KAMUSAL MALLAR

1. KAMUSAL MALLAR

2. Mal Kavramı Mal: üretimi için kaynak kullanılan; alternatif maliyeti olan değerdir. Örnek: ekmek, satranç takımı, vs. Hava bir mal mıdır?

3. Kamusal Mallar

4. Mal Kavramı Özel Mal: Fiyatlandırılabilen ve satın alan kişinin bireysel tüketimine mahsus olup, kendisinin izni olmadan başkalarının tüketmesinin mümkün olmadığı mal ve hizmetlerdir.

5. Tam Özel Mallar

6. Yarı Özel Mallar

7. Kamusal Mallar • Kamusal malların üretimi piyasa ekonomisine bırakılırsa? pareto optimuma (birinci en iyi varsayıma) ulaşılamaz. • Kamusal mallarının varlığı? • piyasa ekonomisinin başarısızlığına yol açar. • kamu ekonomisini gerektirir. Özel malların varlığı (üretimi ve tüketimi teorileri) piyasa ekonomisinin temel konusunu oluşturur. Kamusal malların varlığı (üretimi ve tüketimi teorileri) kamu ekonomisinin (tahsis işlevinin) temel konusunu oluşturur.

8. Kamusal Mallar • Kamu mallarına ilişkin birçok çalışma olup; ilk çalışmaları Alman, İtalyan ve İskandinavyalı kamu ekonomistler yapmışlardır. • Ancak, Anglo-Sakson ekonomistler kamu mallarına ilişkin gerçek tanımlamaları yapmıştır. Kamu malı teorisi ilk olarak Samuelson (1954) tarafından ortaya konmuştur. Bu modelde kamu mallarının • Tespitine ilişkin kriterler ortaya konmuş ve • Optimal sunum analizi yapılmıştır. • Modelde, bir çok kısıt yer alıp; bunların başında kamu mallarına olan talebin açıklanamaması yer alır.

9. Kamusal Mallar • Kamu mallarına ilişkin 20. yüzyılın ortalarında yapılan tanımlamalar ve bu malların özelliklerine ilişkin tespitler (sosyal, siyasal ve teknolojik gelişmelere paralel) zamanla değişmiştir. Örnek: kapalı devre TV yayınları, deniz feneri yerine geçen teknolojik gelişmeler, vs.

10. Kamusal Mallara İlişkin Kriterler Talebe İlişkin Kriterler: Fayda Kriteri • Malın tüketimden sadece tüketen kişi mi fayda elde ediyor? Evet ise = Özel mal. • Malın tüketiminden eş anlı olarak birden fazla kişi fayda elde ediyor mu? Evet ise “bağlı tüketim” = Kamusal mal. • Malın tüketiminden eş anlı olarak birden fazla kişi kısmen de olsa fayda elde ediyor mu? Evet ise “pozitif dışsallık” = Kamusal mal.

11. Kamusal Mallara İlişkin Kriterler Arza İlişkin Kriterler: • Dışlanabilirlik Kriteri • Yalnızca malın bedelini ödeyen mi tüketimi gerçekleştirmektedir? Hayır ise = Kamusal mal. • Rekabet Kriteri • Malın tüketimi ile başkalarının faydası azalıyor mu? Evet ise “rekabeti gerektirir” = Özel mal.

12. Piyasanın etkin kaynak sağlayamadığı durumlar 1. Kamu Malları: Kamu mallarının en önemli özelliği bu malları bedel ödemeden kullanmanın mümkün olmasıdır. 1.1. Arzın Siyasal Talepçe Düzenlenmesi: Piyasa ekonomisinde özel malların arzını düzenleyen, bireylerin bu mallara olan taleplerinin toplamıdır (Piyasa talebi). Bu durum kamusal mallar için geçerli değildir. Çünkü kamusal malların bölünmezlik ve pazarlanmazlık özellikleri bu mallara çoğu kez bireylerin tercihlerinin açıklanmasını gerekli kılmaz. Bireyler tercihlerini açıklamasalar da kamusal mal arzı yapılacaktır. Bu nedenle kamusal arz, özel malların arzından farklı olarak gerçekleşmektedir. Kamusal malların arzını siyasal talep düzenlemektedir. Siyasal talebin niteliği siyasal rejimin yapısıyla yakından ilgilidir. Demokratik bir rejimde vatandaşlar kamusal mallara olan taleplerini bazı araçlar vasıtasıyla açıklayabilirler. Örneğin, referandum tekniği ile vatandaşların kamusal tercihleri belirlenerek buna göre kamusal arz gerçekleştirilebilir. Ya da vatandaşlar milletvekillerini seçerek, kendi tercih haklarını bu kimselere devredebilirler. Ancak sonuçta kamusal malların arzına karar veren siyasal taleptir

