PROGRAM TASARISININ TEMEL ELEMANLARI: HEDEF

1. PROGRAM TASARISININ TEMEL ELEMANLARI: HEDEF Haz: Arş. Gör. Ceyhun OZAN Atatürk Ünİ., Eğitim programları ve öğretim

2. Hedef • Kazanım olarak da ifade edilen hedef, yetiştirilmesi düşünülen insanda bulunması uygun görülen eğitim yoluyla kazandırılabilir nitelikteki özelliklerdir. • Planlı eğitim faaliyetlerine girişirken ilk iş olarak insanın hangi özelliklerle donanık olacağı kararlaştırılmalıdır. • Bu özellikler belirlenip tanımlandıktan sonra hem eğitim durumlarına yol gösterici hem de sınama durumlarında ölçüt takımı görevi üstleneceklerdir.

3. HEDEFLERİN SAHİP OLMASI GEREKEN ÖZELLİKLER • Öğrenci Davranışına Dönüklük • Ulaşılabilirlik • Genellik ve Sınırlılık • Kenetlilik • Açık-Seçiklik • Öğrenme Ürününe Dönüklük • Yazıldığı Alan ve Düzeye Uygunluk • Tamamlayıcılık-Bitişiklik • Tutarlılık

4. Öğrenci Davranışına Dönüklük • Hedefler öğrenme-öğretme faaliyetleri sonunda öğrencilere kazandırılacak özellikleri tanımlamalıdır. Öğretmenin yapacakları ya da konu başlıklarını tanımlayan ifadeler hedef olamaz.

5. Ulaşılabilirlik • Hedefler, öğrencilerin gelişim ve öğrenme özelliklerine uygun olmalıdır. Öğrencinin ne kendisinin ulaşabileceği kadar basit, ne de planlı eğitim yaşantıları sonunda ulaşılamayacak kadar karmaşık olmalıdır.

6. Genellik ve Sınırlılık • Bir hedef, tek bir davranışa değil, bir davranış grubuna işaret etmelidir. Ancak davranışlar da tek bir özellik göstermelidir. Bir hedef kendine ait olan davranışları içerecek kadar genel, başka özellikleri içermeyecek kadar da sınırlıdır.

7. Kenetlilik • Hedef ifadeleri yazılırken ilgili olduğu konu alanı belirtilmelidir. İstendik nitelik, içerikten bağımsız olduğunda açık-seçikliği olumsuz etkilenir.

8. Açık-Seçiklik • Hedefler öğrenme yaşantısı hakkında fikir vermelidir. İfadelerde anlatım bozukluğu olmamalı, karmaşık ve değişik yorumlara açık olmamalıdır. İfadelere herkes aynı anlamı yüklemelidir.

9. Öğrenme Ürününe Dönüklük • Öğrenme sürecine dönük ifadeler hedef olamaz; çünkü hedefler dersi ya da okulu başarı ile bitiren öğrencinin ne yapacağını göstermelidir.

10. Yazıldığı Alan ve Düzeye Uygunluk • Öncelikle bilişsel özellikleri ağır basan davranışlar bilişsel alana, duyuşsal özellikleri ağır basan davranışlar duyuşsal alana ve devinişsel özellikleri ağır basan davranışlar da devinişsel alana giren hedef ifadeleriyle belirtilmesi zorunludur.

11. Tamamlayıcılık/Bitişiklik • Bir hedefin kapsamı, diğer hedef ya da hedeflerin kapsamına girmemelidir. Bir hedefin kapsamının bittiği yerde, diğer bir hedefin kapsamı başlamalıdır. Bir hedefte birden fazla özellik olmamalıdır.

12. Tutarlılık • Hedefler birbirini destekler nitelikte olmalıdır. Bir ders içinde belirlenen hedefler, kendi içinde mantıksal açıdan tutarlı olmalıdır. Ayrıca bir derste belirlenen hedefler, diğer ders ya da derslerdeki diğer hedeflerle çelişmemelidir. • Dersin hedefleri sınıfın, sınıfın hedefleri okulun, okulun hedefleri milli eğitimin, milli eğitimin hedefleri devletin uzak hedefleriyle de kenetli olmalı ve birbirlerini desteklemelidir.

