Statistika për ekonomiks dhe biznes

1. Statistika për ekonomiks dhe biznes ArdianaGashi

2. Përshkrimi i lëndës Kjo lëndë do t’i njoftojë studentët me bazat e statistikës. Studentët do të njihen me: mënyrat e grumbullimit të të dhënave, analizat statstikore të të dhënave, paraqitjen e të dhënave, teoritë e probabilitetit, ngritjen e hipotezave, dhe njohuri bazike lidhur me regresionet lineare dhe jolineare. Të gjitha njësitë e përfshira në këtë lëndë do të lidhen direkt me shembuj e diskutime në fushën e ekonomike, mikro dhe makroekonomike.

3. Pjesët kryesore të kësaj lënde • Sigurimi i të dhënave; grumbullimi i të dhënave (popullacioni dhe mostra) • Analiza e të dhënave (statistikat përshkruese dhe analiza) • Raportimi i të dhënave

4. Literatura • Anderson, D., Sweeney, D. And Williams, T., 2005, Statistika, libër i përkthyer (Titulli: Statistics for Business and Economics) PEGI, Tiranë. • Bigwood, S. and Spore, M. (2003) Presenting Numbers, Tables, and Charts, Oxford University Press, UK. • Kohler, H. (2002), Statistics for Business and Economics, Thomson Learning. • Nuhiu, R. Dhe Shala, A., 1995, Bazat e Statistikës, Universiteti i Prishtinës, Prishtinë.

5. Vlerësimi • Test 1: Java e 8-të (50% e vlerësimit) dhe • Testi 2: Java e 15-të (50% e vlerësimit).

6. Statistika • Nga fjala latine ‘status’ gjendje, shtet; përshkrimi i gjendjes së shtetit përmes të të dhënave të caktuara numerike. Kjo shkencë lindi dhe u zhvillua për nevoja të shtetit. • Shekullin e XV-të gjermani Ahenval e përkufizoi statistikën si shkencë që përshkruan tiparet e një shteti.

7. Historiku • 3000 vjet para erës sonë në Egjipt dhe Kinë • Në Egjipt gjatë ndërtimit të piramidave (shënime për skllevërit, nevojat ushqimore dhe materialit) • Kinë të dhëna për popullsinë, të ardhurat nga toka, etj. • Zhvillimi i posaqëm gjatë Perandorisë Romake, të dhëna për qeverisjen e shtetit

8. Historiku • Prej epokës sonë deri në shekullin e XV-të stagnim i aplikimit të metodave statistikore • Gjermani hapet shkolla ‘Statistika Universitare’ si shkollë deskriptive ose shkrime mbi shtetin • Angli: ‘Aritmetika politike’ Belgu Ketle (1796-1874) zgjeroi statistikën me përfshirjen e teorisë së probabilitetit.

9. Statistika Statistika studion se si mblidhen të dhënat, se si përpunohen, paraqiten, analizohen dhe interpretohen këto të dhëna.

10. Nëndarjet e statistikës • Statistika përshkruese: në formë tabelare, grafike ose numerike • Statistika analitike: analizën e të dhenave për të kontrolluar/testuar hipoteza për popullacionin=gjykime statistikore (cfarë mund të jenë defektet në produkt, gjasat që një parti të fitojë zgjedhjet, etj).

11. Statistikat përshkruese… …janëmetodat e organizimit, përmbledhjesdheprezentimittëtëdhënavenëmënyrëtëpërshtatshmedhe informative. Këtometodapërfshijnë: Teknikatgrafike, dhe Teknikatnumerike. • Se cilametodë do tëpërdoretvaretngainformataqë ne duamtanxjerrim. A jemitëinteresuarnë… • matësinë e lokacionitqendror? dhe/ose • matësiindryshueshmërisë (dispersioni)?

12. Aplikimiistatistikësnëbiznesdheekonomi • Tanipërdorimipasurstatistikor= kyqpërsuksesin e bizneseve • Nëprocesin e vendimarrjesinformatatkyqe e qëjanëedhendërkufizimetkryesoredheqëkushtojnëshumë • Statistikanëbiznesaplikohetpërpërshkrimindheanalizën e gjendjesnëbiznesedhepërparashikime. • Nëekonomiparashikimet e inflacionit, rritjesekonomikepërfshijnëanalizëtëgjerëstatistikoretëtreguesveekonomik.

13. Aplikimi i statistikës në biznes… • Analiza statistikore luan rol të madh në të gjitha aspektet e ekonomiksit dhe biznesit. • Bazë për marrjen e vendimeve janë informatat që ngërthejnë: • Shpenzime materiale • Kohë • Burime njerëzore

14. Informatat • Informacionet e duhura • Informacionet me kohë • Çmimiiinformacionit • Çështjekryesore: • Sasinë e informacionevetënevojshme • Vlerën e tyre • Çmimin e tyre Derisavlera e informacionitështëmë e madhe se çmimitëcilinduhetpaguarpërinformacionin e marrëduhettëvazhdohet me mbledhjen e informacioneveplotësuese.

15. Raporti linear mes vlerës dhe çmimit të informacionit Duhet të përcaktohet momenti kur duhet të ndalet me marrjen e informatave Shtesë.

