Veri tabanları ve bilgi hizmetlerinde kullanımı

1. Veri tabanları ve bilgi hizmetlerinde kullanımı BBY154 Bilgi Hizmetleri (2013)

2. Veri tabanı (database) nedir? • TDK sözlüğü’ne göre; • Bilgisayar kullanımında çözüme erişmek için işlenebilir duruma getirilmiş bilgi ortamı. • Bir konu ya da örgüte ilişkin verilerden oluşan ve genellikle bir veri tabanı dizgesi aracılığıyla bir bütün olarak yaşatılan veri kümeleri topluluğu. • Cambridge Dictionary; • Bir bilgisayar sistemi içinde depolanmış ve kolaylıkla görüntülenip değiştirilebilen büyük miktardaki bilgi… • Ekşi Sözlük; • Bilgi üssü • Düzenli bilgiler topluluğu

3. Veri tabanı (database) - Tanım • Büyük miktarda bilgiyi bir arada tutan ve istenildiğinde bu bilgilere erişmeyi mümkün kılan sistemler…

4. Bilgi yönetimi ve veri tabanları • Bilgi hizmetlerini ve “kütüphanecilik” mesleğinin tanımını değiştiren bir fenomen.. • Günümüzde güvenilir bilgiye erişmenin en kolay yolu. Neden? • Bilgi miktarı çok fazla.. • Bilginin artış hızı çok fazla.. • Depolama • Düzenleme • Arama-bulma • Tam metin • Veri tabanları, çok büyük miktarda bilgiye çevrimiçi (online) olarak erişimi sağlar. • Makale, kitap, dergi gibi pek çok farklı türde kaynağa erişilebilir.

5. Üniversiteler ya da kurumlar veri tabanlarına nasıl erişirler?

6. Veri tabanları bilgiyi nasıl sunar? bu bilgi kaynaklarının kullanım ve dağıtım hakkını firmalar alırlar bu yayınlar bir bilgi kaynağında yayımlanır araştırmacı/bilim adamı yayın üretir firmalar bu bilgileri veri tabanlarına depolar ve araştırmacıların bulundukları kurumlara sağlarlar kurumlar bu veri tabanlarını satın alır ya da abone olurlar araştırmacı/bilim adamı/ öğrenci bu veri tabanlarını kullanarak bilgiye ulaşır

7. Avantajları • Milyonlarca bilgi kaynağını • herhangi bir yerden, • günün herhangi bir saatinde ve • dilediğiniz kadar kullanmaya izin verirler. Dezavantajları??

8. Dezavantajları • Kurumun aboneliği olmayan kaynaklara erişim sorunu • “Adil kullanım” kurallarının ihlali • Bir veri tabanında yer alan bilgi kaynaklarının kullanım hakkı veri tabanına abone olan kuruma aittir. Ancak fazla indirme, içerikteki dokümanların satışı ya da diğer kurumlar ile paylaşımı lisans anlaşmalarına dolayısı ile de adil kullanım kurallarına genellikle aykırıdır. • Arşivleme sorunu • Abonelik bittiğinde abonelik süresince ücreti ödenmiş kaynaklara erişim mümkün olabilir de olmayabilir de. • Internet bağlantısı zorunluluğu • Elektronik ortam kullanım becerisi gerekliliği

9. Veri tabanı türleri • Bibliyografik veri tabanları • Bibliyografik-atıf veri tabanları • Tam metin (full-text) dergi veri tabanları • Tam metin (full-text) kitap veri tabanları • İstatistiksel veri tabanları • Açık erişim veri tabanları

10. Bibliyografik veri tabanları • Yayınlara ait bibliyografik bilgilere (yazar adı, eser adı, yayın yılı, öz (abstrakt) vs.) ulaşmayı olanaklı hale getirir. • Ne tip soruları yanıtlayabilir? • Kim, hangi konuda, hangi dergide, ne yazmış? • Hangi makale nerede yayımlanmış? • Beli bir konuda son yıllarda üretilmiş yazılar nelerdir? • Dergilerin yayıncıları kimlerdir? • … • Örnekler; • LISA (Library and Information Science Abstract) • Ulrichsweb Global Serials Directory • …

11. Bibliyografik veri tabanları - LISA H.Ü. Kütüphaneleri tarafından satın alınan bir veri tabanıdır. Tarama yapabilmek için H.Ü. E-posta adresinizin (kullanıcı adı ve şifreniz) olması ve proxy ayarlarınızı yapmış olmanız gerekir. (Kaynağa şu bağlantıda yer alan dizinden ulaşılabilir: http://www.library.hacettepe.edu.tr/index.php?sid=94&dil=tr&s=A-Z%20Dizin)

