

7. Przeciętna powierzchnia UR indywidualnych gospodarstw rolnych w 2002 r. Źródło: dane PSR 1992

8. Rozdrobnienie gospodarstw Dla ok. 37% indywidualnych gospodarstw rolnych odległość od siedziby do najdalej położonej działki to ponad 2 km (ok. 5% - pow. 10 km) Źródło: dane PSR 1992

9. Struktura agrarna (PSR 2002) • Spadek liczby gospodarstw rolnych przy wzroście ich średniej powierzchni w porównaniu z 1996 r., • 2,9 mln gospodarstw rolnych, w tym gospodarstw o powierzchni pow. 1ha UR– 1,96 mln. • Średnia powierzchnia w indywidualnych gospodarstwach rolnych to 8,3 ha (UR – 7,4 ha) • Pogłębiła się polaryzacja struktury agrarnej • wzrósł udział małych gospodarstw (do 5 ha) oraz gospodarstw dużych (powyżej 20 ha), • natomiast spadł udział gospodarstw średnich (od 5 do 20 ha).

10. Struktura agrarna w UE i w Polsce Źródło: The Agricultural situation in the European Union 1995 European Commission Report (1996), Powszechny Spis Rolny 1996 - użytkowanie gruntów i powierzchnia zasiewów, GUS (1997).

11. Struktura gospodarstw wg wielkości ekonomicznej • Ekonomiczna miara wielkości gospodarstw – Europejska Jednostka Wielkości (ESU –European Size Unit) • Gospodarstwa bardzo małe do 4 ESU, • Gospodarstwa małe 4-8 ESU i średnio małe 8-16 ESU, • Gospodarstwa średnio duże 16-40 ESU, duże 40-100 ESU, bardzo duże – pow. 100 ESU. • Wartość 1 ESU odpowiada określonej wartości standardowej nadwyżki bezpośredniej wyrażonej w euro. Od 1984 r. 1 ESU wynosi 1200 euro.

12. Struktura gospodarstw rolnych wg wielkości ekonomicznej (w 1996 r. w %)

13. Rolnictwo polskie na tle UE – cd. Zatrudnienie w rolnictwie • Czterokrotnie wyższy udział pracujących w rolnictwie polskim niż w krajach UE, • GUS 25% ogółu zatrudnionych, • po uwzględnieniu gospodarstw produkujących na własne potrzeby – ok. 16%. • Niska wydajność zatrudnionych w rolnictwie, • Przeciętne zatrudnienie ok. 23 os./100 ha UR (w Belgii -2,7 os.) • Produktywność w rolnictwie - 1/10 średniej w Polsce.

14. Rolnictwo polskie na tle UE – cd. Udział rolnictwa w PKB • Zmniejszenie udziału rolnictwa w PKB z 11,8% w 1989 roku do 6% w 1996 roku, i 3,3% w 2000 r., • Średni udział rolnictwa w tworzeniu PKB w krajach UE poniżej 2%.

15. Rolnictwo polskie na tle UE – cd. Produkcja rolnicza • Tradycyjny charakter - produkcja wielokierunkowa przy zastosowaniu metod ekstensywnych, • Przewaga produkcji zwierzęcejw produkcji towarowej rolnictwa, • Niska intensywność produkcji towarowej. Obroty handlowe • Od 1992 r. do wejścia do UE Polska była importerem netto towarów rolno-spożywczych, • Głównym partnerem w handlu rolno-spożywczym dla Polski są kraje Unii Europejskiej.

16. Obszary wiejskie w Polsce • Udział ludności zamieszkującej obszary wiejskie took. 38% ogółu ludności (14,6 mln osób), • Zróżnicowanie regionalne udziału ludności wiejskiej: od 20,6% w województwie śląskim do 59,0% w województwie podkarpackim w 2000 r., • Zróżnicowanie regionalne zatrudnienia w rolnictwie, leśnictwie i rybołówstwie: od 12,2% w województwie śląskim do 52% w województwie lubelskim w 2000 r.