16. Raporti progresiv i çmimit në raport më vlerën e informacionit • Çmimi i Informacionit> Vlera e informacionit • Marrja e informatave shtesë ndërpritet.

17. Raporti degresiv i çmimit në raport me vlerën e informacionit Çmimi i informacionit<Vlera e Informacionit Edhe pse çmim i lirë i informacioneve, duhet të kemi parasysh kohen në të cilën duhet të ndërpritet marrja e informacioneve shtesë.

18. Tani… …ne vazhdimishtbombardohemi me statistikadheinformatastatistikore. Përshembull: • Anketa e konsumatorëve • Anketa e familjeve • Indikatorëtekonomik • Si mundtigrumbullojmëdhetëkuptojmë/përfitojmëngakëtotëdhëna?

19. Statistika? • “Statistika është mënyrë për të marrë informata nga të dhënat” Statistika Të dhënat Informatat Të dhënat:Faktet numerike, të grumbulluara me qëllim të përfitimit të informacionit Informacioni:Njohuria e komunikuar lidhur me një fakt të caktuar. Statistika është mjet për krijimin e njohurive të reja prej numrave

20. Shembull: Statistika për shqetësimin e studentëve… Një student është i shqetësuar për kursin e statistikës, ngase ka ndëgjuar që kursi është i vështirë. Profesori ju siguron studentëve rezultatet e provimit të afatit paraprak. Cka mund të nxirret nga numrat në vijim? Statistika Të dhënat Informata Lista e notave nga afati i fundit. Informatë e re për lëndën e statistikës. 95 89 70 65 78 57 : P.sh. Mesatarja e klasës. Përqindja e studentëve me notë mbi 75 pikë . Nota më e shpeshtë.

21. Konceptet kyqe në statistikë … Popullacioni: dukuriamasive - popullacioniështëgrupiitëgjithainformatave me interespërstatisticientin. Shembull: Tëdhënapërgjithëpopullsinë e Kosovës. Mostra • Mostraështëgruptëdhënashtënxjerrangapopullacioni. p.sh. Tëdhënapër 1% tëpopullsisësëKosovësosepërqytetetëcaktuara.

22. Konceptet kyqe në statistikë Parametër Njësi përshkruese e popullacionit • Statistika (njesi statistikore) Njësi përshkruese e mostrës.

23. Konceptet kyqe në statistikë Popullacioni Mostra • Popullacioni ka parametra, • Mostrat kanë statistika. Pjesë Statistika Parametri

24. Të dhënat dhe kuptimet themelore • Elementetjanënjësitëpërtëcilatgrumbullohentëdhëna (përshtete, familje, punëtorë) • Variabla: karakteristikë e përbashkët e elementevepërtëcilatjemitëinteresuar (përpunëtorë: gjinia, edukimi, paga, etj.) • Vrojtim: Bashkësia e matjevetëgrumbulluarapërnjë element quhetvrojtim: 12 vrojtimetëdhënatpër 12 punëtorë. • Tëdhënakuantitativedhekualitative

25. Inferencastatistikore … • Të dhënat statistikore përshkruajnë të dhënat që janë analizuar por nuk na mundësojnë të nxjerrim konkluzion për të dhënat. Për këtë arsye na duhet një degë tjetër e statistikës e që është : statistika inferenciale/nxjerrëse e cila nxjerr përfundime për popullacionin në bazë të mostrës.

26. Inferenca statistikore … Popullacioni Mostra Inferenca Statistika Parametri Cka mund të nxjerrim për parametrat e popullacionit bazuar në statistikat e mostrës?

27. Inferenca statistikore … • Ne përdorim statistikat për të nxjerrë përfundime për parametrat. • Andaj, ne mund të vlerësojmë, parashohim popullacionin bazuar në të dhënat nga mostra. • Atëherë ne mund të aplikojmë atë që dijmë për mostrën në popullacion nga i cili është nxjerrë mostra!

28. Inferenca statistikore… (nga mostra) • Racionaliteti/arsyeshmëria: • Popullacionete mëdha e bëjnëhulumtimin e secilitanëtarëjo-praktikedhetështrenjtë. • Mëlirëdhemëlehtëtëmarrimmostërdhebëjmëvlerësimepërpopullacioninngaiciliështëmarrëmostra. • Megjithatë: • Konkluzionetnukjanëgjithnjëtësakta. • Përkëtë, nëinferencënstatistikorepërdorim ‘matësit e sigurisë’, niveliibesueshmërisëdheniveliisignifikancës.

29. Raportimi Në vitin 1986 eksplodimi i anijes kozmike, ku 7 astronautë kanë vdekur, është shembulli më i mirë i komunikimit të dobët të numrave. Një natë para se të nisej u udhëzua të mos nisej anija për shkak të temperaturave të ulta që do të dëmtonin disa pjesë të anijes. Grafikët e pregatitur në nxitim u fokusuan në informata selektive (ndikimi i temperaturave të ulta) duke harruar informata të rëndësishme. NASA (The National Aeronautics and Space Administration) nuk u bind nga argumentet dhe anija u lëshua, dhe eksplodoi brenda 7 sekondave.