Witam Państwa na wykładzie z podstaw polityki gospodarczej, :)…

1. 1 Witam Państwa na wykładzie z podstaw polityki gospodarczej, :)…

2. 2 Bogusław Czarny KSAP 2011 POLITYKAGOSPODARCZA I. PLAN ZAJĘĆ 1. Cele państwa w gospodarce (efektywność i sprawiedliwość). 2. Ochrona konkurencji. 3. Kontrola efektów zewnętrznych. 4. Dobra publiczne i kłopoty z informacją. 5. Produkt Krajowy Brutto a inne mierniki poziomu życia I. 6. Produkt Krajowy Brutto a inne mierniki poziomu życia II. 7. Model AD-AS i analiza polityki makroekonomicznej państwa. 8. Spory o politykę makroekonomiczną. 9. Państwo a ład instytucjonalny w gospodarce (przykład zmiany ustroju gospodarczego w Polsce u schyłku XX wieku). II. SPOSÓB PROWADZENIA ZAJĘĆ Zajęcia mają charakter konwersatorium. Przed zajęciami słuchacze po-winni zapoznać się z literaturą. III. LITERATURA: 1. N. G. Mankiw, P. H. Taylor: Mikroekonomia, Makroekonomia, Warsza-wa, PWE, 2009 (fragmenty). 2. J. E. Stiglitz: Ekonomia sektora publicznego, Warszawa, PWN, 2004 (fragmenty). 3. B. Czarny: www.podstawyekonomii.pl/politykagospodarcza/ skrypt in-ternetowy). Warszawa, 17 czerwca 2011 r.Bogusław Czarny

3. E F E K T Y Z E W N Ę T R Z N E

4. 4 Formą zawodności rynku, z która zmaga się państwo, są także EFEKTY ZEWNĘTRZNE (ang. externalities). Kiedy ktoś – gospodarując – wpływa na koszty i zado- wolenie innych inaczej niż za posrednictwem rynku, mamy do czynienia z efektem zewnętrznym.

5. 5 Kiedy ktoś – gospodarując – wpływa na koszty i zado- wolenie innych inaczej niż za posrednictwem rynku, mamy do czynienia z efektem zewnętrznym. Innymi słowy efekty zewnętrzne są dotyczącymi osób pos-tronnych ubocznymi skutkami czyjegoś gospodarowania (konsumo-wania i produkowania dóbr). Np. efektem zewnętrznym JEST lepsza znajomość angiel-skiego wśród Polakow spowodowana ekspansją telewizji kablowych i internetu w Polsce. NIE są nim natomiast korzyści Rosji z wyż-szych cen ropy naftowej po ograniczeniu produkcji przez Arabię Sa-udyjską.

6. 6 EFEKTY ZEWNĘTRZNE: pozytywne, negatywne, produkcyjne, konsumpcyjne, między gospo-darstwami domowymi, między firmami, między gospodarstwami domowymi a firmami… PRZYKŁADY: Tytoń Tlenek azotu Wścibska sąsiadka Bezpieczeństwo w okolicy renomowanego hotelu Zakład utylizacji odpadów organicznych i dom wczasowy

7. 7 Efekty zewnętrzne często powodują, że ponoszone przez producen-tów prywatne koszty produkcji (np. MPC) są niższe od obejmują-cych straty postronnych osób społecznych (pełnych) kosztów pro-dukcji (np. MSC).

8. 8 Szkodliwe efekty zewnętrzne na rynku konkurencji doskonałej W rezultacie dochodzi do nieefektywnej alokacji zasobów. Innymi słowy pojawia się ubytek nadwyżki całkowitej (społeczna strata) (ang. deadweight loss) w tym przypadku spowodowana efektem zew-nętrznym).

9. 9 Czy ludzie sami są w stanie poradzić sobie z efektami zewnętrznymi?

10. 10 • PRYWATNE ROZWIĄZANIA PROBLEMU EFEKTÓW ZEW-NĘTRZNYCH • NORMY SPOŁECZNE • Wielu nie śmieci, bo jest to złe. Nakaz moralny skłania ich do brania pod uwagę skutków naszych działań dla innych ludzi, czyli - w jęz-zyku ekonomii – do INTERNALIZOWANIA efektów zewnętrznych.

