Witam Państwa na wykładzie z podstaw makro-ekonomii, :)…

1. Witam Państwa na wykładzie z podstaw makro-ekonomii, :)…

2. R Y N E K P I E N I Ą D Z A

3. 1. PIENIĄDZ I KORZYŚCI Z JEGO ISTNIENIA

4. PIENIĄDZ ■ PIENIĄDZEM jest wszystko to, co spełnia funkcję ŚRODKA WYMIANY, a także jest MIERNIKIEM WAR- TOŚCI i ŚRODKIEM PRZECHOWYWANIA OSZCZĘD- NOŚCI. Zęby delfina na wyspach Polinezji, tytoń i whisky dawno temu w niektórych stanach USA, papierosy w obozach jenieckich, monety i banknoty w Polsce…

5. KORZYŚCI Z ISTNIENIA PIENIĄDZA (FUNKCJE PIENIĄ-DZA)

6. ŚRODEK WYMIANY Gospodarka pieniężna Łatwiej jest znaleźć partnera, transakcja staje się dwuetapo-wa… Więc maleją KOSZTY TRANSAKCYJNE i rozwija się ry-nek.

7. ZADANIE a) W gospodarce pieniężnej zbieżność zapotrzebowania i oferty uczestników transakcji przestaje być warunkiem koniecznym jej zawarcia. Transakcja zostaje podzielona na etapy. Podaj przy-kład.

8. ZADANIE a) W gospodarce pieniężnej zbieżność zapotrzebowania i oferty uczestników transakcji przestaje być warunkiem koniecznym jej zawarcia. Transakcja zostaje podzielona na etapy. Podaj przy-kład. Powiedzmy, że Piotr ma jabłko, a potrzebuje rybę. Aby doszło do wymiany, W GOSPODARCE NATURALNEJ Piotr musi spotkać kogoś, kto ma rybę i chce dostać jabłko. Natomiast W GOSPODARCE PIENIĘŻNEJ wystar-czy, że Piotr najpierw spotka kogoś, kto szuka jabłka i ma pienią-dze, a potem - zapewne już w innym miejscu i czasie - kogoś, kto ma rybę i potrzebuje pieniędzy. b) Dlaczego takie rozbicie transakcji na etapy powoduje zmniej-szenie się kosztów transakcyjnych?

9. ZADANIE a) W gospodarce pieniężnej zbieżność zapotrzebowania i oferty uczestników transakcji przestaje być warunkiem koniecznym jej zawarcia. Transakcja zostaje podzielona na etapy. Podaj przyk-ład. Powiedzmy, że Piotr ma jabłko, a potrzebuje rybę. Aby doszło do wymiany, w gospodarce naturalnej Piotr musi spotkać kogoś, kto ma rybę i chce dostać jabłko. Natomiast w gospodarce pieniężnej wystarczy, że Piotr najpierw spotka kogoś, kto szuka jabłka i ma pieniądze, a potem - zapewne już w innym miejscu i czasie - kogoś, kto ma rybę i potrzebuje pieniędzy. b) Dlaczego takie rozbicie transakcji na etapy powoduje zmniej-szenie się kosztów transakcyjnych? W gospodarce pieniężnej Piotrowi jest łatwiej spotkać kogoś chcącego zawrzeć transakcję. Odpowiednimi kandydatami są wszyscy potrzebujący jabłka i mający pieniądze, a nie tylko ci potrzebujący jabłka, którzy mają rybę. W drugim etapie transakcji partnerami Piotra stają się potrzebujący pieniędzy posiadacze ryby. W rezultacie, w gospo-darce pieniężnej wysiłek Piotra związany z zawarciem, jedna po drugiej, dwóch transakcji etapowych jest mniejszy niż wysiłek niezbędny do zawarcia odpowiedniej transakcji barterowej.

10. MIERNIK WARTOŚCI • Jest mniej cen, co ułatwia rachunki i handel.

11. ZADANIE W gospodarce są tylko 4 dobra: A, B, C, D. a) Ile „cen” jest w tej gospodarce, kiedy nie ma pieniądza, a ile, kiedy pieniądz jest?

