Jaki egzamin maturalny z biologii ?

1. Jaki egzamin maturalnyz biologii? oprac. Małgorzata Jagiełło, OKE Kraków

2. 1. Struktura egzaminu maturalnego z biologii. 2. Najtrudniejsze rodzaje zadań (standard I i II, III). 3. Dobre rady dla maturzystów.

3. Język polski (podstawowy) Język obcy (podstawowy) Matematyka (podstawowa) SCHEMAT PISEMNEGO EGZAMINU MATURALNEGO Przedmiot dodatkowy (0-6) np. BIOLOGIA (poziom podstawowy lub rozszerzony) oraz

4. Zakres egzaminu maturalnego odbywającego się po ostatnim etapie edukacji szkolnej wynika treściowo z podstawy programowej i jest wyznaczony standardami wymagań egzaminacyjnych.

5. Układ arkuszy Poziom podstawowy– arkusz120 minut–50 pkt (zadania z treści pp brak progu zaliczenia) Poziom rozszerzony arkusz150 minut–50 pkt (zadania z treści pp oraz pr brak progu zaliczenia)

6. Konstrukcja każdego arkusza egzaminacyjnego, którego przykłady są umieszczone w Informatorze maturalnym oraz Aneksie do informatora opiera się na stałych zasadach:

7. Egzamin maturalny z biologii Zadania w arkuszach są układane zewszystkich działów podstawyprogramoweji do wszystkich standardów: I–sprawdzającego wiadomości II–sprawdzającego umiejętność przetwarzania danych podanych w różnych formach III–sprawdzającego umiejętność wykorzystania podanych informacji do wnioskowania, opiniowania…

8. Jak uniknąć błędnych odpowiedzi? Przykłady trudnych zadań

9. Standard I(wymagania dot. wiadomości) stanowi tylko około 50% zadań w każdym arkuszu! Są to zadania otwarte z poleceniami rozpoczynającymi się takimi czasownikami operacyjnymi jak: Podaj , Wymień np. nazwę, funkcję, rolę … Wyjaśnij np. znaczenie … Przedstaw, określ np. sposób … oraz często zadania zamknięte typu prawda/fałsz, uporządkowanie, przyporządkowanie lub wielokrotnego wyboru.

10. Znaczenie wybranych czasowników operacyjnych Uczeń: • Wymienia, podajenp. przykłady, czyli podaje wyłącznie trafne określenia bez żadnego opisu; tego rodzaju wymaganie dotyczy najczęściej podania konkretnych, czasem bardzo szczegółowych informacji. • Określa, przedstawia, czyli zwięźle podaje opis lub charakterystykę danego zjawiska lub procesu biologicznego z uwzględnieniem odpowiedniej terminologii biologicznej, ale z ograniczeniem do wymaganego zakresu, czyli bez szczegółów, np. wyszczególnienia etapów, chemicznych reakcji itp. • Wyjaśnia, uzasadnia, wykazuje, najczęściej związki przyczynowo-skutkowe we wskazanym zakresie; jeżeli dotyczy to wyjaśnienia np. zjawiska, to dokonuje tego bez opisu przebiegu zjawiska, ale używając odpowiedniej argumentacji.

11. Przykład zadania – matura 2008. Przykładowe poprawne odpowiedzi: • Rozdrobnienie pokarmu ułatwia dostęp do niego enzymów trawiennych. • Rozdrobnienie i nawilżenie pokarmu sprawia, że zapewnione jest wodne środowisko działania dla enzymów. (Każda z tych odpowiedzi odwołuje się do enzymów trawiennych biorących bezpośredni udział w trawieniu, a więc w pełni wyjaśnia znaczenie wstępnej obróbki pokarmu w jamie ustnej).

12. Omówienie typowych błędnych odpowiedzi Przykłady błędnych odpowiedzi : • Pokarm jest przygotowany do trawienia. • Trawienie jest ułatwione. • Trawienie jest ułatwione, bo pokarm jest podzielony na drobne części . Każda z tych odpowiedzi jest merytorycznie poprawna, ale nie na temat, gdyż niczego nie wyjaśnia, bo nie odnosi się do enzymów trawiennych. Jest trafna np. do poniższego polecenia: Podaj znaczenie wstępnej obróbki pokarmu. Polecenie: Wyjaśnij znaczenie, jakie w procesie trawienia ma opisana wyżej wstępna obróbka pokarmu