17. Dochody ludności wiejskiej Polska Wieś po wejściu do Unii Europejskiej FDPA 2004: • 8,5 mln mieszkańców wsi - ok. 58% ludności wiejskiej - to ludność związana z rolnictwem. • Zmniejszanie się odsetka osób utrzymujących się wyłącznie i głównie z gospodarstwa rolnego.

18. Dochody ludności wiejskiej • Tylko 18,6% (ok. 1,36 mln) ludności związanej z gospodarstwami rolnymi utrzymywało się wyłącznie lub głównie z dochodów z pracy w swoim gospodarstwie rolnym. • Dla 14,8% ludności praca w gospodarstwie rolnym stanowiła dodatkowe źródło utrzymania. • Ponad połowa ludności (51,8%) związanej z gospodarstwami rolnymi utrzymywała się z innych źródeł(głównie niezarobkowych).

19. Zmiana struktury dochodów rolników Przeciętny udział różnych źródeł dochodów w dochodach gospodarstwa rolnego w badaniach projektu IDARA:

20. Zmiana struktury dochodów Projekt IDARA: • Rodziny prowadzące zdywersyfikowaną działalność mają: • mniejsze gospodarstwa, młodszych kierowników gospodarstwa, wyższy poziom wykształcenia, lepszy dostęp do transportu publicznego (mniejsza odległość i większa częstotliwość) • Indywidualne gospodarstwa rolne nie są znaczącymi pracodawcami dla członków społeczności wiejskiej. • Przyczyny rozpoczęcia działalności pozarolniczej: • Niekorzystna sytuacja w sektorze rolnym i na rynku pracy. • Wahania dochodu z rolnictwa oraz potrzeba uzyskania dodatkowego dochodu.

21. Przeszkody w podejmowaniu działalności pozarolniczej 1 – gosp. koncentrujące się na produkcji rolnej (14 ha). 2 – gosp. z niewystarczającym kapitałem początkowym (5 ha) 3 –gosp.oddalone od środków transportu publicznego (21 ha) Źródło: Chaplin i Milczarek 2003

22. Zmiana struktury dochodów • Znaczny spadek dochodów rolniczych gospodarstw indywidualnych okresie transformacji, • Załamanie dochodów 2 etapy: lata 1990-1991 oraz w latach 1996-1999. • Nie nastąpił odpływ ludności z rolnictwa, • Ważneźródło dochodów wiejskich rodzin - renty i emerytury rolnicze, • Korzystne rozwiązania w systemie świadczeń społecznych dla rolników. • Można mówić o przekształceniu się rodziny rolniczej de facto w rodzinę wielofunkcyjną (wielodochodową)(Zegar 2000).

23. Struktura ludności wg źródeł utrzymania Źródło: GUS 2003

24. Bezrobocie • Stopa bezrobocia rejestrowanego na obszarach wiejskich to w 2000 r. ok. 16% • W gospodarstwach bezrolnych - ok. 26% (BAEL GUS). • Ukryte bezrobocie -ok. 900 tys. osób(PSR 1996). • Stopa bezrobocia ukrytego w gospodarstwach indywidualnych na wsi - ok. 20% (PSR 1996).

25. Bezrobocie • W 2001 r. najwyższa stopa bezrobocia rejestrowanego (powyżej 30%) notowana była w powiatach, w których przed 1990 r. dominowały państwowe gospodarstwa rolne. • Bezrobocie ukryte występuje w największym nasileniu na obszarach o rozdrobnionym rolnictwie oraz o licznej przed 1990 r. grupie chłopo-robotników .

26. Poziom wykształcenia • Tendencje poprawy struktury wykształcenia na wsi, • Ludność wiejska związana z rolnictwem charakteryzuje się niższym przeciętnie poziomem wykształcenia niż ogół mieszkańców wsi, • W gospodarstwach wielkoobszarowych korzystne wskaźniki kształcenia (udział osób z wykształceniem średnim i wyższym wynosi 43%) (Polska Wieś 2000), • Według PSR 2002 wykształcenie mieszkańców wsi: • podstawowe lub niepełne podstawowe – 46,9%; • średnie – 48,2%; • wyższe – 3%.