12. ZADANIE W gospodarce są tylko 4 dobra: A, B, C, D. a) Ile „cen” jest w tej gospodarce, kiedy nie ma pieniądza, a ile, kiedy pieniądz jest? Kiedy nie ma pieniądza, istnieje co najmniej 6 „cen”: A/B; A/C; A/D; B/C; B/D; C/D. „Co najmniej”, bo odwrotności tych stosunków wymiennych także można uznać za ceny. Oczywiście, w gospodarce z pieniądzem istnieją tylko 4 ceny. W przypadku większej liczby dóbr ta różnica staje się bardzo duża. b) Dlaczego większa liczba cen utrudnia wymianę?

13. ZADANIE W gospodarce są tylko 4 dobra: A, B, C, D. a) Ile „cen” jest w tej gospodarce, kiedy nie ma pieniądza, a ile, kiedy pieniądz jest? Kiedy nie ma pieniądza, istnieje co najmniej 6 „cen”: A/B; A/C; A/D; B/C; B/D; C/D. „Co najmniej”, bo odwrotności tych stosunków wymiennych także można uznać za ceny. Oczywiście, w gospodarce z pieniądzem istnieją tylko 4 ceny. W przypadku większej liczby dóbr ta różnica staje się bardzo duża. b) Dlaczego większa liczba cen utrudnia wymianę? Trudniej jest zapamiętać i porównać wszystkie „ceny”. Może się np. zdarzyć, że „bezpośredni” stosunek wymienny 2 dóbr (np. B/C) różni się od stosunku ustalonego w sposób „pośredni” (B/C wynika-jący z A/C i A/B). Komplikuje to i utrudnia handel.

14. ŚRODEK OSZCZĘDZANIA Łatwiej jest przechowywać wartość…

15. Zatem, dzięki istnieniu pieniądza W GOSPODARCE MALEJĄ KOSZTY TRANSAKCYJNE i ROŚNIE EFEKTYWNOŚĆ GOS-PODAROWANIA. Oprócz tych – BEZPOŚREDNICH – korzyści z istnienia pieniądza są jeszcze wynikające z nich korzyści POŚREDNIE.

16. Oprócz bezpośrednich korzyści z istnienia pieniądza są jeszcze wy-nikające z nich korzyści POŚREDNIE. 1. Pieniądz ułatwia SPECJALIZACJĘ, sprzyja ROZWOJOWI RYNKU, i wzmaga KONKURENCJĘ (efektywność!).

17. Oprócz bezpośrednich korzyści z istnienia pieniądza są jeszcze wynikające z nich korzyści POŚREDNIE. 2. Pieniądz ułatwia porównywanie nakładów i efektów projek-tów inwestycyjnych. Taki RACHUNEK EKONOMICZNY ułatwia EFEKTYWNĄ ALOKACJĘ ZASOBÓW (efektyw-ność!).

18. Powiedzmy, że spośród wielu projektów inwestycyjnych chcemy wybrać najlepszy. Wskaźnik efektywności i-tego projektu, Φi, (grec. fi) równa się: Φi= Ei – odpowiadające i-temu projektowi efekty (np. 99 par sanda-łów, 38 par półbutów, 9 par butów z cholewką) Ni – odpowiadające i-temu projektowi nakłady (np. 5 litrów ben-zyny, godzina pracy hydraulika) Bez pieniądza i cen odpowiednie sumowania i ustalenie współ-czynników efektywności rozważanych projektów byłoby trudne lub niemożliwe.

19. ZADANIE a) Czy ważne przez miesiąc bony towarowe do sklepu „Geant”, które dano Ci w pracy przed świętami są pieniądzem i powinny zo-stać włączone do M1 lub M2? W szczególności, czy takie bony są: (i) Środkiem wymiany? (ii) Środkiem mierzenia wartości? (iii) Środ-kiem oszczędzania? Dlaczego?

20. a) Czy ważne przez miesiąc bony towarowe do sklepu „Geant”, które dano Ci w pracy przed świętami są pieniądzem i powinny zo-stać włączone do M1 lub M2? W szczególności, czy takie bony są: (i) Środkiem wymiany? (ii) Środkiem mierzenia wartości? (iii) Środ-kiem oszczędzania? Dlaczego? Takie bony pełnią funkcje pieniądza w tym bardziej ograniczonym stopniu, im węższa jest oferta Geanta, a także im krótszy jest okres ich ważności. BYĆ PIENIĄDZEM MOŻNA W WIĘKSZYM LUB MNIEJSZYM STOPNIU. Nie sądzę, aby takie bony były na tyle bliskim i powszech-nie stosowanym substytutem pieniądza, żeby należało je włączyć do M1 lub M2. b) Powiedzmy, że wszystkie sklepy w mieście ustaliły, że przez nas-tępny rok będą akceptować zapłatę w tych bonach towarowych. Czy wywrze to jakiś wpływ na treść odpowiedzi na pytania z punk-tu (a)?