13. HEDEF TÜRLERİ

14. UZAK HEDEF • Devletin politikasını yansıtır. • İdeal insan tipini işaret eder. • Kapsamı oldukça geniş, anlamca yoğun ve soyuttur. • Durağan değil dinamiktir; ancak çok hızlı değişmez. • Milli Eğitim Kanunu`nun 2. Maddesinin son fırkasında Türk Milli Eğitiminin Uzak Hedefi: «Bir yandan Türk vatandaşlarının ve Türk toplumunun refah ve mutluluğunu arttırmak; öte yandan milli birlik ve bütünlük içinde iktisadi, sosyal ve kültürel kalkınmayı desteklemek ve hızlandırmak ve nihayet Türk milletini çağdaş uygarlığın yapıcı, yaratıcı ve seçkin bir ortağı yapmaktır.»

15. GENEL HEDEF • İdeal insan nitelikleri tek tek belirlenmiş; hatta bu belirlenen hedefler okullara ve eğitim kademelerine bölüştürülmüştür. • Eğitim felsefesini içerir. • Uzak hedeflerin somutlaşmış şeklidir • Örneğin bir kademe olarak ortaöğretimin hedefleri geneldir. Okul türü olarak meslek liselerinin jedefleri de geneldir.

16. ÖZEL HEDEF • Bir ders, disiplin ya da çalışma alanlarının hedefleridir. • Oldukça somuttur. • Örneğin « Türkçe`yi doğru ve etkili kullanabilme.»

17. Hedeflerİ SINIFLAMA

18. BİLİŞSEL ALAN

19. BİLGİ BASAMAĞI • Bu basamakta herhangi bir nesne ve olguyla ilgili bazı özellikleri kişinin görünce tanıması, sorunca ezberden aynen tekrar etmesi davranışlarını kapsar. Bir alana özgü bilgileri, ilke ve genellemeler bilgisini, terimleri, olguları, sınıflamaları, araç-gereçleri bilgisini, ölçütleri, yöntemleri, ilke ve genellemeleri; hatırlar, tanır, seçer, işaretler, gösterir, tanımlar, listeler, söyler, eşleştirir, altını çizer. • Bilgi basamağına örnek kazanım ifadeleri: • Güneş takvimini tarihte ilk kez kimlerin kullandığını söyler. • Sosyal bilgiler dersinde verilen kavramların tanımını yapar. • Matematik dersinde verilen geometrik şekillerden isteneni bulup işaretler. • Trafik ve İlkyardım dersinde trafik ışıklarının renklerini sayar. • Yeşil bir bitkinin solunumda çıkardığı maddeleri verilen seçeneklerden işaretler.

20. KAVRAMA BASAMAĞI • Kavrama basamağındaki davranışlar, öğrencilerin daha önce öğrendiklerini zihinsel bir işlemden geçirerek farklı biçimlerde ifade edebilecekleri davranışlardan oluşmaktadır. Bu durum öğrencinin daha önce öğrendiklerini kendi diliyle yeniden ifade edebilmesini, bir bilginin vermek istediği mesajı daha açık ve anlaşılır biçimde sunabilmesini ya da bilgi basamağında kazanmış olduğu bilgilerin verilerinden yararlanarak bu bilgiyi daha ötelere götürebilme, yorumlayabilme, bu bilgilerden bir sonuca varabilme yeterliliğini gösterebilmesini gerektirmektedir.

21. KAVRAMA BASAMAĞI • Kavrama üçe ayrılır: • Çevirme: Bir bilgi bütününü başka bir bilgi bütününe dönüştürebilme, yeniden düzenleme, tablolaştırma, şekille göstermedir. • Metin halinde verilen sayısal verileri çubuk grafiği ile gösterir. • Öteleme: Tahmin edebilme, kestirebilme, yordama. • Bir paragraftan sonra gelen cümleyi tahmin eder. • Sosyal bilgiler dersinde öğrencilerin bazı kurallara uyup uymamalarının doğuracağı sonuçları söyler. • Yazılmış bir konuya başlık bulur. • Yorumlama: Bir bilgi bütününü kendi ifadeleri ile açıklama, özetleyebilme, örnekler verebilme, benzerlik ve farklılıkları ifade edebilme, ana ve yan fikirleri bulabilme, açıklayabilme, tablo ve grafik okuyabilme, neden-sonuç ilişkilerini açıklayabilme. • Atatürk İlkelerinin önemini söyler. • Osmanlıların Rumeli’ye geçişi ile ilgili olguları açıklar. • Çevre kirliliğine örnekler verir. • Türkçe dersinde noktalama işaretlerinin önemini açıklar.

