T ürkiye Elektrik Dağıtım Anonim Şirketi (TEDAŞ ) tedas .tr

1. Türkiye Elektrik Dağıtım Anonim Şirketi (TEDAŞ) www.tedas.gov.tr “Lisanssız Elektrik Üreticilerinin Elektrik Dağıtım Sistemine Bağlantı Usul ve Esasları ile ilgili Teknik Sorunlar Semineri” Bilal Şimşek Elektrik Mühendisi 23 Aralık 2011 İTÜ Maçka Sosyal Tesisleri Konferans Salonu - İstanbul

2. Sunum İçeriği Türkiye Elektrik Piyasası Dağıtım Şirketleri ve Özelleştirmede Son Durum Dağıtık Üretim Santralleri Lisanssız Elektrik Üretimi Sonuçlar

3. Türkiye Elektrik Piyasası Gelişimi KAYNAK: www.tesab.org.tr

4. Türkiye Elektrik Sektörünün Yapısı Dağıtım Perakende Satış Üretim İletim • Elektrik Üretim A.Ş.(EÜAŞ) • Türkiye Elektrik Ticaret ve Taahhüt A.Ş. (TETAŞ) Yİ, YİD, İHD • Serbest Üretim Şirketleri • Otoprodüktör ve Otoprodüktör Grupları • Türkiye Elektrik İletim A.Ş. (TEİAŞ) • Türkiye Elektrik Dağıtım A.Ş. (TEDAŞ) • Özel Dağıtım Şirketleri • Organize Sanayi Bölgeleri (OSB) • Türkiye Elektrik Dağıtım A.Ş. (TEDAŞ) • Özel Dağıtım Şirketleri • Toptan Satış Lisansına Sahip Şirketler

5. Kurulu Güç-Kaynaklara Göre (Eylül 2011) Dağıtık Üretim: 4.620,91 MW (%9) Toplam Kurulu Güç : 51.547,1 MW KAYNAK: www.teias.gov.tr

6. 2010 Yılı Üretim Toplam Üretim: 210.119,76 GWh ?

7. Özelleştirme ve Yeniden Yapılandırma • Özel sektörün elektrik piyasasına girmesine izin verilmesi (1984 yılı 3096 sayılı yasa) 1970 TEK (üretim, iletimve dağıtım) 1994 • Dağıtımın üretim ve iletimden ayrılması TEDAŞ (dağıtım) TEAŞ (üretim ve iletim) • 4628 sayılı • Elektrik Piyasası Yasası ve TEAŞ’ın bölünmesi 2001 TEİAŞ (iletim) EÜAŞ (üretim) TETAŞ (toptan satış) • Bölgesel dağıtım şirketlerinin kurulması • Dağıtım özelleştirme sürecinin başlaması 20bölge (dağıtım) 2004 • Ekim 2011 tarihi itibariyle 9 adet Şirket devir/onay aşamasında olup, kalan şirketler özelleştirilmiştir. 2011 KAYNAK: Özelleştirme İdaresi Başkanlığı (ÖİB)

8. Dağıtım Şirketleri

9. Özel sektöre devredilmiş bölgeler Onay/devir süreci devam etmekte olan bölgeler Özelleştirilen Şirketler Boğaziçi Trakya Ayedaş Yeşilırmak Sakarya Sakarya Çoruh Aras1 Uludağ Başkent Çamlıbel Osmangazi Gediz Van Gölü Fırat Kcetaş Meram Dicle Menderes2 Göksu3 Akdeniz Toroslar 1 Aras’ın devri ile ilgili yürütmeyi durdurma kararı vardır. Nihai karar beklenmektedir 2 Özelleştirme portföyünden çıkarılan Aydın,Denizli,Muğla dağıtım bölgesinin AYDEM A.Ş.’ye devri Enerji ve Tabii Kaynaklar Bakanlığı tarafından yapılmıştır. 3 Göksu EDAŞ 2009 yılında özelleştirme portföyünden çıkarılmıştır.Bu bölgenin devir süreci, Enerji ve Tabii Kaynaklar Bakanlığı tarafından yürütülmüştür. 4 Gediz EDAŞ ihalesi yeniden yapılacak. KAYNAK: Özelleştirme İdaresi Başkanlığı (ÖİB)

10. Ana Faaliyetler • Dağıtım • Şebeke İşletmeciliği • Şebeke Yatırımları • Perakende Satış • Abonelik İşlemleri • Enerji satış • Tahsilat • Perakende Satış Hizmeti • Endeks Okuma ?