13. Omówienie typowych błędnych odpowiedzi Przykłady błędnych odpowiedzi: • Tworzą się kęsy pokarmu wymieszanego ze śliną, co ułatwia ich połykanie. • Rozdrobniony i wymieszany ze śliną pokarm łatwiej przesuwa się w przełyku. Każda z tych odpowiedzi jest merytorycznie poprawna, ale nie jest zgodna z poleceniem, gdyż nie odnosi się do znaczenia wstępnej obróbki pokarmu w procesie trawienia. Jest trafna np. do poniższego polecenia: Wyjaśnij, jakie znaczenie ma opisana wyżej wstępna obróbka pokarmu. Polecenie:Wyjaśnij znaczenie, jakie w procesie trawienia ma opisana wyżej wstępna obróbka pokarmu

14. Odpowiedzi dozadań zamkniętychnie stwarzają aż tylu problemów, ale należy pamiętać żeby: • uważnie czytać polecenia, gdyż znajdują się w nich wskazówki co do sposobu wykonania zadania. • wyraźniezaznaczać wybierane odpowiedzi (a przy braku w w arkuszu szczegółowej instrukcji, należy wybrać jednakowe oznaczenia w całym arkuszu, tak aby w razie skreślenia = wycofania się z odpowiedzi, było to jednoznaczne dla oceniającego egzaminatora, którą z odpowiedzi ma uznać za wskazaną do oceny przez zdającego). • zaznaczyć tylko tyle odpowiedzi, ile jest w poleceniu, gdyż podanie lub zaznaczenie większej ich liczby skutkuje przyznaniem 0 pkt za całość zadania.

15. Zadanie na przyporządkowanie (matura2009)

16. Zadania testu wyboru (matura2009) 1 odpowiedź jest prawdziwa Odp. D 2 odpowiedzi są prawdziwe odp. B, E

17. Zadanie na uporządkowanie (matura2009)

18. Zadanie typu „prawda-fałsz” P/F(matura2008)

19. Standard II(wymagania dot. umiejętności przetwarzania informacji – ok. 20-30% w każdym arkuszu) • Kierunek interpretacji i przetwarzania informacji jest wyznaczony przez polecenie zawarte w treści zadania. • W nowo wytworzonej formiemuszą być zawartewszystkie przetwarzane informacjei to w taki sposób, aby stanowiłyniezależną, w pełni czytelną całość, którą można poddać ponownemu przetworzeniu na jeszcze inną formę.

20. Standard II – tworzenie opisu (matura 2008) Cząsteczka kalmoduliny przyłącza 4 jony wapnia tworząc kompleks, który następnie łączy się z enzymem, dzięki czemu staje się on aktywny. –odpowiedź pełna

21. Przykłady niepełnych odpowiedzi, które są poprawne merytorycznie ale nietrafne dopolecenia – Na podstawie schematu …. opisz ….mechanizm… odpowiadają na inne polecenia.

22. Przykłady błędnych odpowiedzi uczniów i poleceń, do których by pasowały: • Cząsteczka kalmoduliny przyłącza jony wapnia i następnie aktywuje enzym. Opis niepełny, ponieważ informacja o jonach wapnia (ile?), powinny być 4 oraz nietrafny brakuje informacji o utworzeniu kompleksu (jony wapnia+kalmodulina+enzym). Trafny do polecenia: Przedstaw działanie kalmoduliny. Polecenie: Na podstawie schematu opisz krótko mechanizm aktywacji enzymu zależnego od kalmoduliny.

23. Aktywacja enzymu następuje poprzez przyłączenie 4 jonów wapnia i kalmoduliny. Opis niepełny, ponieważ brakuje informacji o utworzeniu kompleksu i kolejności zachodzenia procesów. Trafny do polecenia: Podaj, w jaki sposób następuje aktywacja enzymu. Polecenie: Na podstawie schematu opisz krótko mechanizm aktywacji enzymu zależnego od kalmoduliny.

24. Przykład zadania - matura 2009. Przykład poprawnej odpowiedzi: Substancja X przyłącza się do enzymu powodując zmianę struktury (kształtu) jego centrum aktywnego i dzięki temu umożliwia przyłączenie substratu do enzymu. (odpowiedź pełna)

25. Przykłady błędnych odpowiedzi uczniów i poleceń, do których by pasowały: Odpowiedź 1: Substancja X aktywuje enzym, czyli działa na jego centrum aktywne. Opis niepełny, ponieważ brakuje informacji o przyłączeniu się substancji X do enzymu oraz o powstaniu kompleksu enzym-substrat. Trafna do polecenia: Na podstawie analizy schematu podaj sposób, w jaki substancja X umożliwia działanie tego enzymu. Polecenie: Na podstawie analizy schematu opisz sposób, w jaki substancja X umożliwia działanie tego enzymu.