13. Piyasanın etkin kaynak kaynak sağlayamadığı durumlar 1. Kamu Malları: • 1.2. Bölünebilirlik/Bölünmezlik ya da Tüketimde Rakip Olma/Olmama Özellikleri:Kamusal malların önemli özelliklerinden birisi de “bölünmezlik” özelliğidir. Özel mallar, tamamen “bölünebilir”, yani tüketimde rakip mallardır. Bir bireyin özel mal tüketimi sadece kendisine ait olabilir ve bu maldan diğer bir bireyin tüketimi engellenebilir. Kamusal malların ise bazıları bölünebilir, bazıları kısmen bölünebilir ve bazıları da bölünemez özelliktedir. Bölünemez özellikteki kamusal malların tipik örneği savunma, adalet ve diplomasi mallarıdır. Bu tür malları esasen üretim tekniği yönünden bölmek mümkün değildir. Örneğin, her eve ayrı bir milli savunma veya diplomasi malı sunmak üretim tekniği yönünden mümkün değildir. Kamusal malların bu temel özelliği bazen bireyler arasında tam bir eşitlik hâlinde olmayabilir. • Örneğin, sınır bölgelerinde oturan vatandaşların savunma hizmetlerinden daha fazla yararlanmaları söz konusu olabilmektedir. Bunun gibi, bazen kamusal mallarda belli bir kapasite sınırından sonra tüketimde rakip olma söz konusu olabilir. Mesela, kara yollarında taşıtlar arasında, plajda ise güneşten ya da açıkta gezen insanlar arasında belirli bir kapasiteden sonra tüketimde rekabet başlayabilir.

14. Piyasanın etkin kaynak kaynak sağlayamadığı durumlar 1. Kamu Malları: • 1.3. Dışlanabilirlik/Dışlanamazlık ya da Tüketimden Mahrum Bırakma/Bırakamama Özellikleri:Kamusal malların bir diğer özelliği ise bu malların bir kısmında dışlama ilkesinin geçerli olması, bir kısmında ise bireylerin tüketimde dışlanamaması, bir diğer ifadeyle tüketimden mahrum bırakılamamasıdır. Savunma, diplomasi gibi mallarda bireylerin tüketimden mahrum bırakılması düşünülemez. Özel mallar ise tamamen pazarlanabilir nitelikte olduğundan bu mallardan bedel ödemeyenlerin dışlanması mümkündür.

15. Piyasanın etkin kaynak sağlayamadığı durumlar 1. Kamu Malları: 1.4. Kişisel ve Ortak Tüketim:Ortak ya da kollektif tüketim tek bir maldan birden fazla tüketicinin yararlanmasıdır. Örneğin, savunma, diplomasi, tiyatro ve spor gösterileri, vb. mal ve hizmetler ortak tüketime konu mallardır. Bireyler bu tür mallardan ortak olarak yararlanırlar. Bir bireyin bu tür bir malı tüketmesi diğer bireylerin fayda fonksiyonunda bir azalma doğurmaz. Özel mallarda ise ortak tüketim özelliği yoktur. Bireyler bu mallardan ayrı ayrı yararlanabilirler. Yani, özel mallarda kişisel tüketim söz konusudur.

16. Piyasanın etkin kaynak sağlayamadığı durumlar 1. Kamu Malları: • 1.5. Dışsal Ekonomiler:Kamusal malların bir kısmı önemli ölçüde dışsallık yaratırlar. Dışsal ekonomilerin kamuekonomisi yönünden taşıdığı önem, herhangi bir kamusal malın kamu kesimince mi yoksa özel kesimce mi sunulması gerektiğine imkan vermesidir. Gerçekten de pozitif dışsallığın söz konusu olduğu kamusal mallarda özel kesim üretici birimlerinin genellikle üretimi üstlenmemeleri, bu hizmetlerin kamu kesimince yerine getirilmesini zorunlu kılmaktadır. Öte yandan negatif dışsallığın söz konusu olduğu mallarda, özel kesim topluma, tazmin etmedikleri birtakım ek maliyetler yüklemektedirler. Bu durumda da kamu ekonomisine ihtiyaç duyulmakta ve ek sosyal maliyetin ya düzenleyici vergilerle telafisi veya söz konusu üretimin kamu kesimince üstlenilmesi gerekmektedir. • Dışsallığın en klasik örnekleri eğitim ve sağlık hizmetleridir. • 1.6. İçsel Ekonomiler:İşletmenin üretim ölçeğinin değişmesi sonucu elde edilen içsel ekonomiler özellikle elektrik, su, gaz üretimi ve dağıtımı, telekomünikasyon hizmetleri, demir yolu hizmetleri, televizyon yayını vb. hizmetler de oldukça yaygındır.