11. 11 ZADANIE Siorbaniu zupy w restauracji towarzyszą negatywne efekty zewnętrzne. a) Co to znaczy? b) Dlaczego większość ludzi nie siorbie w restaurcji? c) Z jakim sposobem radzenia sobie przez społeczeństwo z ne-gatywnymi efektami zewnętrznymi mamy tu do czynienia? (Wskazówka: Czy pamiętasz jeszcze, że nie tylko rynek i pań-stwo decydują o tym, jak jest gospodarowane?). Wskaż inny przykład takiej sytuacji.

12. 12 2. NIEKIEDY PRYWATNE ROZWIĄZANIE MA CHARAKTER UMOWY... A. Może ono wtedy polegać na ŁĄCZENIU RÓŻNYCH RODZAJÓW DZIAŁALNOŚCI. (Np. pomyśl o sąsiadujących: właścicielu sadu jabłoni i hodowcy pszczół...) Również wtedy dochodzi do INTERNALIZOWANIA efek-tów zewnętrznych.

13. 13 ZADANIE Sad sąsiaduje z pasieką. Im większy jest sad, tym więcej mio-du produkują pszczoły. Im większa jest pasieka, tym więcej wiśni rodzi sad. a) Co wspólnego mają z tym efekty zewnętrz-ne? b) Czy z punktu widzenia właściciela sadu pasieka nie jest za mała? Dlaczego? c) Czy z punktu widzenia właściciela pasieki sad nie jest za duży? Dlaczego? d) Właściciele pasieki i sadu zamieszkali razem. Jak wpłynie to na wielkość pasieki i sadu? e) Z jakim sposobem kontrolowania efektów zewnętrznych mamy tu do czynienia?

14. 14 B. Innym sposobem, umożliwiającym prywatne rozwiązanie problemu efektów zewnętrznych, są NEGOCJACJE zainteresowanych stron i wypłata stosownego odszkodowania.

15. 15 Szkodliwe efekty zewnętrzne na rynku konkurencji doskonałej Czy negocjacje mogą doprowadzić do wytworzenia społecznie opty-malnej ilości Q1?

16. 16 Szkodliwe efekty zewnętrzne na rynku konkurencji doskonałej Powiedzmy, że prawo NIE ZMUSZA firm do rekompensowania strat. JEST PRODUKOWANE Q1. Istnieje bowiem taka rekompen-sata, X, wypłacana trucicielom przez trutych, że: ACE<X<ABEC!

17. 17 Szkodliwe efekty zewnętrzne na rynku konkurencji doskonałej Powiedzmy, że prawo ZMUSZA firmy do rekompensowania strat. JEST PRODUKOWANE Q1. Istnieje bowiem taka rekompensata, X, wypłacana trutym przez trucicieli, że: GACPC>X>FACPC!

18. 18 Twierdzenie Coase’a

19. 19 Twierdzenie Coase’a Zauważ: 1. Również w tym przypadku dochodzi do INTERNALIZOWANIA efektów zewnętrznych.

20. 20 Twierdzenie Coase’a Zauważ: 1. Również w tym przypadku dochodzi do INTERNALIZOWANIA efektów zewnętrznych. 2. Niezależnie od tego, kto komu będzie zmuszony płacić, I TAK DOJ-DZIE DO WYTWORZENIA OPTYMALNEJ ILOŚCI Q1.

21. 21 Twierdzenie Coase’a Zauważ: 1. Również w tym przypadku dochodzi do INTERNALIZOWANIA efektów zewnętrznych. 2. Niezależnie od tego, kto komu będzie zmuszony płacić, I TAK DOJ-DZIE DO WYTWORZENIA OPTYMALNEJ ILOŚCI Q1. 3. Optymalna ilość Q1 NIE JEST równa 0.

22. 22 „Negocjacyjne” rozwiązanie problemu efektów zewnętrznych jest bardzo trudne. Powodem są zazwyczaj: 1. „Rozmyte” prawa własności (ang. property rights).

23. 23 „Negocjacyjne” rozwiązanie problemu efektów zewnętrznych jest bardzo trudne. Powodem są zazwyczaj: 1. „Rozmyte” (niejasno zdefiniowane) prawa własności (ang. property rights). 2. Wysokie koszty transakcyjne.

24. 24 „Negocjacyjne” rozwiązanie problemu efektów zewnętrznych jest rzadkością. Powodem są zazwyczaj: 1. „Rozmyte” (niejasno zdefiniowane) prawa własności (ang. property rights). 2. Wysokie koszty transakcyjne. 3. „Problem gapowicza”.