12. .. Bibliyografik veri tabanları - LISA • LISA (Library and Information Science Abstract) • Kütüphane ve bilgi uzmanları için tasarlanmış bir veri tabanı • 1969’dan günümüze 68’den fazla ülkede 20’den fazla farklı dilde yayımlanan 440’dan fazla bilgi bilim dergisindeki makalelerin bibliyografik bilgi ve özlerine erişim sağlar. • Detaylı bilgi ve arama ipuçları: http://search.proquest.com/lisa/index

13. Bibliyografik veri tabanları - Ulrichsweb Global Serials Directory H.Ü. Kütüphaneleri tarafından satın alınan bir veri tabanıdır. Tarama yapabilmek için H.Ü. E-posta adresinizin (kullanıcı adı ve şifreniz) olması ve proxy ayarlarınızı yapmış olmanız gerekir. (Kaynağa şu bağlantıda yer alan dizinden ulaşılabilir: http://www.library.hacettepe.edu.tr/index.php?sid=94&dil=tr&s=A-Z%20Dizin)

14. .. Bibliyografik veri tabanları - Ulrichsweb Global Serials Directory • Dünya çapında 300.000’den fazla süreli yayının bibliyografik bilgilerini içerir. • Akademik, ticari, kurumsal ve devletlere ait süreli yayınlar hakkında her tür bilgiye (yayıncı, çıkış sıklığı, türü, yayın değerlendirme biçimi, abonelik ve iletişim bilgileri, vb.) ulaşılabilir. • Detaylı bilgi; https://ulrichsweb.serialssolutions.com/

15. Bibliyografik atıf veri tabanları • Bu veri tabanları geleneksel (basılı) atıf dizinlerinin (citation indexes) yerini almıştır, çok daha kapsamlı araştırmalar yapmaya olanak tanır. • Bu kaynaklar yayınlara ait bibliyografik bilgilere (yazar adı, eser adı, yayın yılı, öz (abstrakt) vs.) ulaşmayı olanaklı hale getirmenin yanında yazarların atıf yaptıkları yayınlar ve atıf yapılan yayınlarla ilgili bibliyografik bilgi verirler. Atıf sıklıkları ile ilgili görsel (grafik, vb.) gösterimler yapmaya yardımcı olurlar. • Hangi amaçlarla kimler tarafından kullanılabilir? • Literatür taraması yapanlar • (x konuda son 50 yılda neler yayımlanmış?) • Araştırmacılar • (hangi bilim adamı hangi yayını ile en fazla atıf almış?) • Devlet kurumları • (akademik yükselme, unvan alma, vb. amaçlarla başvuru yapan adaylar arasından seçim yapabilmek için: örn: hangi aday ne tür dergilerde yayın yapmış, atıf almış mı?..) • Üniversiteler • (hangi üniversite daha fazla yayın yapmış?) • Örnekler; • Web of Science • Scopus

16. Bibliyografik atıf veri tabanları - Web of Science H.Ü. Kütüphaneleri tarafından satın alınan bir veri tabanıdır. Tarama yapabilmek için H.Ü. E-posta adresinizin (kullanıcı adı ve şifreniz) olması ve proxy ayarlarınızı yapmış olmanız gerekir. (Kaynağa şu bağlantıda yer alan dizinden ulaşılabilir: http://www.library.hacettepe.edu.tr/index.php?sid=94&dil=tr&s=A-Z%20Dizin)

17. .. Bibliyografik atıf veri tabanları - Web of Science • Bölümleri: • Science Citation Index (SCI) – 1899 • SocialScience Citation Index (SSCI) – 1898 • ArtsandHumanities Citation Index (AHCI) – 1975 + - Science Citation IndexExpanded (SCI-EXPANDED) - ConferenceProceedings Citation Index- Science (CPCI-S) - ConferenceProceedings Citation Index- SocialScience & Humanities (CPCI-SSH) - Book Citation Index– Science (BKCI-S) - Book Citation Index– SocialSciences & Humanities (BKCI-SSH) • Dünya çapında otorite 12,000’den fazla “etki faktörü” yüksek (!) dergi ve bu dergilerin içinde yer alan makalelere ait bibliyografik bilgileri içerir. • Etki faktörü (impactfactor) ne demek? • 250’den fazla farklı disiplinle ilgili otorite yayınların bibliyografik bilgileri bulunur. • Detaylı bilgi; http://thomsonreuters.com/products_services/science/science_products/a-z/web_of_science