17. Piyasanın etkin kaynak sağlayamadığı durumlar 1. Kamu Malları: 1.7. Bedavacı Sorunu:Özel mallarda, mal ve hizmeti tüketmek için bedelinin ödenmesi gereklidir. Yani bedava hizmetten yararlanmak mümkün değildir. Oysa, kamusal malların bir kısmı için bedel ödeme söz konusu değildir. Vatandaşlar bedel ödemeseler de bazı kamusal mal ve hizmetlerden (örneğin, savunma hizmeti) yararlanırlar. Kamu ekonomisinde bu duruma “bedavacı sorunu” adı verilmektedir. • 1.8. Talebin Zorunlu Olması:Kamu ekonomisinde vatandaşların bazı kamusal hizmetlere talepte bulunmaları zorunlu kılınmıştır. Zorunlu askerlik hizmeti, zorunlu ilkokul eğitimi, nüfus cüzdanı alınması, şoför ehliyeti alınması vb. bu konuda örnek olarak verilebilir. Özel mallarda ise tüketici ve üretici açısından tüketim ve üretim özgürlüğü esastır.

18. 0 Malların Özellikleri • Dışlanabilme -Dışlanamama • Dışlanabilme – herhangi bir kişiyi malın tüketiminden dışlayabilmek nispeten kolaydır • Dışlanamama – herhangi bir kişiyi malın tüketiminden dışlayabilmek ya çok pahalıdır ya da imkânsızdır • Rakip –Rakip Olmama • Rakip (Rival) – bir defa üretildiğinde ek bir kişinin malı tüketmesinin ek kaynak maliyeti pozitiftir • Rakip Değil (Non-rival) – bir defa üretildiğinde başka bir kişinin malı tüketmesinin ek kaynak maliyeti sıfırdır

19. Malların Türleri ÖZEL MALLAR DOĞAL TEKEL KAMUSAL MALLAR ORTAK MALLAR

20. Diğer Bazı Kamusal Mallar • Temel Araştırma (Basic research) • Yoksullukla Mücadele Programları (Programs to fight poverty) • Trafiğin Olmadığı Paralı Olmayan Yollar (Uncongested nontoll roads) • Havai Fişek Gösterisi (Fireworks display)

21. Tam Kamusal Mallar  Bir mal, aynı anda, mahrum bırakılamama ve rekabet olmaması özelliklerinden ikisine birden sahip olabilir. Bu tür hizmetler için tam kamusal mal tanımlaması yapılmaktadır. Tam kamusal malların sunulmasında ortaya çıkan en önemli konu bedavacılık sorunudur. Bedavacılık, kamu mallarının tüketiminden bedel ödemeyenlerin  mahrum bırakılamaması sonucunda ortaya çıkan bir sorundur. Bu durumda söz konusu mal ya hiç üretilemez veya optimal düzeyin altında üretilir.  Neoklasik ekonomi teorisinde yer alan görünmez el hipotezine göre her rasyonel birey kendi çıkarını maksimum kıldığı sürece tüm toplumun faydası en yüksek düzeyde olacaktır. Kamu ekonomisinde böyle bir işleyiş geçerli değildir. Birey, sadece kendi çıkarı peşinde koşar ve bedavacılık yaparsa, bundan tüm toplum ve dolayısıyla kendisi de zarar görecektir.

22. Tam Kamusal Mallar

23. Tam Kamusal Malların Nitelikleri Birlikte ve eşit tüketim esastır. Ancak, bu tüketimin herkes tarafından eşit olarak değerlendirilmesi gerekmemektedir. Örnek Güvenlik hizmetinden kuyumcu, tüccar, bankalar ve kimsesiz yaşlı bireyler bu hizmetten pozitif / suç işlemeye meyilli kişiler negatif yarar elde ederler.