25. ZADANIE On pali 10 papierosów dziennie w pokoju, w którym pracujesz! Dla niego krańcowa korzyść (MB, ang. marginal benefit) z 1. papierosa wynosi 10; z każdym kolejnym papierosem maleje ona o 1. Nie zno-szisz dymu; krańcowy koszt społeczny (MSC, ang. marginal social cost) jego 1. papierosa (czyli Twój dyskomfort), wynosi 1; rośnie on o 1 z każdym wypalonym papierosem. Cóż, prawo nie zabrania mu palić w biurze... a) Oblicz wysokość krańcowych korzyści i krańco-wych kosztów kolejnych wypalanych papierosów (wypełnij tabelę). b) Odbyliście negocjacje, maksymalizując użyteczność. Ile papiero-sów zostanie wypalonych? c) Kto, komu i ile zapłaci? d) Zabroniono palić w pracy bez zgody innych! Jeszcze raz odpo-wiedz na pytania: b), c). e) Dlaczego „negocjacyjne” rozwiązanie problemu efektów zew-nętrznych jest rzadkością? 25

26. 26 W praktyce zwykle gospodarstwa domowe i przedsiębiorstwa same nie są w stanie poradzić sobie z efektami zewnętrznymi. 1. Normy społeczne okazują się często źródłem zbyt słabej motywacji. (Pamiętasz zadanie o siorbiących gościach restauracji?).

27. 27 W praktyce zwykle gospodarstwa domowe i przedsiębiorstwa same nie są w stanie poradzić sobie z efektami zewnętrznymi. 1. Normy społeczne okazują się często źródłem zbyt słabej motywacji. (Pamiętasz zadanie o siorbiących gościach restauracji?). 2. Łączenie różnych rodzajów działalności rzadko jest możliwe.

28. 28 W praktyce zwykle gospodarstwa domowe i przedsiębiorstwa same nie są w stanie poradzić sobie z efektami zewnętrznymi. 1. Normy społeczne okazują się często źródłem zbyt słabej motywacji. (Pamiętasz zadanie o siorbiących gościach restauracji?). 2. Łączenie różnych rodzajów działalności rzadko jest możliwe. 3. Negocjacje, np. „trutych” z „trucicielami”, są możliwe tylko przy dobrze zdefiniowanych prawach własności (ang. property rights).

29. 29 W praktyce zwykle gospodarstwa domowe i przedsiębiorstwa same nie są w stanie poradzić sobie z efektami zewnętrznymi. 1. Normy społeczne okazują się często źródłem zbyt słabej motywacji. (Pamiętasz zadanie o siorbiących gościach restauracji?). 2. Łączenie różnych rodzajów działalności rzadko jest możliwe. 3. Negocjacje, np. „trutych” z „trucicielami”, są możliwe tylko przy dobrze zdefiniowanych prawach własności (ang. property rights). 4. Niekiedy wysokie koszty transakcyjne sprawiają, że negocjacje nie mają sensu (np. koszt tłumaczenia z języka na język, honoraria prawników).

30. 30 W praktyce zwykle gospodarstwa domowe i przedsiębiorstwa same nie są w stanie poradzić sobie z efektami zewnętrznymi. 1. Normy społeczne okazują się często źródłem zbyt słabej motywacji. (Pamiętasz zadanie o siorbiących gościach restauracji?). 2. Łączenie różnych rodzajów działalności rzadko jest możliwe. 3. Negocjacje, np. „trutych” z „trucicielami”, są możliwe tylko przy dobrze zdefiniowanych prawach własności (ang. property rights). 4. Niekiedy wysokie koszty transakcyjne sprawiają, że negocjacje nie mają sensu (np. koszt tłumaczenia z języka na język, honoraria prawników). 5. Kiedy liczba zainteresowanych porozumieniem jest duża, osiągnię-cie efektywnego porozumienia jest szczególnie trudne, także z po-wodu efektu gapowicza (ang. free riding).

31. 31 KIEDY PRYWATNE ROZWIĄZANIA ZAWODZĄ, DO GRY MU-SI WŁĄCZYĆ SIĘ PAŃSTWO. PAŃSTWO MOŻE KONTROLO-WAĆ EFEKTY ZEWNĘTRZNE NA WIELE RÓZNYCH SPOSO-BÓW...

