Edycja tekstu

1. Edycja tekstu Wykład 9.

2. SkłAD DRUKARSKI

3. Wynalezienie druku • Za wynalazcę uznaje się rzemieślnika chińskiego Bi-Shenga, który w 1041-42 opracował sposób drukowania pisma chińskiego za pomocą form zestawionych z pojedynczych elementów. Elementy były wykonane z gliny i wypalane. • W XIV w. Wang Chen udoskonalił metodę Shenga i zastosował formy drewniane. • Ruchome elementy odlewane z metalu (według grawerowanych matryc) wynalazł w 1450 r. J. Guttenberg.

4. Chińskie ruchome czcionki

5. Biblia Guttenberga • Pierwsza drukowana książka • Ozdoby malowane ręcznie • Jedna z nielicznych ówczesnych prób druku kolorowego (atrament czarny i czerwony)

6. Czcionka • Prostopadłościenny słupek z główką z wypukłym „oczkiem” (do druku wypukłego) na górnej płaszczyźnie. Oczko po pokryciu farbą drukarską zostawia ślad na papierze. • Czcionka bez „oczka” – justunek do wyrównywania linii tekstu

7. Stopień pisma • Stopień pisma to odległość między płaszczyznami sygnaturową i tylną czcionki. • Stopień podaje się w punktach typograficznych. • Punkt typograficzny = 0,376065 mm • Jednostki pochodne: Cycero = 12 pt = 4,513 mm Kwadrat = 48 pt = 18,051 mm (używane od ok. 1775 r. – F.A. Didot obecne od 1879 r. – H. Berthold)

8. Tradycyjne nazwy stopni pisma

9. Rodzaje pisma drukarskiego • Jednoelementowe – dwuelementowe • Szeryfowe – bezszertyfowe • Płaszczyznowe - konturowe

10. Klasy pisma drukarskiego • Antykwa – romańskie (łacinka), 2 połowa XV w. Włochy (wersaliki – wzorowane na kapitale rzymskiej, litery tekstowe – na minuskule karolińskiej). Obecnie powszechna. • Gotyckie – przełom XV-XVI w. Francja, Niemcy, Włochy (wzorowana na odręcznym piśmie kodeksowym). Obecnie do druków akcydensowych. • Ksenotyp – (hybrydy) połączenia różnych rodzajów pisma. Pismo współczesne, głównie do składania akcydensów. • Pisanka – naśladujące pismo odręczne pisane różnymi narzędziami, zwykle pochyłe.

11. Klasy pisma - przykłady Antykwa Gotyk Ksenotyp Pisanka

12. Szczególne układy liter • Ligatura – połączenie dwóch lub więcej liter w jeden znak graficzny (znane od średniowieczna z pisma ręcznego) • Kerning – „podsunięcie” jednej litery w światło drugiej w celu optycznego wyrównania odstępu między literami.

13. Jaki krój pisma wybrać? Badania wykazują, że w przypadku długich tekstów pismo szeryfowe dwuelementowe jest łatwiejsze w czytaniu niż bezszeryfowe jednoelementowe. Prawdopodobnie tak jest dlatego, że zastosowanie szeryfów ułatwia oku poruszanie się wzdłuż linii poziomych, a zmienna grubość linii w piśmie dwuelementowym ułatwia odróżnianie kolejnych liter.

14. Jaki krój pisma wybrać? Z badań wynika także, że pismo bezszeryfowe okazuje się bardziej wyraziste. Jest tak zapewne dlatego, że wyrazistość wiąże się raczej z rozpoznawaniem znaków niż z czytaniem dużych bloków tekstu. W przypadku krótkich serii znaków, takich jak nagłówki, tytuły, łatwiej rozpoznać jednym rzutem oka pismo bezszeryfowe.

15. Jaki krój pisma wybrać? • Tytuły i podtytuły – pismo bezszeryfowe (jednoelementowe) • Tekst ciągły – pismo szeryfowe (dwuelementowe)

16. Jaki krój pisma wybrać? • Co najwyżej dwa kroje pisma na jednej stronie. • Nie łączyć dwóch bezszeryfowych lub dwóch szeryfowych. • Różne kroje pisma muszą znacznie się różnić (bez kontrastu nie będzie harmonii).

17. Wyróżnienia Do wyróżnień w tekście należy stosować: • Pogrubienie (czyli pismo półgrube, a nie „wytłuszczenie”) • Pochylenie (kursywa, italiki) • Zmiana stopnia pisma (ale uwaga na interlinię).

18. Wyróżnienia Nie należy wyróżniać za pomocą • Podkreślenia – bo zmniejsza to czytelność tekstu. • Wielkich liter i wersalików – bo w czytaniu pomaga także obwiednia słów:

20. AĄBCĆDEĘFGHIJKLŁMN ŃOÓPQRSŚTUVWXYZŹŻ aąbcćdeęfghijklłmnńoópqrsśtuvwxyzźż 0123456789 ~!@#$%^&*()_+`-={}[ ]|\:;”’?/<>,.

21. Apolonia – dwuelementowy, szeryfowy krój pisma dostosowany do pisowni i ortografii języka polskiego autorstwa dr. Tomasza Wełny zaprezentowany (jako praca doktorska) w 2011 r.

22. AĄBCĆDEĘFGHIJKLŁMN ŃOÓPQRSŚTUVWXYZŹŻ AĄBCĆDEĘFGHIJKLŁMN ŃOÓPQRSŚTUVWXYZŹŻ aąbcćdeęfghijklłmnńoópqrsśtuvwxyzźż aąbcćdeęfghijklłmnńoópqrsśtuvwxyzźż 0123456789 0123456789 ~!@#$%^&*()_+`-={}[ ]|\:;”’?/<>,. ~!@#$%^&*()_+`-={}[ ]|\:;”’?/<>,.

23. Apolonia Chrząszcz brzmi w trzcinie w Szczebrzeszynie, strząsa skrzydła z dżdżu, a w Strzemesznie straszy jeszcze wytrzeszcz oczu strzyg. Cambria Chrząszcz brzmi w trzcinie w Szczebrzeszynie, strząsa skrzydła z dżdżu, a w Strzemesznie straszy jeszcze wytrzeszcz oczu strzyg. Times New Roman Chrząszcz brzmi w trzcinie w Szczebrzeszynie, strząsa skrzydła z dżdżu, a w Strzemesznie straszy jeszcze wytrzeszcz oczu strzyg.

24. Składanie i łamanie • Składanie – zestawianie tekstu i znaków graficznych przyszłej publikacji. W wyniku składania otrzymujemy skład: zestaw czcionek, linii i justunków (wypełnień). • Łamanie – formowanie kolumn (czyli stron) książki lub czasopisma ze składu (szpalt, tabel, przypisów i in.) oraz ilustracji, ornamentów, linii itp. Łamanie to podział złożonego tekstu na wiersze, ustalenie długości wierszy, odstępów między wierszami (interlinii), liczby wierszy w szpalcie czy kolumnie.

25. Matryca strony

26. Łamanie • Istotą ładnego składu/łamania jest uzyskanie druku o wizualnie jednakowej gęstości czyli takiego, w którym odstępy sprawiają wrażenie jednakowych (zazwyczaj łatwiej jest to ocenić patrząc na tekst przymrużonymi oczami). Nie jest szczególnie ważna ich wielkość. • Każdy znak i odstęp podzielony jest na małe elementy – jednostki. Standardowy podział to 48 jednostek na znak. Stosując kerning (czyli wstawiając justunek między litery, lub usuwając go) możemy zmniejszać światło międzyliterowe o pojedyncze jednostki, co pozwala na bardzo precyzyjne dopasowanie odległości między literami i między wyrazami. • Odpowiednio dopasowując interlinię (za pomocą justunku poziomego) możemy uzyskać elegancką kolumnę.

27. Akapit i interlinia • Akapit to fragment tekstu, który ze względów merytorycznych chcemy oddzielić od pozostałych części. • Zgodnie z tradycyjnymi zasadami akapit zaczyna się od wcięcia pierwszego wiersza. Wcięcie akapitowe powinno mieć szerokość równą stopniowi stosowanego pisma. Jest to w przybliżeniu równowartość dwóch odstępów albo szerokość dużej litery M. • Akapit można też oddzielić większą odległością między ostatnim wierszem poprzedniego akapitu a pierwszym wierszem danego akapitu. • W obrębie akapitu odstępy miedzy wierszami powinny być jednakowe. Standardowo odstęp między wierszami stanowi 20% stopnia pisma. Uwaga: interlinia dostosowuje się do największego znaku (znaków) w wierszu.

28. Justowanie • Justowanie to sposób wyrównania tekstu: • Do lewej strony („chorągiewka”) • Wyśrodkowanie • Do prawej strony • Do lewej i prawej strony (justowanie pełne) • Jeżeli justowanie wymaga dzielenia i przenoszenia wyrazów to należy zachować reguły: • Nigdy nie przenosić wyrazów w więcej niż dwóch kolejnych wierszach. • Należy unikać przenoszenia więcej niż sześć razy w jednym akapicie.

29. Wdowy, bękarty i szewc • Wdowa to pierwszy wiersz akapitu na dole strony, gdy pozostała część akapitu znajduje się na następnej stronie. • Bękart to ostatni wiersz akapitu przeniesiony na następną stronę. • Szewc to wiersz na końcu akapitu, mający mniej niż siedem znaków.

30. Dobre rady • Do pisania tekstów stosuj czcionki szeryfowe. • Nie łącz dwóch czcionek szeryfowych na jednej stronie. • Nie łącz dwóch czcionek bezszeryfowych na jednej stronie. • Przy łączeniu czcionek stosuj silne kontrasty. • Nie stosuj więcej niż dwóch rodzajów czcionki na jednej stronie.

31. Dobre rady • Nie podkreślaj wyrazów, bo jest to męczące dla oczu czytelnika. • Nigdy nie pisz tekstu dużymi literami, nie używaj ich też zbyt często w nagłówkach. • Wszędzie, gdzie to potrzebne, poprawiaj wygląd nagłówka za pomocą kerningu. • Stosuj kursywę i pismo grube z umiarem - są świetne; ale łatwo je przedawkować. • Odstęp przed słowem pisanym kursywą, pisz również kursywą.

32. Dobre rady • Stosuj jednakowe odstępy między wierszami. • Nie stosuj odstępów o szerokości jednego wiersza między akapitami tekstu. • Stosuj albo wcięcie akapitowe, albo odstęp między akapitami. • Stosuj wcięcie akapitowe o szerokości dużego M. • Nie zostawiaj szewców, bękartów i wdów.

33. Dobre rady • Nigdy nie dziel wyrazów w więcej niż dwóch kolejnych wierszach. • Unikaj zbyt częstego dzielenia wyrazów w jednym akapicie. • Gdy wiersz jest krótki, nigdy nie stosuj pełnego justowania. • Wysuwaj znaki przestankowe z wyrównanego tekstu. • Nie używaj znaku odstępu do wyrównywania tekstu.

34. Dobre rady • Znaki przestankowe (oprócz nawiasu otwierającego) są „związane” z poprzedzającą literą; nawias otwierający jest związany z następującą literą. Źle: słowo . słowo , ( słowo Dobrze: słowo. słowo, (słowo

35. KOMPUTEROWA EDYCJA TEKSTU

36. Wybór edytora • Wybór oczywisty: MS Word • Może jednak: Open Office Writer • Może różne: na początek Notatnik potem MS Word lub Open Office Writer • Może jeden słabszy: WordPad • Może: Notatnik, a potem WordPad • Może jakiś inny...

37. Wybór edytora - kryteria • Powszechność • Dostępność • Legalność • Możliwości edycyjne • Warunki dydaktyczne

38. Elementy konstrukcji tekstu • Budowa tekstu jako całości • Formowanie akapitu • Wstawianie elementów nietekstowych • Formatowanie specjalne

39. Tekst jako całość • Kroje i rozmiary pisma • Elementy stałe: numeracja stron, nagłówek i stopka strony • Tytuł całości, tytuły rozdziałów i podtytuły • Wyróżnienia w tekście

40. Akapit • Wyróżnienie akapitu (odstęp lub wcięcie) • Justowanie • Układ akapitu na stronie • Pisanie znaków i cyfr

41. Inne elementy • Ilustracje • Z pliku • ClipArt • Tworzone w edytorze • Tabele • Tabele edytora • Tabele z innych programów

42. Formatowanie specjalne • Ozdobniki • Inicjał (pierwsza litera jakaś inna) • WordArt (wygięty i kolorowy napis) • Udziwnienia • Ramki (obramowanie fragmentu tekstu) • Kolory (zmiana koloru liter) • Podlewy (zmiana koloru tła)

43. Poziom czynności technicznych • Uczyć • Posługiwania się klawiaturą do wprowadzania tekstu • Wykonywania czynności myszką • Korzystania z rozwijanych list czynności • Korzystania z pomocy

44. Poziom czynności technicznych

45. Poziom czynności technicznych • Uczyć: • Pisania i usuwania tekstu • Dokonywania poprawek • Automatycznego wyszukiwania i zamiany • Kopiowania, przenoszenia i usuwania bloków tekstu • Formatowania podstawowego (zmiana kroju i rozmiaru pisma, justowanie, wcięcia)

46. Poziom czynności technicznych • Nie uczyć • Automatycznego generowania spisów i podsumowań • Korespondencji seryjnej • Rysowania w edytorze • Obliczania w edytorze • Zaawansowanego formatowania (stylów?)

47. Poziom czynności technicznych • Nie uczyć • Skrótów klawiaturowych • Wstawiania znaków specjalnych (jak strzałki, buźki. itp.) • Wyróżniania zmian podczas edycji • Makrodefinicji • Dostosowywania edytora do własnego widzimisię (zmiana wyglądu pasków)

48. Metodologia – plan tematu • Wprowadzenie Poznanie podstawowej funkcji edytora tekstu, zaprzyjaźnienie się z klawiaturą • Funkcje edytora Poznanie najważniejszych funkcji edytora tekstu – operacje na blokach, automatyczne zmiany • Formatowanie tekstu Zastosowanie umiejętności do realizacji zadania, zasady formatowania, podstawy poprawnego składu

49. Metodologia - plan • Wprowadzenie i funkcje edytora realizujemy razem • Bez wstępu teoretycznego • Nauczanie opieramy na ćwiczeniach • Formatowanie tekstu • Wstęp teoretyczny • Ćwiczenia ze wsparciem nauczyciela • Omawianie gotowych produktów

50. Wprowadzenie Zaczynamy od edytora ... Dyskusja: • lepiej najprostszy (Notatnik, WordPad) bo • Łatwo go uruchomić • Nie odwraca uwagi innymi funkcjami • Później poznamy inny, ale zostanie umiejętność użycia tego programu • Pokażemy, że dobiera się odpowiednie narzędzie do zadania