24. Tam Kamusal Malların Nitelikleri Kamusal malların sınıflandırılması mutlak ve kesin değildir. Değişen teknolojiye ve piyasa koşullarına göre değişiklik arz edebilir. Örnek Karasal TV yayınlarının, kablolu / şifreli olarak sunulmaya başlanması

25. Tam Kamusal Malların Nitelikleri Dışlanamama kamusal mallara özgüdür. Örnek Sokak lambasının ışığından o sokaktan geçenlerin engellenememesi,

26. Tam Kamusal Malların Nitelikleri • Mal olarak tanımlanamayan (üretimi için kaynak tahsis edilmeyen/alternatif maliyet olmayan) bazı nesneler de kamusal mallarda bulunan özelliklere sahiptir. Örnek Hava , Güneş

27. Tam Kamusal Malların Nitelikleri Fiyat mekanizmasına bağlı üretilebilen (özel mal sayılabilen)/üretilemeyen malların sadece piyasa/kamu tarafından tedariki gerekmez. Örnek Eğitim, sağlık, konut (lojman), Hayvanat Bahçesi-oyun bahçesi gibi

28. Tam Kamusal Malların Nitelikleri • Malın kamu tarafından sunulması zorunluluğu, bu malın kamu kesiminde üretilmesini gerektirmez. Örnek Belediyelerin çevre temizlik ve çöp toplama hizmetini özel sektörden satın alarak halka sunması.

29. Tam Kamusal Malların Nitelikleri • Tüketilen malın pozitif dışsallığı arttıkça, yarı kamusal ve erdemli mallara doğru geçirilir. Örnek Çeşitli aşılar, zorunlu ilköğretim, haşere ile zirai mücadele, bilimsel buluşlar, araştırma-geliştirme

30. Yarı Kamusal Mallar

31. Yarı Kamusal Mallarda Talep (pr) – Piyasa • Fiyat • (p) • Dpr • Db • Dpr (a+b) • Da • ppr • 0 • xa+b • xa • xb • Eğitim - Özel Sektör

32. Yarı Kamusal Mallarda Talep (pu) – Kamu • Harç • (p) • Dpu • Db • Da • Dpu (a+b) • ppu • pb • pa • 0 • xa+b • Eğitim – Kamu Sektörü

33. Yarı Kamusal Mallarda Talep (pr+pu) • Fiyat/Harç • (p) • Dpr+pu • Dpu • Dpu+pr (a+b) • ppu+pur • Dpr • Dpu (a+b) • ppu • Dpr (a+b) • ppr • 0 • xa+b • Özel Mal

34. Ortak Mülkiyet Kaynakları Tüketimden mahrum  bırakılamama durumu söz konusu olduğu halde, tüketimde rekabetin olduğu durum ortak mülkiyet kaynakları olarak  nitelendirilen özel bir duruma işaret etmektedir. Burada kimse tüketimden mahrum bırakılamaz, yani bedel ödetme mümkün değildir; ancak bir bireyin bu kaynakları kullanımı diğerlerinin faydasını azaltır. Ortak mülkiyet mallarına örnek olarakmeralar, balık rezervleri gibi toplumun ortak kullanımında olan mallar verilebilir.  Burada devletin rolü, aşırı kullanımı ve faydadaki azalmayı önleyecek şekilde yasal düzenlemeler yapmaktır

35. Fiyatlandırılabilir Kamusal Mallar Bazı mallarda tüketimden mahrum bırakma özelliği mevcut olduğu halde tüketimde rekabet olmaması söz konusudur. Tüketimden mahrum bırakmanın mümkün olduğu durumlarda bir hizmetin arzı teknik olarak özel sektöre bırakılabilir, ancak tüketimde rekabet yoksa, yani ilave bir kullanımın maliyeti sıfır ise, bu durum sosyal optimuma uygun değildir. 0 halde, sosyal optimumun sağlanması için, kapasite noktasına kadar fiyatlama yapmamak, kapasite noktasından sonra ise, kamusal fiyatlandırma teknikleri kullanmak veya kapasite artışı sağlamak gerekir.

36. Erdemli Mallar Bazı mallar yukarıdaki sınıflandırmaya göre özel mal kategorisinde olduğu halde, devlet tarafından üretilir veya finansmanı sağlanır. Devlet, bu mallar ihtiyaçlar için gerekli olduğu halde, çeşitli nedenlerle (eğitimsizlik veya yoksulluk gibi) tüketilmediği için müdahalede bulunur. Örneğin, çocuklara süt dağıtılması veya aşı kampanyaları yapılması erdemli mallar arasında sayılabilir.