32. 32 KIEDY PRYWATNE ROZWIĄZANIA ZAWODZĄ, DO GRY MU-SI WŁĄCZYĆ SIĘ PAŃSTWO... 1. Bywa, że za pomocą prawa państwo stara się stworzyć w gospodarce takie REGUŁY GRY, KTÓRE SPRZYJAJĄ SAMODZIELNEMU ROZWIĄZANIU PROBLEMU EFEKTÓW ZEWNĘTRZNYCH PRZEZ GOSPODARUJĄCYCH LUDZI.

33. 33 1. Bywa, że za pomocą prawa państwo stara się stworzyć w gospodarce takie REGUŁY GRY, KTÓRE SPRZYJAJĄ SAMODZIELNEMU ROZWIĄZANIU PROBLEMU EFEKTÓW ZEWNĘTRZNYCH PRZEZ GOSPODARUJĄCYCH LUDZI. A. Niekiedy wystarcza stworzenie precyzyjnych praw własności (ang. property rights).

34. 34 Przykładem jest „prywatyzacja dzikiej przyrody” (ang. privatization of wildlife). Słonie zabijano w Afryce od stuleci (np. dla kości słoniowej). W la-tach 80. XX w. populacja słoni np. w Kenii zmalala o 50%. Potem, np. w Botswanie, „sprywatyzowano” słonie, przy-znając lokalnym społecznościom (wioskom) prawo do sprzedaży praw do odstrzału pewnej liczby słoni rocznie myśliwym, a także prawo do organizacji turystyki na obszarach, na których chroniono słonie. Innymi słowy, stada słoni stały się prywatną własnością wiosek, których mieszkańcy zyskali motywację do maksymalizacji wartości tych aktywów. W latach 90. XX w. populacja słoni w Botswanie wzrosła ponad dwukrotnie.

35. B. Podobnie, systemy patentowe zachęcają podmioty prywatne do wy-najdywania i odkrywania. Wynalazkom towarzyszą pozytywne efekty zewnętrzne. Wynalazki (np. nowy typ robota przemysłowego) sprzyjają nowym wynalaz-kom (nowe, jeszcze lepsze roboty przemysłowe). Itd. Autorzy pierw-szego wynalazku nie biorą tego pod uwagę w swojej kalkulacji ko-rzyści i kosztów, więc – z punktu widzenia interesów całego społe-czeństwa - za mało się starają. Jednak, aby zapobiec monopolizacji, patenty zapewniające autorom wynalazków wyłączne prawo ich wykorzystania wygasają po jakims czasie. 35

36. DYGRESJA Niekiedy państwo wspiera postęp techniczny (m. in. dla pozytyw- nych efektów zewnętrznych), bezpośrednio (np. finansowo) angażu-jąc się w realizację konkretnych wielkich projektów badawczych (np. reaktor termojądrowy). Uczestnicząc w realizacji wielu takich projektów, państwo jest w stanie połączyć związane z tym ryzyko (sukces jednego pro-jektu umożliwi pokrycie strat, spowodowanych zalamaniem się in-nych projektów!). Natomiast firm prywatnych nie stać na jednoczes-ne zaangażowanie się w realizację kilku takich projektów. W efekcie ryzyko prywatnych przedsiębiorstw jest wyższe niż ryzyko państwa, co hamuje badania i rozwój. KONIEC DYGRESJI 36

37. 37 C. Innym skutecznym rozwiązaniem bywa stworzenie prawa, które umożliwia poszkodowanym uzyskanie odszkodowania od sprawcy. Linia MPC przesuwa się wtedy w górę i jest produkowane mniej dobra...

38. 38 D. W wielu krajach darowizny dla takich organizacji jak uniwersytety można odpisać od podatku dochodowego. Dzięki temu rozwija się oświata i edukacja. Konsumpcji usług edukacyjnych również towarzyszą efekty zewnę-trzne. Na przykład, wykształceni wyborcy wybierają bardziej kompetentnych polityków, niż wyborcy zabobonni lub wyborcy-anal-fabeci, co sprzyja m. in. efektywności gospodarowania, a zatem jest korzystne dla wszystkich.

39. 39 2. Państwo za pomocą prawa i decyzji administracyjnych REGULUJE DZIAŁANIA PRODUCENTOW I KONSUMENTÓW w celu bez-pośredniego rozwiązania problemu efektów zewnętrznych.