11. Şebeke Varlıkları

12. Şebeke Varlıkları

13. TEDAŞ Dağıtım Hatları ve Trafoları DAĞITIM HATLARI DAĞITIM TRAFOLARI KAYNAK: www.tedas.gov.tr (2010 Yılı Faaliyet Raporu)

14. TEDAŞ Dağıtım Şirketleri (2010 Yılı) KAYNAK: www.tedas.gov.tr (2010 Yılı Faaliyet Raporu)

15. TEDAŞ Elektrik Enerjisi Alış ve Satışları • SATIN ALINAN ENERJİ • 112 585 857 • KAYIP VE KAÇAKLAR • 20 973 047 (%18,6) SATILAN ENERJİ 91 612 809 • TİCARET • 14 835 081 • SANAYİ • 33 398 770 DİĞER 10 311 660 • MESKEN • 29 016 123 • RESMİ DAİRE • 4 051 176 Birim : MWh 2010 Yılı KAYNAK: www.tedas.gov.tr (2010 Yılı Faaliyet Raporu)

16. Yatırımlar TEDAŞ YATIRIM HARCAMALARININ DAĞILIMI TÜRKİYE TOPLAM KAMU YATIRIMLARI ENERJİ YATIRIMLARI İÇERİSİNDE TEDAŞ’IN PAYI YILLAR İTİBARİYLE TEDAŞ YATIRIM HARCAMA ORANLARI KAYNAK: www.tedas.gov.tr (2010 Yılı Faaliyet Raporu)

17. Dünyada Rüzgar Enerjisi KAYNAK: REN21 : Renewables 2011 GLOBAL STATUS REPORT

18. Dünyada Güneş Enerjisi KAYNAK: REN21 : Renewables 2011 GLOBAL STATUS REPORT

19. Güneş Enerjisinin Ülkelere Göre Dağılımı KAYNAK: REN21 : Renewables 2011 GLOBAL STATUS REPORT

20. Lisans Çeşitleri Üretim lisansı, Otoprodüktör lisansı, Otoprodüktör grubu lisansı, İletim lisansı, Dağıtım lisansı, Toptan satış lisansı, Perakende satış lisansı.

21. Yeni Düzenleme Elektrik Piyasasında Lisanssız Elektrik Üretimi

22. Süreç

23. Lisanssız Elektrik Üretimi (Mevzuat) 4628 Elektrik Piyasası Kanunu 5627 Enerji Verimliliği Kanunu 5346 Yenilenebilir Enerji Kaynaklarının Elektrik Enerjisi Üretimi Amaçlı Kullanımına İlişkin Kanun (Teşvik) Elektrik Piyasasında Lisanssız Elektrik Üretimine İlişkin Yönetmelik Elektrik Piyasasında Lisanssız Elektrik Üretimine İlişkin Yönetmeliğin Uygulanmasına Dair Tebliğ