37. Klüp Malları Bazı ihtiyaçların ortak olarak sağlanması maliyetleri düşürüyor ve etkinlik yaratıyor ise, kullanıcılar bu malların arzını klüp şeklinde organize edebilirler. Kulüp malları, tüketimden mahrum bırakılma özelliğine sahip olduğu halde, belirli bir kapasite noktasına kadar tüketimde rekabet olmayan mallardır. Klüp mallarında, bir bedel ödeme klübe üye olma şeklinde gerçekleşmektedir. Aynı hizmeti talep eden bireyler bir araya gelerek bir klüp oluşturacak ve söz konusu hizmeti daha düşük maliyetler ile elde edeceklerdir. Burada önemli olan husus, kulübün  optimal büyüklüğünün ne olacağıdır. Bir diğer kamusal mal ise, gerçekte özel mal olduğu halde, özel faydası yanında topluma yayılan bir faydası da olduğu için karma mal sayılan mallardır. Çünkü, bu topluma yayılan fayda tam kamusal mal niteliğindedir, yani fiyatlandırılamaz ve tüketimde rekabet yoktur. Bu tür malların bir bölümü özel mal, bir bölümü ise kamu malı niteliğindedir. Böyle mallara yarı kamusal mallarveya karma mallaradı verilmektedir.

38. Uluslararası Kamusal Mallar Tam kamusal mallar gibi, tüketimde rekabet olmaması ve tüketimden mahrum  bırakılamama gibi iki kriteri de sağlamaktadır ve tam kamusal mal tanımına girmektedirler. Ancak, bunlara ilave olarak, bu mallar, faydasının yayılma alanı tek bir ülkeden çok daha büyük bir alanı kapsayan mallardır. Özellikle çevresel sorunların global nitelik kazanması ile bu sorunların giderilmesine yönelik hizmetler de uluslararası kamusal mal niteliğindedir. Çünkü, hizmetlerin faydalarının yayılma alanı birden fazla ülkeyi hatta bazı durumlarda bütün yerküreyi kapsamaktadır. Uluslararası kamu mallarına örnek olarak, uluslararası barış için gerekli hizmetler, haberleşme sistemleri, bilimsel gelişmeler ve teknoloji, salgın ve bulaşıcı hastalıkların önlenmesi için uluslararası Sağlık hizmetleri verilebilir. Bu hizmetlerin  sağlanması için gerekli olan hizmet birimi tek tek devletler değil uluslar üstü bir birim olmalıdır. Günümüzde, Dünya Sağlık Örgütü ve BM Barış Gücü gibi bazı uluslararası kuruluşlar bu rolleri üstlenmektedir.

39. Oyun Teorisi: Bedavacılık Sorunu • Temel strateji, hizmetin bedava elde edilmesi veya maliyetin ödenmesi olup, • Kişilerin her biri bu stratejiyi diğerinden habersiz uygular. • Hakim strateji: rasyonel birey, maksimum zararı minumum kılmaya çalışır = bedavacılık Not: Bireysel rasyonellik ile kollektif rasyonelliğe varılmamaktadır.

40. Kamusal Mallar: Faydanın Yayılma Alanlarına Göre

41. Kamusal Mallar: Faydanın Yayılma Alanlarına Göre

43. 0 Özel Malların Etkin Sağlanması

44. $ 0 Sf DfA+E DfA DfE Piza Miktarı

45. Pareto Etkinlik (Efficiency )– Özel Mallar Durumu (Private Goods Case) • MRSfa = Pf/Pa • Pa = $1 olsun bu taktirde, • MRSfa = Pf • DfA Adam için MRSfagöstermektedir. • DfE Eve için MRSfagöstermektedir. • Sf, MRTfagöstermektedir. • Pareto Etkinliği İçin Gerekli Koşul: • MRSfaAdam = MRSfaEve = MRTfa

46. 0 Kamusal Malların Etkin Sağlanması (Efficient Provision of Public Goods)

47. $ 0 Sr DrA+E DrA DrE Havai Fişek Adedi

48. Pareto Etkinlik(Efficiency) – Kamusal Mallar Durumu (Public Goods Case) • MRSfa = Pf/Pa • Pa = $1 olsun. • MRSfa = Pf • DfA Adam için MRSfagöstermektedir. • DfE Eve için MRSfagöstermektedir. • Sf, MRTfagöstermektedir. • Pareto Etkinlik İçin Gerekli Koşul: MRSfaAdam + MRSfaEve = MRTfa

49. Özel Mallarda Talep ve Pareto Etkinlik • Fiyat • p • Db • Da • S • Ep (a+b) • p • Da+b • xa+b • 0 • xa+b • xa • xb • Özel Mal

50. Kamusal Mallarda Talep ve Pareto Etkinlik • Vergi • t • Da+b • Db • S (Marjinal Maliyet) • Da • Et (a+b) • tpu • tb • ta+b • ta • 0 • Kamusal Mal • xe