22. UYGULAMA BASAMAĞI • Öğrencinin kendisi için yeni olan, daha önce hiç karşılaşmadığı bir sorunu çözebilme yeterliğine kavuşması bu ana basamakta olur. Öğrencinin daha alt basamaklarda öğrendiklerini yeni durumlarda kullanabilme yeteneklerini içermektedir. Öğrenci sorun çözerken kuralları, yöntemleri, ilkeleri yeni durumlarda kullanır, uygular, problem çözer. • Uygulama basamağına örnek kazanım ifadeleri: • Ekvator üzerinde bulunan yerlerde gece ile gündüzün ne zaman eşit olduğunu işlemle açıklar. • Metinde noktalama işaretlerini doğru kullanır. • Havuz problemlerini çözer. • İngilizce dersinden öğrendikleri bilgilerle bir turiste adres tarif eder. • Matematik dersinde verilen problemi çözer.

23. ANALİZ BASAMAĞI • Bir bilgi bütününü öğelere, ilişkilere ve örgütleme ilkelerine göre ayrıştırabilme, ilkeleri bulabilme, öğelerini bulup seçme, aralarındaki ilişkileri açıklayabilme, bütünün parçalarını karşılaştırabilme, sınıflandırabilme, ana hatlarını gösterebilme, bir sistemin ya da iletişim biçiminin hangi ilkelere göre kurulduğunu ve işlediğini ortaya koyabilme gücüyle ilgili davranışsal yeterlikleri içerir. • Analiz basamağına örnek kazanım ifadeleri: • Cümleyi öğelerine ayırır. • Osmanlı imparatorluğunu ekonomik gücü açısından dönemlerine ayırır.

24. SENTEZ BASAMAĞI • Bireyin daha önceki öğrendiklerinden yararlanarak belli bir amaca hizmet edebilecek fikirleri, parçaları ve öğeleri belli ilişki ve kurallara göre birleştirip, yeni bir bütün oluşturma yeteneğinin kazandırıldığı basamaktır. Öğrencinin sentez düzeyinde bir davranış gösterebilmesi, çok yönlü düşünerek, yaratıcılık gösterebilmesini gerekli kılar. Sentezde yenilik, buluş, icat, özgünlük söz konusudur. • Sentez basamağına örnek kazanım ifadeleri: • Komşularımızla ilgili temel sorunların çözümü için özgün bir görüş geliştirir. • Şiir yazar. • Kuram geliştirir. • Trafik kazalarını azaltmak için yolların nasıl düzenlenmesi gerektiği konusunda orijinal bir proje hazırlar. • Türkçe dersinde verilen atasözüne uygun bir kompozisyon yazar. • Matematik dersinde verilen problemi çözmek için özgün bir yöntem geliştirir.

25. DEĞERLENDİRME BASAMAĞI • Değerlendirme düzeyindeki davranışlar daha çok bireyin herhangi bir bilişsel ürünü değerlendirebilme, yani bu konuda bir değer yargısı geliştirebilme gücünü gösterebilmesi ile ilgilidir. • Değerlendirme gücü ise; bir konu ile ilgili tutarlılık ve tutarsızlıkları belirleyebilme, bir gerekçeden mantıklı bir sonuca ulaşılıp ulaşılamayacağını anlayabilme, bir tartışmadaki mantık yanılgılarını fark edebilme, bir aracın çeşitli ölçütler yönünden uygun olup olmadığını belirleyebilme, belli ölçütler açısından bir bilgi bütününü değerlendirebilme gibi yeterlilikler içerir. İç ve dış ölçütleri değerlendirir, eleştirir, yargılarda, saptamalarda bulunur, tartışır, ispat eder, savunur.