24. Genel Esaslar 1 Üretim tesisi kurabilmek için tüketim tesisi sahibi olması gerekiyor. Yalnızca dağıtım sistemine ve aynı dağıtım bölgesi içinde olması gerekiyor (üretim ve tüketim tesisi aynı veya ayrı yerde olabilir ancak aynı dağıtım bölgesi içinde olmalıdır). Kojenerasyon tesisleri için 25 Ekim 2008 tarihli ve 27035 sayı Resmi Gazetede yayımlanan Enerji Kaynaklarının ve Enerjinin Kullanımında Verimliliğin Artırılmasına Dair Yönetmeliğin 29 uncu maddesinde öngörülen verimlilik değerinin sağlanması, Her bir tüketim noktası için bir mikrokojenerayon (<50 kW) veya toplam 500 kW’ı aşmamak üzere YEK tesisi kurabilir. Rüzgar ve Güneş santralleri için TEİAŞ’ın her bir transformatör merkezine yönlendirilen toplam güç miktarı 2 MW’a ulaşıncaya kadar dağıtım şirketince ilgili esas ve usullere göre bağlantı kapasitesi tahsisi yapılabilir. Kurulu gücü 5 kW’a eşit veya daha düşük olan üretim tesisi şebekeye AG seviyesinden tek fazlı olarak bağlanabilir. Kurulu gücü 5 kW’ın üzerindeki üretim tesisleri ise şebekeye ancak üç fazlı olarak bağlanır.

25. Genel Esaslar 2 • AG seviyesinden bağlantılarda mevcut dağıtım trafosunun %30’u kadar bağlantıya izin verilmiştir. • Dağıtım şirketine yapılan başvurular aylık olarak biriktirilmesi ve takip eden ay içinde toplu olarak değerlendirilmesi öngörülmüştür. • Yapılacak toplu değerlendirmede sırası ile dikkate alınacak öncelikler; • Yenilenebilirler, • Kojenerasyon tesisi olması, • Üretim-tüketim tesisi aynı yerde olan projeler, • Daha önce tesis kurmamış/kurması uygun bulunmamış kişiler, • Son bir yıl içindeki tüketim miktarının diğer başvurulardan yüksek olması, • Başvuru sırası, • Bağlanabilir kapasitenin tahsisinde kısıt getirilmiştir. • Satış izni olmayan tesislerin sisteme enerji kaçırmayacak şekilde tasarlanması gerekiyor.

26. 154 kV 154 kV EnerjiİletimHattı 154.34.5 kV İndiriciGüçTransformatörü Santral 34,5 kV Bara 34,5 kV Dağıtım/HatlarıYeraltıkabloları 34,5/0,4 kV 0,4 kV Bara Ev Elektrik Ağacımız G • YükselticiGüçTransformatörü G G

27. Bağlantı Noktası Türleri Sisteme Bağlantı Noktaları: 1- AG’den bağlantı (Lisanssız Üretim) 2-Gerilim düşümü ve güç kaybı hesaplarına göre hattın kapasitesine bağlı olarak OG dağıtım şebekesine gömülü olarak bağlanan santraller, 3- Genelde kurulu gücü 10 MW ile 50 MW arasında olan üretim tesisleri, müstakil hat ve fiderle TM’lere direk bağlı santraller, 4- Rüzgar çiftliği, güneş tarlaları gibi büyük ölçekli santrallerin 154 /OG TM üzerinden iletime bağlı santraller) 5- Kurulu gücü 50 MW’nın üzerinde olan üretim tesisleri, 154 kV gerilim seviyesinden direk olarak bağlanır.  Dağıtık Üretim Santrali (DÜS) Büyük Santraller

28. Başvuru Adımları Kabul İşlemleri ve Onay İşletme Faturalama ve Ödeme Projelerin Hazırlanması ve Onaylanması Başvuru Yapılması Değerlendirme Tesisin Yapımı Anlaşmaların İmzalanması

29. OG Bağlantı Tahsisleri 154 kV TEİAŞ Görüşü Alınacak! 31,5 kV F6 F1 F3 F2 F4 F5 F7 = ~ L1=12 km 477 MCM 0,4 kV 31,5 kV Yeni Dağıtım Merkezi 3/0 AWG L2=2 km

30. OG’den Bağlantı Esasları 154 kV TR 50 MVA 3x3/0 AWG 34,5 kV 3x3/0 AWG ~ Mevcut DM veya KÖK 11,3 km GES 500 kW 630 kVA = TEİAŞ OTOP FİDERİ 34,5 kV 0,4 kV TEDAŞ OTOP FİDER