26. Odpowiedź 2: • Wpływa na enzym tak, że umożliwia przyłączenie do niego substratu i powstanie kompleksu enzym-substrat. Odpowiedź niepełna, ponieważ nie ma opisu wynikającego ze schematu, czyli brakuje informacji, że substancja X przyłącza się do enzymu. Trafna do polecenia: Podaj, w jaki sposób substancja X wpływa na działanie enzymu. Polecenie: Na podstawie analizy schematu opisz sposób, w jaki substancja X umożliwia działanie tego enzymu.

27. Odpowiedź 3: • Substancja X przyłącza się do enzymu w centrum allosterycznym, powoduje w ten sposób zmianę kształtu, czyli struktury jego centrum aktywnego i dzięki temu umożliwia przyłączenie substratu do enzymu - powstaje kompleks „enzym-substrat”. Odpowiedź do uznania, ale zbyt rozbudowana, wynikająca z wiadomości (o które uczeń nie jest pytany) a nie z umiejętności przetwarzania danych na opis. (Łatwo popełnić błąd merytoryczny w części opisu, która nie jest wymagana do uzyskania odpowiedzi). Trafna do polecenia:Wyjaśnij, w jaki sposób substancja X umożliwia działanie enzymu. / Opisz sposób, w jaki substancja X umożliwia działanie enzymu. Polecenie: Na podstawie analizy schematu opisz sposób, w jaki substancja X umożliwia działanie tego enzymu.

28. Standard II - Rysowanie wykresów Za prawidłowo narysowany wykres można uzyskać tylko 2 pkt. Musi on mieć : • prawidłowo wyznaczone (zmienna zależna - Y, zmienna niezależna - X) oraz opisane obie osie (wraz z jednostkami, jeżeli były podane). • prawidłowo wyskalowane osie, szczególnie oś ze zmienną zależną, na której przenoszone są dane liczbowe z przedstawionych badań. Od staranności wyskalowania zależy wygląd wykresu. • prawidłową legendę, jeżeli dane dotyczą różnych obiektów.

29. Przykład zadania – matura 2009

30. Najbardziej typowe błędy pojawiające się w rysunkach wykresów: • brak wpisanych jednostek (możliwe przyznanie 1 p., o ile wykres jest narysowany prawidłowo), • odwrócone osie ( 0 p. za cały wykres), • błędne lub brak wyskalowania osi Y (możliwe jest przyznanie 1 p., o ile osie są prawidłowo opisane).

31. Standard II - Rysowanie schematów Należą tutaj zadania polegające na przetworzeniu słownych opisowych informacji zawartych w rozbudowanym tekście na wersję skróconą, schematyczną, ilustrującą wybrane treści (np. klasyfikację obiektów, etapy procesów…) Prawidłowo narysowany schemat: • Musi zawierać wszystkie elementy potrzebne do pełnej ilustracji wskazanego w poleceniu zagadnienia, z wykorzystaniem odpowiednich znaków graficznych – koła, strzałki, kreski itp. • W schematach najczęściej używane są pola tekstowe, linie i strzałki obrazujące kierunek / kierunki zachodzących zmian, procesów, zjawisk albo ilustrujące podziały lub pogrupowanie pojęć, określeń np. w systematyce, klasyfikacji. • Wpisywane w pola tekstowe informacje powinny być możliwie jak najkrócej zapisane, tak aby całość schematu była jak najbardziej czytelna.

32. roślinożercy rośliny drapieżcy martwe szczątki roślin i zwierząt związki nieorganiczne + woda destruenci (bakterie, grzyby) Przykład zadania - maj 2006 rok. W pełniprawidłowy schemat

33. roślinożercy rośliny drapieżcy martwe szczątki roślin i zwierząt destruenci (bakterie, grzyby) Podstawowym warunkiem poprawnego wykonania powyższego schematu było rozumienie opisanej w zadaniu roli producentów, konsumentów i destruentów w każdym ekosystemie (przy czym nie można było zapomnieć o  tym, że wszystkie wymienione organizmy ulegają rozkładowi dzięki destruentom) oraz uważne przeczytanie załączonego tekstu źródłowego. Niektóre błędnie wykonane schematy: Schemat niepełnynie uwzględniono związków nieorganicznych pobieranych przez rośliny

34. roślinożercy rośliny drapieżcy destruenci (bakterie, grzyby) związki nieorganiczne + woda Schemat niepełny Nie uwzględniono wszystkich zależności między grupami organizmów, brakuje też materii organicznej

35. Zadanie – matura 2009

36. Standard II - Konstruowanie tabeli: Przetwarzanie tekstu na tabelę oznacza, że stworzona na jego podstawie tabela powinna być w pełni czytelna i to tak, aby na jej podstawie można było odtworzyć ponownie podany tekst lub wyciągać wnioski nie znając tekstu źródłowego. Każda, w taki sposób utworzona, tabela musi zawierać pełną informacjęzgodną z poleceniem jej tworzenia.