26. DeğerlendİrmeBasamağI • Değerlendirme basamağına örnek kazanım ifadeleri: • Bir kitabı eleştirir. • Bir toplumsal sorunun giderilebilmesi için önerilen çözüm yolunu belli ölçütlere göre değerlendirir. • Bir giysiyi, üründe bulunması gerekli öğeler açısından değerlendirir. • Termik santraller ile atom santrallerini enerji üretimi açısından değerlendirir. • Hava kirliliğini önlemeye yönelik alınan önlemleri belli ölçütlere göre değerlendirir. • Türkçe dersinde okuduğu edebi bir metni, edebi bir metinde bulunması gereken ölçütlere göre eleştirir. • Matematik dersinde kendisine verilen problemi çözüm yollarına uygunluğu açısından değerlendirir. • Sosyal Bilgiler dersinde çevreyi korumaya dönük hazırlanmış bir projeyi sağlayacağı yararlar açısından eleştirir.

27. DUYUŞSAL ALAN DUYUŞSAL ALAN Yüksek düzey Kişilik Haline Getirme Örgütleme Değer Verme Tepkide Bulunma Alma Düşük düzey

28. ALMA BASAMAĞI • Bireylerin bir uyaranın farkında olma durumları alma basamağı ile ilgilidir. Birey farkında olma konusunda istekli ise davranış ortaya çıkar. • Eğitimde ölçme ve değerlendirmenin önemini farkında olur. • Öğretmenin anlattıklarını dikkatlice dinler. • Sınıf içi tartışmalarda diğer öğrencilerin görüşlerine hoşgörü ile bakar. • Bir ders kitabında en fazla okumak istediği kısımları belirler. • En fazla ilgilendiği ders konularını seçer. • Bir sınavda en fazla tercih ettiği test türünü ifade eder.

29. TEPKİDE BULUNMA BASAMAĞI • Bu düzeydeki davranışlar, bireylerin yalnızca uyaranın farkında olması değil aynı zamanda bu uyarana tepkide bulunmasını gerektirir. Bu durum, bireyin bir davranışa katılımının bir sonucudur. Bir konuya yönelik olarak gösterilen ilgi, bu basamağın özelliklerindendir. • Sınav kurallarına uyar. • Öğretimde Planlama ve Değerlendirme konularına çalışmak için zaman ayırır. • Öğretmen tarafından kendisine verilen bir görevi kabul eder. • Boş zamanlarında test sorusu geliştirmek için öğretmene yardımcı olur. • İstatistik kitaplarını okumaktan zevk alır. • KPSS`na arkadaşlarıyla birlikte çalışmaktan hoşnut olur.

30. DEĞER VERME BASAMAĞI • Bu düzeydeki davranışlar, bireyin bir olaya, nesneye veya duruma yönelik sürekli değer verme eğiliminde olmasını içerir. Bireyin değer verdiği bu durum, başkaları tarafından fark edilecek kadar belirgin olmalıdır. Birey bu davranışları sürekli yapıyorsa ve değer verdiğini gösteriyorsa, bu davranışları istemeden yapsa bile bu basamağın bir özelliğini göstermiş olur. • Eğitim konularının önemini taktir eder. • Okuduğu psikoloji kitapları hakkında yargıda bulunmayı ister. • Kendini geliştirmede, bir araç olarak Gelişim ve Öğrenme konularına kendini adar. • Bilgilerini geliştirmede yeni ölçme ve değerlendirme etkinliklerine katılmaya istek duyar.

31. ÖRGÜTLEME BASAMAĞI • Belirli bir amaca yönelik farklı davranışların bir sistem oluşturacak biçimde bir araya getirilmesi örgütleme düzeyindeki davranışlarla ilgilidir. Birey, farklı değerleri kıyaslar, bu değerlerin birbiriyle olan ilgisini belirler ve amacına yönelik olanları bütünleştirir. Diğer bir anlamıyla, birey bir konuda belirli davranışları kendine göre bir araya getirir ve bu konuyla karşılaştığında bu örgütlenmiş değerlere göre hareket eder. • KPSS`nda daha başarılı olmak için belirli bir çalışma planı hazırlar. • Çalışmalarının daha yararlı olması için bir hazırlık planı hazırlamaya girişir. • Boş zamanlarını değerlendirmek için okuyacağı ve araştıracağı konuları bir düzene koyar. • Temel istatistik konularının, ölçme ve değerlendirmenin temel prensiplerinden biri olduğunu kabul eder. • Meslek seçimine yönelik olarak, derslerinde neler yapacağını bir plan haline getirir.