31. Mevcut Tesisinde Üretici Olmak OTOPRODÜKTÖR Lisanslı Müşteri 154 kV E.İ.H Müşteri DM G ö … .kV/34,5 kV 154/34,5 kV TR-B 50 MVA 154/34,5 kV TR-A 50 MVA 34,5/0,4 kV 1600 KVA Fabrika Bara-A 34,5 kV Bara-B AG Pano OTOP FİDERİ DM 34,5 kV 477 MCM - 7,8 km 34,5 kV 477 MCM – 12,6 km DN : 34

32. Teknik Değerlendirme Genel olarak üretim santralının dağıtım sistemine bağlantısında; Mevcut dağıtım hattının gerilim düşümü ve güç kaybı yönünden teknik olarak uygun olması, E.P. Şebeke Yönetmeliğinin 5. maddesinde yer alan 50 MW kısıtının aşılmaması, Sistem kısa devre arıza akım limiti olan 16 kA’in aşılmaması (TEİAŞ tarafından hesaplanmakta), Rüzgar santralleri için; bağlanacak toplam RES kapasitesinin, bağlantı noktasının minimum kısa devre gücünün en çok yüzde beşi (%5)’i kadar olması ve bu gücü aşmaması, şartlarının sağlanması halinde uygun bağlantı görüşü verilmektedir.

33. AG’den Bağlantı Kapasitesi

34. Uyulması Gereken Temel Standartlar

35. Güç Kalitesi Harmonikler Toplam Talep Bozulması < %5 Fliker Şiddeti (YG): Pst≤ 1.0 Plt≤ 0.8 Fliker Şiddeti (AG): Pst≤ 1.0 Plt≤ 0.65 Gerilim Dalgalanmaları (YG-AG): Devreye Girerken/Çıkarken: %3,3 Enjekte Edilen Doğru Akım < %0,5 Kısa Devre Gücü Artışı Aktif Güç Kontrolü Reaktif Güç Kontrolü Topraklama • Tasarım • Kurulum • İşletme

36. Koruma (AG) Tablo–1: AG seviyesinden bağlanan üretim tesisleri için koruma ayarı sınır değerleri;

37. Koruma (YG) Tablo–2: YG seviyesinden bağlanan üretim tesisleri için koruma ayarı sınır değerleri;

38. Sayaç ve Ölçme Sistemi

39. Sayaç ve Fiyatlandırma Tüketim tesisi ile aynı yerde olan üretim tesisleri için çift yönlü ölçüm yapabilen sayaçlar takılması gerekiyor. Tüketim tesisi ile farklı yerde olan üretim tesisleri için de tüketim noktalarındaki sayaçlarda bir değişiklik yapılmayacak, üretim noktasında uzaktan okuma özelliği olan sayaç takılacak. “Net ölçüm” yapılacak ve her fatura dönemi sonunda ilgili kişinin net üretici ise belirlenen fiyattan ödeme yapılacak, net tüketici ise tarife üzerinden tüketim bedeli ödeyecek. Tüketim tesisi ile aynı yerde üretim tesislerine sahip gerçek veya tüzel kişilere net üretici ise sisteme verdiği enerji miktarı, net tüketici ise sistemden çektiği enerji miktarı üzerinden sistem kullanım bedeli ödeyecek. Farklı ise, hem çektikleri hem de verdikleri enerji miktarı için sistem kullanım bedeli ödeyecek. YEK’ler için 5346 sayılı kanun çerçevesinde belirlenen fiyat esas alınacak.

40. Güç Akışı PV (Üretim) 1 MW TEİAŞ 380 kV veya 154 kV Şebeke TEİAŞ TM 154/31,5 KV 25+25 MVA P 3/0AWG (Pigeon) Kojenerasyon 3 MW RES (Üretim) 3,3 MW Yük 4,54 MW Dezavantajlar • Kısa devre gücünün artması ve çift yönlü yük akışı için koruma ve işletme sorunları, • Güç kalitesi parametrelerini etkilemesi, • Enerji üretimi, meteorolojik ve mevsimsel koşullara bağlıdır, • Bağlı bulunduğu güç trafoları arasında yük aktarılması yapılamamakta. Avantajlar • Dağıtım ve iletim kayıplarını azaltırlar, • Genelde yenilenebilir kaynaklara dayalı, sera gazı emisyonu yaratmamaları ve çevre ile uyumlu olmaları, • İnşaat sürelerinin kısa oluşu ve kolay geliştirilmeleri, • İşletme bakım giderlerinin düşük olması.

41. Mikro Şebeke ve Dağıtık Üretim Kavramı • Üretim Birimleri = Mikro kaynaklar (<100 kW) • PV modülleri, • Küçük rüzgar santralleri • Yakıt pilleri (hücreleri) • Mikro türbinler • Enerji Depolama (güç profili) • Bataryalar • Süper kondansatörler • Volanlar • Yükler • Elektronik yükler • Tak çalıştır elektrikli/hibrit arabalar • Ana şebeke • Güç Elektroniği arayüzleri • DC-DC dönüştürücüler • İnverterler (eviriciler) • Doğrultucular Mikro Şebeke: Mikro şebekeler bağımsız olarak kontrol edilen (küçük), dağıtık üretimle birlikte güç sağlayan elektrik şebekeleridir (dağıtık üretim).

42. Akıllı Şebekeden Beklentiler • Kendi kendini onaran şebeke • Artan tüketici katılımı • Yüksek arz kalitesi • Her türlü üretim ve depolama ünitesinin sisteme bağlanabilmesi • Pazar gelişimi • Varlıkların optimizasyonu • Statik şebeke altyapılarından - esnek şebeke altyapılarına • Dinamik, yaşayan altyapılar, proaktif şebeke yönetimi Esneklik Güvenilirlik Karlılık Erişilebilirlik

43. Bugün ve Gelecekteki Şebeke Yapısı

44. Mevcut Akıllı Şebeke Uygulamaları • Talep Yönetimi • Gelişmiş Sayaç Altyapısı • Hizmet sağlayıcı: doğru ve hızlı faturalandırma • Müşteri: fatura izleme, tarife denetimi • Arıza yeri algılama, çağrı yönetimi • Uzaktan ev denetimi • Akıllı beyaz eşya, yük denetimi • Arz Güvenirliği • Enerji Yönetim Sistemi / Dağıtım Yönetim Sistemi • Trafo Merkezi Otomasyonu • Dağıtım Fideri Otomasyonu • Gerilim regülasyonu • Reaktif güç kompanzasyonu • Varlık Yönetimi • Gelişmiş ülkelerde primer teçhizatın ortalama yaşı = 35 – 40 • Artan talep ve rekabet • Coğrafi Bilgi Sistemi (GIS) • Trafo izleme (gaz, sıcaklık, nem) • Kesici izleme (kısa devre akımı, mekanik)

45. Teşvik Fiyatları (5346 Sayılı YEK Kanunu)

46. Teşvik Fiyatları Uygulaması • 18/5/2005 tarihinden 31/12/2015 tarihine kadar işletmeye girmiş veya girecek YEK Destekleme Mekanizmasına tabi üretim lisansı sahipleri için, bu Kanuna ekli I sayılı Cetveldeyeralanfiyatlar, on yılsüre ile uygulanır. • Ancak, arz güvenliği başta olmak üzere diğer gelişmeler doğrultusunda 31/12/2015 tarihinden sonra işletmeye girecek olan YEK Belgeli üretim tesisleri için bu Kanuna göre uygulanacak miktar, fiyat ve süreler ile kaynaklar Cetveldeki fiyatları geçmemek üzere, Bakanlar Kurulu tarafından belirlenir. • Lisans sahibi tüzel kişilerin bu Kanun kapsamındaki yenilenebilir enerji kaynaklarına dayalı ve 31/12/2015 tarihinden önce işletmeye giren üretim tesislerinde kullanılan mekanik ve/veya elektro-mekanik aksamın yurt içinde imal edilmiş olması halinde; bu tesislerde üretilerek iletim veya dağıtım sistemine verilen elektrik enerjisi için, I sayılı Cetvelde belirtilen fiyatlara, üretim tesisinin işletmeye giriş tarihinden itibaren beş yıl süreyle; bu Kanuna ekli II sayılı Cetvelde belirtilen fiyatlar ilave edilir. • II sayılı Cetvelde yer alan yurt içinde imalatın kapsamının tanımı, standartları, sertifikasyonu ve denetimi ile ilgili usul ve esaslar, Bakanlık tarafından çıkarılacak yönetmelikle düzenlenir. • 31/12/2015 tarihinden sonra işletmeye girecek olan YEK Belgeli üretim tesisleri için yerli katkı ilavesine ilişkin usul ve esaslar, Bakanlığın teklifi üzerine Bakanlar Kurulu tarafından belirlenerek ilan edilir.