21. a) Czy ważne przez miesiąc bony towarowe do sklepu „Geant”, które dano Ci w pracy przed świętami są pieniądzem i powinny zo-stać włączone do M1 lub M2? W szczególności, czy takie bony są: (i) Środkiem wymiany? (ii) Środkiem mierzenia wartości? (iii) Środ-kiem oszczędzania? Dlaczego? Takie bony pełnią funkcje pieniądza w tym bardziej ograniczonym stopniu, im węższa jest oferta Geanta, a także im krótszy jest okres ich ważności. Być pieniądzem można w większym lub mniejszym stopniu. Nie sądzę, aby takie bony były na tyle bliskim i powszech-nie stosowanym substytutem pieniądza, żeby należało je włączyć do M1 lub M2. b) Powiedzmy, że wszystkie sklepy w mieście ustaliły, że przez nas-tępny rok będą akceptować zapłatę w tych bonach towarowych. Czy wywrze to jakiś wpływ na treść odpowiedzi na pytania z punk-tu (a)? BYĆ PIENIĄDZEM MOŻNA W WIĘKSZYM LUB MNIEJSZYM STOPNIU. Im więcej sklepów przez coraz dłuższy okres akceptuje takie bony, tym bardziej upodobniają się one do pieniądza...

22. Ważne cechy substancji pieniądza: TRWAŁOŚĆ, RZADKOŚĆ, PODZIELNOŚĆ, JEDNORODNOŚĆ.

23. Pieniądz może być: • TOWAROWY • SYMBOLICZNY (PRZYMUSOWY) (ang. fiat money) • - BEZGOTÓWKOWY (bankowy, wkładowy, żyrowy)

24. 2. BANKI W SYSTEMIE FINANSOWYM BANKI Przypomnij sobie ruch okrężny wydatków i dochodów w gospodar- ce i odpływający w bok strumień oszczędności , S… X Z I S Y1 = C+I+G+X-Z C G GOSPODARSTWA PRZEDSIĘBIORSTWA PAŃSTWO DOMOWE Y Y = Y - NT NT=T – B 2 d 2 d Przemianę oszczędności, S, w inwestycje, I, umożliwia SYSTEM FI-NANSOWY, czyli m. in. RYNKI FINANSOWE i POŚREDNICY FINANSOWI.

25. Na RYNKACH FINANSOWYCH handlują pożyczkami – bezpoś-rednio – oszczędzający i inwestorzy. Np. oszczędzający kupują od inwestujących akcje i obligacje. Natomiast POŚREDNICY FINANSOWI [np. BANKI, fundusze wspólnego inwestowania (ang. mutual funds)] pomagają oszczędzającym i inwestującym w uzgodnieniu planów.

26. ■ BANKI KOMERCYJNE przechowują pieniądze, płacąc właś-cicielom odsetki. Zgromadzone wkłady pożyczają, za wyższe wy-nagrodzenie, przedsiębiorstwom, konsumentom, państwu.

27. Przyjrzyjmy się uproszczonemu przykładowi bilansu banku… Bilans Bank of Hypothetiasporządzony na dzień 31 grudnia 2008 r. (w mln gb) Stopa rezerw (r) to relacja zasobu gotówki banku komercyjnego (R) do ulokowanych weń wkładów płatnych na żądanie (D) (r=R/D). 2008

28. Prócz banków komercyjnych istnieje także BANK CENTRAL-NY… ■ Bank centralny w imieniu państwa dba o jakość pienią- dza, prowadzi politykę pieniężną, wpływając na wielkość zagregowanych wydatków w gospodarce, pomaga innym bankom i nadzoruje ich działalność.