18. Bibliyografik atıf veri tabanları - Scopus H.Ü. Kütüphaneleri tarafından satın alınan bir veri tabanıdır. Tarama yapabilmek için H.Ü. E-posta adresinizin (kullanıcı adı ve şifreniz) olması ve proxy ayarlarınızı yapmış olmanız gerekir. (Kaynağa şu bağlantıda yer alan dizinden ulaşılabilir: http://www.library.hacettepe.edu.tr/index.php?sid=94&dil=tr&s=A-Z%20Dizin)

19. .. Bibliyografik atıf veri tabanları - Scopus • Dünya çapında yaklaşık 20.500 dergi içinde yer alan otorite yayınlar • 49 milyon bibliyografik kayıt • Detaylı bilgi; http://info.scopus.com/about/

20. Tam metin dergi veri tabanları • Dergilere ve dergilerde yayımlanmış tam metin makalelere erişim imkanı sağlar. • Örnekler; • ScienceDirect • SpringerLink • Wiley • …

21. Tam metin dergi veri tabanları - ScienceDirect H.Ü. Kütüphaneleri tarafından satın alınan bir veri tabanıdır. Tarama yapabilmek için H.Ü. E-posta adresinizin (kullanıcı adı ve şifreniz) olması ve proxy ayarlarınızı yapmış olmanız gerekir. (Kaynağa şu bağlantıda yer alan dizinden ulaşılabilir: http://www.library.hacettepe.edu.tr/index.php?sid=94&dil=tr&s=A-Z%20Dizin)

22. Tam metin dergi veri tabanları - SpringerLink H.Ü. Kütüphaneleri tarafından satın alınan bir veri tabanıdır. Tarama yapabilmek için H.Ü. E-posta adresinizin (kullanıcı adı ve şifreniz) olması ve proxy ayarlarınızı yapmış olmanız gerekir. (Kaynağa şu bağlantıda yer alan dizinden ulaşılabilir: http://www.library.hacettepe.edu.tr/index.php?sid=94&dil=tr&s=A-Z%20Dizin)

23. Tam metin dergi veri tabanları - Wiley H.Ü. Kütüphaneleri tarafından satın alınan bir veri tabanıdır. Tarama yapabilmek için H.Ü. E-posta adresinizin (kullanıcı adı ve şifreniz) olması ve proxy ayarlarınızı yapmış olmanız gerekir. (Kaynağa şu bağlantıda yer alan dizinden ulaşılabilir: http://www.library.hacettepe.edu.tr/index.php?sid=94&dil=tr&s=A-Z%20Dizin)

24. Tam metin kitap veri tabanları • Kitaplara tam metin erişim sağlar. • Örnekler; • Ebrary • OverDrive • Springer E-Books • …

25. Tam metin kitap veri tabanları - Ebrary H.Ü. Kütüphaneleri tarafından satın alınan bir veri tabanıdır. Tarama yapabilmek için H.Ü. E-posta adresinizin (kullanıcı adı ve şifreniz) olması ve proxy ayarlarınızı yapmış olmanız gerekir. (Kaynağa şu bağlantıda yer alan dizinden ulaşılabilir: http://www.library.hacettepe.edu.tr/index.php?sid=94&dil=tr&s=A-Z%20Dizin)

26. Tam metin kitap veri tabanları – OverDrive Digital Library H.Ü. Kütüphaneleri tarafından satın alınan bir veri tabanıdır. Tarama yapabilmek için H.Ü. E-posta adresinizin (kullanıcı adı ve şifreniz) olması ve proxy ayarlarınızı yapmış olmanız gerekir. (Kaynağa şu bağlantıda yer alan dizinden ulaşılabilir: http://www.library.hacettepe.edu.tr/index.php?sid=94&dil=tr&s=A-Z%20Dizin)

27. İstatistik veri tabanları • Otorite kurumlar tarafından üretilmiş istatistiki bilgileri sağlayan veri tabanlarıdır. • Örnekler; • OECDiLibrary • World Bank • IMF • …

28. İstatistiksel veri tabanları - SourceOECD H.Ü. Kütüphaneleri tarafından satın alınan bir veri tabanıdır. Tarama yapabilmek için H.Ü. E-posta adresinizin (kullanıcı adı ve şifreniz) olması ve proxy ayarlarınızı yapmış olmanız gerekir. (Kaynağa şu bağlantıda yer alan dizinden ulaşılabilir: http://www.library.hacettepe.edu.tr/index.php?sid=94&dil=tr&s=A-Z%20Dizin)

29. Açık erişim veri tabanları • Açık Erişim? • Açık erişim veri tabanları; teknik raporlar, tezler ve çalışma raporlarının yanı sıra hakemli dergi makalelerinin, konferans bildirilerinin ücretsiz, çevrimiçi kopyalarından meydana gelir. • Çoğu durumda bunların kullanımında okuyucular için lisans sınırlaması yoktur. Bu nedenle araştırma, öğretim ve diğer amaçlar için ücretsiz kullanılabilirler. • Açık erişim veri tabanları kaynakları genelde tam metin olarak sunarlar. Yalnızca bibliyografik bilgi veren açık erişim veri tabanları da bulunabilir.

30. .. Açık erişim veri tabanları • Bu kaynaklara erişmek için kurumların/kişilerin herhangi bir ücret ödemesi, abonelik işlemi yapması gerekmez. • Genelde bilgi kaynaklarının tam metinlerine kimi zaman da yalnızca bibliyografik bilgilerine ücretsiz bir şekilde erişilebilen veri tabanlarıdır. • Örnekler; • DOAJ • E-LIS • ULAKBİM ulusal veri tabanları (!) • ...

31. Açık erişim veri tabanları – ULAKBİM UVT

32. Açık erişim veri tabanları - DOAJ http://www.doaj.org/

33. Açık erişim veri tabanları – E-LIS http://eprints.rclis.org/

34. Veri tabanları sağlayıcıları • Veri tabanlarının kullanıma sunulma şekilleri göz önüne alındığında iki grup sağlayıcı olduğu söylenebilir: • Yayıncı firmalar • Servis sağlayıcılar

35. .. Veri tabanları sağlayıcıları • Yayıncı firmalar; • Elsevier, SpringerLink ve Wiley-Blackwell gibi firmalardır. Dergileri yayımlar ve yayımladıkları dergileri veri tabanlarından erişilebilir hale getirirler. • Servis Sağlayıcılar; • EBSCOHost gibi firmalardır. Farklı yayın evlerinden dergi içeriklerini sağlar ve dergi paketleri oluştururlar.

36. Veri tabanlarında “arama” • Bahse konu tüm veri tabanları temel arama mantığı ile (Google gibi) çalışmakta olup, aranılan bilgilere kolaylıkla ulaşılmasını sağlamaktadırlar. • Eski “bilgi erişim” yöntemleri ile karşılaştırsak?..

37. .. Veri tabanlarında “arama” • Veri tabanları – Arama Kolaylaştırıcılar • Her kurumun abone olduğu veri tabanı sayısının artması ile birlikte birden fazla veri tabanını tek bir ara yüzle arama ihtiyacı ortaya çıktı. • Tüm (ya da seçilen) veri tabanlarından tek seferde bilgi aramak için bütünleşik arama motorları oluşturuldu. • Federe arama motorları

38. Federe arama motorları • Bir kurumun erişim sağlayabildiği pek çok veri tabanını bir arada tarayabilen arama motorlarıdır. Pek çok üniversite kütüphanesinde kütüphanelerin web siteleri aracılığıyla kullanıma sunulmuşlardır. • Örnekleri; • 360 Search • TDNet • EHIS • MetaLib…

39. .. Federe arama motorları !!! ? e-science ?

40. Yeni iş alanları..

41. Veri tabanlarının bilgi hizmetlerine etkisi • “Big deal”? • Kullanım analizi çalışmaları • Bibliyometri? • “Tam Metin Makale Kullanım Verilerinin Bibliyometrik Analizi” (http://yunus.hacettepe.edu.tr/~tonta/yayinlar/tonta-sempozyum2007-4.pdf) • “Dergi Kullanım Verilerinin Bibliyometrik Analizi ve Koleksiyon Yönetiminde Kullanımı“ (http://yunus.hacettepe.edu.tr/~tonta/yayinlar/tonta-sempozyum2007-3.pdf) • “Analysis of E‐book Use: The Case of ebrary” (http://yunus.hacettepe.edu.tr/~umutal/publications/elpub-2010.pdf) • Açık arşivler~ farkındalık yaratma çabaları ~ politika geliştirme • “Ulusal Açık Erişim Çalıştayı Sonuç Bildirgesi” (http://www.acikerisim.org/sonuc-bildirgesi/) Al ve Tonta (2007). Tam Metin Makale Kullanım Verilerinin Bibliyometrik Analizi.

42. Bu sunumdaki slaytlar, 2009-2010 öğretim yılı bahar döneminde BBY 104 dersi kapsamında Arş. Gör. Zehra Taşkın tarafından hazırlanarak sunulan aynı başlıklı sunumdan uyarlanmıştır.