37. Przystępując do tworzenia tabeli należy: • uważnie przeczytać polecenie, aby • na jego podstawie narysować „szkielet” tabeli z opisanymi kolumnami i wierszami, które byłyby podanymi w poleceniu nazwami cech. • Następnie należało bardzo uważnie przeanalizować podany tekst (można było nawet podkreślić w nim odpowiednie określenia) oraz • wpisać do tabeli, krótko i precyzyjnie, czyli bez zbędnych wyrażeń wszystkie odpowiednie informacje dotyczące wymienionych cech. • Powyższe czynności mogą się odnosić do każdego polecenia wymagającego rysowania dowolnej tabeli, która ma zawierać wszystkie podane w źródle informacje.

38. Przykład zadania - maturamaj 2007 W pełni prawidłowa tabela 1 p. 1 p.

39. Matura 2009, poziom podstawowy Przykład poprawnej odpowiedzi

40. Dziękuję za uwagę i zapraszam na drugą część prezentacji (Koniec części 1.)

41. Część II – trudne zadania ze standardu III - rady dla maturzystów

42. Standard III (umiejętności tworzenia informacji – zwykle ok. 30% w każdym arkuszu) Zadania sprawdzające umiejętność: 1. formułowania prawidłowości, czyli takiego rodzaju stwierdzenia, dotyczącego procesów lub zjawisk które potwierdzają ich zachodzenie zgodnie z ustalonymi zasadami, zawsze w ten sam sposób; 2. formułowania zależności, czyli stwierdzenia określającego związek między „czymś a czymś”, że „coś” jest zależne od „czegoś” lub odpowiadającego na pytanie, jaki wpływ ma „coś na coś”; 3.wnioskowania (w tym określania tendencji), czyli formułowania uogólnionych stwierdzeń niosących konkretne informacje na podstawie danych przedstawionych w różnej formie: wykresu, tabeli, schematu, tekstu.

43. 4. formułowania argumentu lub uzasadnieniaza pomocą argumentu, swojego wyboru / sądu / opinii na podstawie analizy danych z tekstu / wykresu / schematu / rysunku / tabeli 5. uzasadniania opinii i sądów , które wymagają umiejętności samodzielnego sformułowania własnego zdania, poglądu na coś lub o czymś oraz skonstruowania wypowiedzi, w której przytaczane są fakty (wcześniej wyselekcjonowane z informacji podanych lub posiadanych) potwierdzające słuszność własnego lub cudzego poglądu, zdania czy racji.

44. Standard III – formułowanie tendencji (matura2009)

45. Standard III – Formułowanie wniosku = zależności Przykłady poprawnych odpowiedzi:

46. Standard IIII – formułowanie wniosku Przykłady poprawnych odpowiedzi: Ekspresja genu to ujawnienie się jakiegoś fenotypu. Po analizie danych w tabeli wyraźnie widać, że w przypadku heterozygot łysienie dotyczy tylko mężczyzn, co daje przewagę w częstości występowania tego fenotypu właśnie u mężczyzn. Wniosek musi więc zawierać konkretną informację na ten temat.

47. Standard III - Wyrażanie swojej opinii, ocena prawdziwości informacji W zadaniach egzaminacyjnych najczęściej uzasadniana jest własna opinia (za lub przeciw), oceniana słuszność jakichś decyzji lub prawdziwość jakichś informacji. Można tego dokonać na podstawie analizy danych źródłowych np. znajdujących się na rysunku; schemacie; w tabeli, gdy są to wyniki badań lub gdy informacje zawarte są w tekście dotyczącym istotnych problemów środowiska przyrodniczego.

48. Aby udzielić prawidłowej odpowiedzi należy: • wyselekcjonować te fakty lub te fragmenty tekstu, które wiążą się merytorycznie (rzeczowo) z  treścią uzasadnianego poglądu, następnie • dokonać ich oceny • i na tej podstawie przedstawić własne poglądy lub argumenty odwołujące się do własnych wiadomości na dany temat.

49. Przykład zadania - matura 2009

50. Przykład zadania – matura 2007 Przykładowe poprawne odpowiedzi: