Wat kunnen we leren van andere regio’s over krimp?

1. Wat kunnen we leren van andere regio’s over krimp? Leo van Wissen* & Marieke Harkink** * FRW-RUG en NIDI Den Haag ** Bureau PAU Groningen

2. Vanmiddag: Leo: • Urbanisatie wereldwijd • Ervaringen in de VS met ontwikkelingen op het platteland • Een nadere kijk op 3 Europese regio’s • N-O Schotland (Aberdeen) • Nord Pas-de-Calais • Brandenburg

3. Vanmiddag: Marieke: • Welke maatregelen zijn getroffen in deze 3 regio’s? • Hoe hebben overheden, samenwerkingspartners en andere belanghebbenden dit opgepakt?

4. Ervaringen in deze drie regio’s gebaseerd op rapport PAU/FRW/NIDI: Beleidsaanpak krimp in het buitenland • (Te downloaden op de site van het KKNN)

5. Urbanisatie wereldwijd • De toekomstige groei van de wereldbevolking vindt bijna uitsluitend in de steden plaats

6. Bevolkingsontwikkeling in de wereld naar stad en platteland 1950-2050 Bron: UN: World Urbanization Prospects, 2009 revision

7. 1975 2009 2025

8. Onderscheiden naar ontwikkelde en ontwikkelingslanden Bron: UN: World Urbanization Prospects, 2009 revision

9. In Europa Bevolkingsgroei in Europa 2010-50: + 50 miljoen in de steden -150 miljoen op het platteland Bron: UN: World Urbanization Prospects, 2009 revision

10. In Nederland Bevolkingsgroei in Nederland 2010-50: + 2.2 miljoen in de steden -1.4 miljoen op het platteland Bron: UN: World Urbanization Prospects, 2009 revision

11. Urbanisatie is een universeel proces: • In de tijd: economische ontwikkeling betekent urbanisatie • Middeleeuwen, industriële revolutie • Wereldwijd: in ontwikkelde èn ontwikkelingslanden • In China: 1989 33M rurale migranten in steden • in 2008: 245M

12. Rurale ontvolking in de VS • Trends al duidelijk sinds midden van de 20e eeuw • Migratie is de motor van urbanisatie en ontvolking • In de VS verhuist men ruim 2 maal zo veel als in Nederland

13. Rurale ‘turnaround’ in de VS? • Tijdelijke omkering van de trend van ontvolking van het platteland in de VS in 70’er en 90’er jaren • Maar dit deed zich vooral voor in: • Rurale regio’s in de buurt van metropolitan areas • Regio’s met een gediversificeerde economie • Regio’s met hogere inkomens

14. Turnaround door de aantrekkings-kracht van de rurale idylle? • Alleen voor sommige bevolkingsgroepen: • Rijker • Middelbare leeftijden met kinderen • Maar dan niet te ver van de steden • Of ouderen • En dan ook wel perifeer • Maar alleen in de meest aantrekkelijke rurale regio’s • Dit blijkt ook uit Nederlands onderzoek • (Bijker en Haartsen, 2011)

15. Nederland in zones ingedeeld Bron: Louter, 2008

16. Rurale regio’s in de VS nu: De ‘besten’ zijn al 1 of 2 generaties geleden verdwenen Huidige bewoners zijn de (klein)kinderen van de achterblijvers toen Arm, laag opgeleid Groot cultuurverschil met de stad Slechte sociaal-economische infrastructuur Grote landbouwbedrijven  beroep van boer vaak niet meer aanwezig

17. Drie Europese regio’s onder de loupe

18. Aanpak krimp buitenland • In opdracht van BZK / VROM / WWI (n.a.v. IAB) • PAU i.s.m. RUG en NIDI • Drie onderzoeksvragen: 1. Wat zijn de belangrijkste oorzaken en gevolgen van bevolkingsdaling? 2. Welke maatregelen zijn getroffen t.a.v. wonen, voorzieningen en kwaliteit van de openbare ruimte 3. Op welke manier hebben overheden en samenwerkingspartners dit aangepakt? • Drie regio’s in Noordwest Europa

19. Northeast Scotland Nord-Pas-de-Calais Brandenburg

20. Verschillende regionale contexten • NE Scotland: Energy capital • North-Sea olie • Industrieel cluster • N-P-d-Calais: TGV rail infrastructuur Brussel-Parijs-Londen • Herstructurering van een oud industrieel district • Structurele verandering door de positie van Lille • Brandenburg: veranderende positie van Berlijn door de Wende • Regio’s dichtbij Berlijn profiteren • Maar verderaf gelegen regio’s in Brandenburg krimpen

21. 1. Wat zijn de belangrijkste oorzaken en gevolgen van bevolkingsdaling?

22. Demografische ontwikkeling Noordoost Schotland • De regio als geheel is geen krimp regio • Omslag in de jaren 90 van stagnatie naar groei • Voornaamste groeifactor immigratie, veroorzaakt door sterke energiesector • Suburbanisatie city (bevolkingsdaling)  shire (groei) • Toekomst: meeste prognoses verwachten groei door immigratie • Maar grote onzekerheid: eenzijdige economische basis

23. Bevolkingsontwikkeling en prognose Noordoost Schotland • Bevolkingsdaling tussen 1995 en 2003; negatieve binnenlandse migratie • Omslag naar groei valt samen met vergroting EU: immigratie vanuit bijv. Polen

24. Demografische ontwikkeling Nord-Pas de Calais • Grote interregionale verschillen. Vooral groei in as Calais-Lille (o.a. komst TGV) en krimpend platteland en steden buiten de as – verouderde industriële structuur. • Hoge vruchtbaarheid, maar negatieve binnenlandse migratie. Verouderde industriële structuur biedt onvoldoende mogelijkheden voor (hoger opgeleide) jongeren

25. Demografische ontwikkeling Nord-Pas de Calais • Vanaf 2012 negatieve bevolkingsgroei geprognosticeerd • Relatief jonge bevolking (door etnische samenstelling), maar wel sprake van ontgroening (m.u.v. Lille) • Vergrijzing iets minder dan rest Frankrijk, maar wel veel vraag naar zorgvoorzieningen

26. Demografische ontwikkeling Brandenburg • Echte krimpregio • Migratie van Oost naar West en Zuid: Wendeknick • Laag geboortecijfer na 1990 door wegtrekken vrouwen: sterfteoverschot is het gevolg. • Sterke krimp: daling van 30% verwacht • Suburbanisatie in directe ring om Berlijn • Verwacht: binnenlandse migratie Brandenburg licht positief door voortzetting suburbanisatie Berlijn.

27. Hoe recenter de prognose, hoe lager....

28. Een paar conclusies van deze vergelijking (1) • Structurele economische verandering was een voorwaarde voor demografische revival • Structurele veranderingen zijn gerelateerd aan globale ontwikkelingen buiten de regio’s • Demografische verandering reageerde op economische mogelijkheden, vooral door migratie

29. Een paar conclusies van deze vergelijking (2) • De rol van centrale steden in deze regio’s is cruciaal. • Sommige steden groeien, maar niet het platteland • In rurale gebieden is het devies: • Dealing with decline • De eigen bevolking proberen te behouden heeft hier niet gewerkt • Jongeren trekken weg ivm opleiding, werk, kansen