40. 40 2. Państwo za pomocą prawa i decyzji administracyjnych REGULUJE DZIAŁANIA PRODUCENTOW I KONSUMENTÓW w celu bez-pośredniego rozwiązania problemu efektów zewnętrznych. A. Ograniczenia ilościowe (nakazy, limity) (ang. command & control).

41. 41 B. Podatek od emisji zanieczyszczeń (podatek Pigou: MSC-MPC).

42. 42 Dlaczego ekonomiści nie lubią limitow i nakazów i wolą od nich in-strumenty finansowe (np. podatki)?

43. 43 Dlaczego ekonomiści nie lubią limitow i nakazów i wolą od nich in-strumenty finansowe (np. podatki)? Ograniczenia ilościowe (limity): co to jest „krańcowy koszt zmniej-szenia emisji”, MC’? „Krańcowym kosztem zmniejszenia emisji”, MC’, nazywamy koszt, który „truciciel” (np. firma) musi ponieść, aby zmniejszyć emisję za-nieczyszczeń o jednostkę (np. o tonę). Na przykład, na rysunku chodzi o koszt równy MC’A i MC’B dla – odpowiednio – 999. oraz 99. tony zanieczyszczeń.

44. 44 Dlaczego ekonomiści nie lubią limitow i nakazów i wolą od nich in-strumenty finansowe (np. podatki)? Zauważ: im bardziej „truciciel” (np. firma) ogranicza emisję, tym większy jest koszt zmniejszenia emisji o kolejną porcję (MC’A< MC’B!) .

45. 45 Dlaczego ekonomiści nie lubią limitow i nakazów i wolą od nich in-strumenty finansowe (np. podatki)? Ograniczenia ilościowe (limity): krańcowy koszt zmniejszenia emis-ji, MC’, nie wyrównuje się we wszystkich firmach... Przedsiębiorstwo A Przedsiębiorstwo B MCB ≠ MCA. To oznacza marnotrawstwo! Dlaczego?

46. 46 Dlaczego ekonomiści nie lubią limitow i nakazów i wolą od nich in-strumenty finansowe (np. podatki)? Przedsiębiorstwo A Przedsiębiorstwo B MCB ≠ MCA! To oznacza marnotrawstwo. Cel w postaci sprowa-dzenia emisji w tym regionie do poziomu (HA+HB) można osiągnąć mniejszym kosztem.

47. 47 Dlaczego ekonomiści nie lubią limitow i nakazów i wolą od nich in-strumenty finansowe (np. podatki)? Przedsiębiorstwo A Przedsiębiorstwo B 1. Jeśliby firma B zwiększyła emisję o jednostkę, a firma A zmniejszyła emisję o jednostkę, łączna wielkość emisji nie uległaby zmianie.

48. 48 Dlaczego ekonomiści nie lubią limitow i nakazów i wolą od nich in-strumenty finansowe (np. podatki)? ` Przedsiębiorstwo A Przedsiębiorstwo B 1. Jeśliby firma B zwiększyła emisję o jednostkę, a firma A zmniejszyła emisję o jednostkę, łączna wielkość emisji nie uległaby zmianie. 2. Jednak firma B zaoszczędziłaby wtedy MC’B, a firma A poniosłaby koszt MC’A.

49. 49 Dlaczego ekonomiści nie lubią limitow i nakazów i wolą od nich in-strumenty finansowe (np. podatki)? Przedsiębiorstwo A Przedsiębiorstwo B 1. Jeśliby firma B zwiększyła emisję o jednostkę, a firma A zmniejszyła emisję o jednostkę, łączna wielkość emisji nie uległaby zmianie. 2. Jednak firma B zaoszczędziłaby wtedy MC’B, a firma A poniosłaby koszt MC’A. 3. Ponieważ MCB>MCA, całkowity koszt sprowadzenia emisji w tym regionie do poziomu (HA+HB) zmalałby o (MCB-MCA).

50. 50 Dlaczego ekonomiści nie lubią limitow i nakazów i wolą od nich in-strumenty finansowe (np. podatki)? ALTERNATYWĄ DLA LIMITÓW JEST PODATEK (PIGOU) Przedsiębiorstwo A Przedsiębiorstwo B Alternatywą dla limitów jest podatek. Powiedzmy, że jego poziom wynosi T* (zob. rysunek)…