29. ILE PIENIĄDZA JEST W GOSPODARCE? • Jest wiele miar ilości pieniądza w gospodarce… • M0 = R+C • M1 = C + D • M2 = M1+ „małe” wkłady terminowe • M3 = M1 + wszystkie wkłady terminowe • Jest jeszcze NIBY-PIENIĄDZ (ang. near money), czyli inne • bardzo płynne aktywa… • ------------------------------------------------------------------------------ • R – Gotówka w kasach banków komercyjnych (ich rezerwy) • C – Gotówka w obiegu poza kasami banków • D – Wkłady płatne na żądanie (rachunki czekowe)

30. 30 DYGRESJA W końcu 2002 r. w USA rozróżniano 4 rodzaje podaży pieniądza: M1, M2, M3, L. (Rekompensatą za ich malejąca płynność jest coraz wyższe oprocen-towanie). M1 – zasoby wysoce płynnego środka płatniczego (gotówka* plus np. różne nieoprocentowane i oprocentowane wkłady czekowe ) ; (M1: 4 190$/os.). M2 – ten agregat DODATKOWO obejmuje pewne mniej płynne aktywa, np. wkłady oszczędnościowe (trzeba zawiadomić bank o zamiarze ich tran-sferu na rachunek czekowy), małe (do 100 000$) wkłady terminowe (ich wy-cofanie przed uzgodnionym terminem jest karane obniżką odsetek); udzia-ły w funduszach inwestycyjnych rynku pieniądza (czeki wystawiane przez ich właścicieli muszą mieć pewną minimalną wysokość); (M2: 20 080$/os.). M3 – DODATKOWO obejmuje np. duże wkłady terminowe i duże wkłady bankowe dokonywane na indywidualnych warunkach; (M3: 29 480$/os.). L – DODATKOWO obejmuje aktywa, które nie są pieniądzem, lecz jego bliskim substytutem (np. obligacje rządu USA dla „małych ciułaczy”; bo-ny skarbowe „krótsze” niż 12 miesięcy). W praktyce granice oddzielające „pieniądz” od „niepieniądza” i poszcze-gólne funkcje spełniane przez pieniądz są trudne do wytyczenia. Kiedyś za pieniądz uważano środek wymiany, który nie daje odsetek, lecz jest płynny. Jednak w latach 80-tych XX w. wkłady czekowe zaczęły dawać oprocentowanie. Podobnie, możliwe stało się czerpanie płynnej gotówki z wkładów oszczędnościowych bez straty odsetek. • ---------- • Zgodnie z danymi FED w 1995 r. w USA na osobę przypadało prawie 1400$ gotów-ki; przeciętny Amerykanin trzymał ok. 100$ gotówki (wielkie ilości gotówki obsługi-wały zatem płatności w „szarej strefie” i za granicą). • KONIEC DYGRESJI

31. KREACJA PIENIĄDZA PRZEZ BANKI KOMERCYJNE W Hipotecji JEST 5 BANKÓW KOMERCYJNYCH, Hipotecjanie nie preferują żadnego z nich… g = C/D = 0 (Hipotecjanie zdecydowanie wolą D od C!) r = R/D = 0,1 (Zdaniem bankierów każde 10 gdybów wkładów na żądanie wy-maga 1 gb rezerwy gotówkowej). W obiegu pojawia się oto 1000 gb dodatkowej gotówki: ktoś znalazł skarb i ulokował go w Bank of Hypothetia, który przystąpił do kre-acji pieniądza…

32. Wycinek bilansu Bank of Hypothetia, luty 2008 Źródło: Hypothetian Banking, nr 3, 2008 r., s. 234.

33. Ile pieniądza powstało po zakończeniu „2. cyklu kreacji pieniądza” w Bank of Hypothetia? Tyle: C + D1 = 849,6 gb D2 = 1212,4 gb A zatem, TYLKO TEN JEDEN BANK z 1000 gb na naszych oczach „zrobił”849,6 gb + 1212,4 gb = 2062 gb środka płatniczego!

34. A wszystkie 5 banków w Hipotecji? Ile pieniądza są one w stanie stworzyć z 1000 gb gotówki nieoczekiwanie pojawiającej się w obie-gu? A to znaczy, że jeśli M0 wzrośnie o ΔM0, to – ceteris paribus - M1 wzrośnie o ΔM1=Kp• ΔM0!

35. ■ MNOŻNIK KREACJI PIENIĄDZA to liczba, która in- formuje, o ile – ceteris paribus – MOŻE* wzrosnąć podaż pieniądza M1 pod wpływem zwiększenia się podaży pien- niądza M0 o ΔM0. --------------- * Warunkiem jest, ze „g” i „r” się nie zmienią.

36. 3. RYNEK PIENIĄDZA • Pora na analizę działania rynku pieniądza. Towarem jest tu środek płatniczy M1. Po kolei omówimy: • PODAŻ PIENIĄDZA (środka płatniczego) na rynku pienią-dza. • POPYT NA PIENIĄDZ (środek płatniczy) na rynku pieniądza. • RÓWNOWAGĘ na rynku pieniądza i powstawanie STOPY PROCENTOWEJ.