47. Teşvik Fiyatları Uygulaması (Lisanssız) • Muafiyetli üretim kapsamında yenilenebilir enerji kaynaklarından elektrik enerjisi üreten gerçek ve tüzel kişiler; ihtiyaçlarının üzerinde ürettikleri elektrik enerjisini dağıtım sistemine vermeleri halinde, I sayılı Cetveldeki fiyatlardan on yıl süre ile faydalanabilir. • Bu kapsamda dağıtım sistemine verilen elektrik enerjisinin perakende satış lisansını haiz ilgili dağıtım şirketi tarafından satın alınması zorunludur. • İlgili şirketlerin bu kapsamda satın aldıkları elektrik enerjisi, söz konusu dağıtım şirketlerince YEK Destekleme Mekanizması kapsamında üretilmiş ve sisteme verilmiş kabul edilir. YEK Destekleme Mekanizmasına bir sonraki takvim yılında tabi olmak isteyenler YEK Belgesi almak ve 31 Ekim tarihine kadar EPDK’ya başvurmak zorundadır. • 31/12/2015 tarihinden sonra işletmeye girecek olan YEK Belgeli üretim tesisleri için yerli katkı ilavesine ilişkin usul ve esaslar, Bakanlığın teklifi üzerine Bakanlar Kurulu tarafından belirlenerek ilan edilir. • YEK Destekleme Mekanizmasına tabi olanlar,uygulamaya dâhil oldukları yıl içerisinde uygulamanın dışına çıkamaz. • EPDK tarafından lisans başvuruları değerlendirilirken bağlantı görüşünün oluşturulması aşamasında, bu Kanun kapsamındaki yenilenebilir enerji kaynaklarına dayalı üretim tesislerine öncelik tanınır.

48. Şebeke Açısından • Tüketici Açısından • Çevre Açısından • Teknoloji Açısından Sonuçlar • Güvenirlilik • Esneklik • Şebeke modernizasyon fırsatı • Üretimin tüketim noktasına yaklaştırılması • İletim/dağıtım kayıplarının azaltılması • Güç kalitesinde iyileştirme • Yüksek arz kalitesi, • Karlılık • Verimlilik • Isı ve elektrik ihtiyacının lokal ve karlı bir şekilde karşılanması • Ev, ofis, otel, hastane, yurt, AVM gibi yerlerde kullanılabilme olanağı • Rekabet gücü avantajı • Tedarik sürekliliği • Tasarımı, kurulumu ve çalışması çok kolaydır. • Doğalgaz , biyogaz ve biyo yakıt ile çalışabilme seçeneklerine sahiptir. • Tek bir tesisten; endüstriyel buhar, elektrik ve yakın çevredeki yerleşim birimlerine merkezi ısıtma/soğutma hizmeti verilebilmesine olanak sağlar. • Sürdürülebilir çevre • Karbon emisyonunun azaltılması

49. Teşekkürler! Bilal ŞİMŞEK Elektrik Müh. TEDAŞ Genel Müdürlüğü AR-GE Planlama ve Dış İlişkiler Daire Başkanlığı Dağıtım Şebekeleri Planlama ve Güncelleştirme Müdürlüğü Tel: 0 312 212 69 00 - 2574 e-posta: bilal.simsek@tedas.gov.tr