32. KİŞİLİK HALİNE GETİRME BASAMAĞI • Duyuşsal alanın en üst basamağıdır. Birey, örgütleme basamağında oluşturduğu değerler bütününe veya yaşam felsefesine uygun davranışlar gösterir. Bu düzeydeki davranışlar, bireyin kontrolündedir. Ayrıca birey farklı zamanlarda sistemli, uyumlu ve tutarlı davranır. • Bütün eğitim konularını seven bir kişiliğe sahip olur. • Kendi inançları ile çelişse bile bilimsel gerçeklere nesnel yaklaşır. • Grup çalışmalarında sorumluluk üstlenen bir kişiliğe sahip olur. • Bağımsız olarak çalışmak için özgüvene sahip olur. • Başkalarının gözünde çalışkan ve düzenli bir öğrenci kişiliğine sahip olur.

33. PSİKO-MOTOR (DEVİNİMSEL) ALAN KARMAŞIK YARATMA DURUMA UYDURMA BECERİ HALİNE GETİRME BASİT KLAVUZLA YAPMA UYARILMA

34. UYARILMA BASAMAĞI • Becerinin nasıl yapıldığı öğrenci tarafından gözlenir, vücut o işi yapmaya hazır hale getirilir. • Beden Eğitimi dersinde vücut hareketlerini gözler. • Fen Bilgisi dersinde temel doğal maddeleri çeşitli duyu organlarıyla tanır. • Bilgisayar birimlerini tanır. • Bir halk dansındaki vücut hareketlerini dikkatlice izler. • Dikiş kursunda verilen çeşitli kumaşları dokunarak tanır. • İlkyardım dersinde öğretmenin uyguladığı yapay solunumu izler.

35. KILAVUZLA YAPMA BASAMAĞI • Davranışlar öğretmen yardımıyla, öğretmenin gözetimi ya da denetiminde yapılır. • Fen Bilgisi dersinde basit deneyleri laboratuvarda öğretmen yardımıyla yapar. • Öğretmen yardımıyla istenilen bir enstrümanı çalar. • Bilgisayarın donanım parçalarını öğretmen gözetiminde söker.

36. BECERİ HALİNE GETİRME BASAMAĞI • Öğrenci, davranışları kendi başına, hiç kimseden yardım almadan; istenilen nitelikte, istenilen sürede ya da istenilen yeterlikte yapabilir. • Müzik dersinde melodiyi ezgisine uygun icra eder. • İlk yardım hizmetlerini kurallara uygun yapar. • Bilgisayarda on parmakla yazı yazar. • Bilgisayar donanım parçalarını kurallarına uygun bir şekilde söker. • Beden Eğ. De.de yüz metreyi 13 saniyenin altında zorlanmadan koşar. • Damardan kanı, kurallara uygun olarak bir dakikada kolayca alır.

37. DURUMA UYDURMA BASAMAĞI • Kazanılan becerilerin yeni bir problem durumuna kolayca uygulanmasıdır. Bilgi transferi söz konudur. • Elde ettiği becerilerle ilk kez karşılaştığı başka bir müzik aletini çalar. • Elde ettiği becerilerle, ilk kez karşılaştığı bir elektronik aleti kolayca söker. • Elde ettiği becerilerle, programların yeni versiyonlarını kolayca çalıştırır.

38. YARATMA BASAMAĞI • Senteze eşdeğerdir. Yeni, orijinal bir şey ortaya koyma esastır. • Yeni ve orijinal bir beste yapar. • Duygu ve düşünlerini anlatan özgün bir resim yapar. • Halk dansları figürlerinden esinlenerek yeni bir oyun oluşturur.