37. PODAŻ PIENIĄDZA Podażą pieniądza steruje bank centralny… Stopa dyskontowa M1=M0•kp=M0•(1+g)/(g+r) stopa rezerw minimalnych Operacje otwartego rynku

38. OPERACJE OTWARTEGO RYNKU Stopa dyskontowa M1=M0•kp=M0•(1+g)/(g+r) stopa rezerw minimalnych OPERACJE OTWARTEGO RYNKU

39. STOPA REZERW MINIMALNYCH Stopa dyskontowa M1=M0•kp=M0•(1+g)/(g+r) STOPA REZERW MINIMALNYCH Operacje otwartego rynku

40. STOPA DYSKONTOWA STOPA DYSKONTOWA M1=M0•kp=M0•(1+g)/(g+r) stopa rezerw minimalnych Operacje otwartego rynku

41. Podaż pieniądza i jej zmiany in in A/ B/ MS 0 0 M M W naszym prostym modelu oferowana w gospodarce ilość środka płatniczego, M1, nie zależy zatem od poziomu stopy procentowej. Przecież wśród zmiennych decydujących o wielkości M1 nie ma sto-py procentowej [M1=M0•kp=M0•(1+g)/(g+r)].

42. POPYT NA PIENIĄDZ Popyt na środek płatniczy powstaje, kiedy gospodarstwa domowe i firmy rezygnują z trzymania części swojego majątku w formie np. nieruchomości, papierów wartościowych i wkładów oszczędnościo-wych i trzymają go w formie gotowego do użytku środka płatnicze-go (KASY TRANSAKCYJNEJ).

43. POPYT NA PIENIĄDZ Pomyśl o korzyściach z trzymania pieniądza, M1… Główne motywy skłaniające do trzymania pieniądza: -Transakcyjny -Przezornościowy -Portfelowy

44. MB MB 0 M Otóż krańcowa korzyść z trzymania pieniądza, MB (ang. marginal benefit), MALEJE… Np. zmiany wielkości produkcji w gospodarce zmieniają popyt na pieniądz.

45. A teraz pomyśl o stratach spowodowanych trzymaniem pieniądza, M1 . Te straty to: realna wartość utraconego oprocentowania+stra-ta wartości (siły nabywczej) M1.

46. A teraz pomyśl o stratach spowodowanych trzymaniem pieniądza, M1 . Te straty to: realna wartość utraconego oprocentowania+stra-ta wartości (siły nabywczej) M1. MC Wielkość „MC” jest wprost proporcjonalna do in=ir+π MC* 0 M Krańcowy koszt trzymania pieniądza, MC (ang. marginal cost), jest proporcjonalny do nominalnej stopy procentowej i stały.

47. Konfrontacja malejącej krańcowej korzyści z trzymania kolejnych porcji środka płatniczego, MB1, ze stałym kosztem krańcowym ich trzymania, MC, wyznacza zapotrzebowanie na środek płatniczy, MD. Na rysunku wynosi ono M1. MB, MC MC1 MB1 0 M1 MD

48. Popyt na pieniądz i jego zmiany MB, MC MB, MC MC2 MC* MC1 Jak się okazuje, zapotrzebowanie na pieniądz jest wprost propor-cjonalne do wielkości produkcji w gospodarce, Y, i odwrotnie pro-porcjonalne do poziomu nominalnej stopy procentowej, in. MB1 MB2 MB 0 0 M2 M1 M1 M2 MD MD

49. in in B/ A/ B B A A MD 0 0 M2 MD M1 M1 M2 MD A zatem, w powyższym układzie współrzędnych zmiany nominalnej stopy procentowej, in, powodują przesunięcia wzdłuż linii popytu na pieniądz, MD, a zmiany wielkości produkcji, Y, przesunięcia ca-łej tej linii.

50. RÓWNOWAGA NA RYNKU PIENIĄDZA I POWSTAWANIE STOPY PROCENTOWEJ in MS E MD 0 M M* W gospodarce powstaje taka cena środka płatniczego, M1, czyli sto-pa procentowa, in, której poziom zapewnia zrównanie się zapo-trzebowania na M1 z zaoferowana ilością M1. Dzieje się to na rynku pieniądza.