Rettskjelder til fots Avslutning 18. januar 2013

1. Rettskjelder til fotsAvslutning 18. januar 2013 Ola Mestad Professor dr. juris Senter for europarett og Avdeling for petroleums- og energirett

2. Utgangspunkt for Rettskjelder til fots • Innhaldet: • Frå målet med rettsstudiet: • ”Den viktigste ferdigheten som skal oppøves er å lære å stille, analysere og løse spørsmål etter gjeldende rett.” • ”evnen til kritisk å vurdere hvordan rettsspørsmål bør løses” • Arbeidsmåten denne veka: • Individuell førebuing • Kollokvering • Deltaking i diskusjon med lærar og medstudentar

3. Tre tema i dag • Litt systematisk rettskjeldelære • Litt oppgåveløysingsmetode • Sjølve oppgåveløysinga

4. Kva for rettskjelder har vi sett på? • Lover og lovtekst • Lovforarbeid • Høgsterettsdommar • Litteratur (lærebøker) • Eigne vurderingar • Er alt dette rettskjelder? • Def.: Det vi byggjer på når vi tar standpunkt til rettsspørsmål. • Finst det andre rettskjelder?

5. Lov og lovtekst • Lover er generelt avgjerande for løysinga på lovregulerte område • Forholdet til avtalar (kontraktar) • Lova går føre eller den vik til side • Forbrukarkjøpslova er tvingande (preseptorisk) i favør av kjøpar, jf § 3 første ledd • Sameigelova er fråvikeleg (deklaratorisk), jf § 1 andre ledd

6. System i og oppbygging av lover • Verkeområdet og definisjonar gjerne i dei første paragrafane • Lover kan vere komplekse tekstar der regelen (eller løysinga) må finnast ved å lese mange paragrafar i samanheng • T.d. forbrukarkjøpslova § 26, jf § 17, jf § 16 bokstav c) og § 18, § 33 , jf. § 52 og § 54

7. Lovtolking • Utgangspunkt: fastleggje meininga med ord og uttrykk ut frå vanleg språkbruk • Men lovtekst er omhyggeleg gjennomarbeidd • Legaldefinisjonar • Døme: «forbruker» i fkjøpsl. § 1 tredje ledd • Tolking av ord • Døme: ”opplysninger” i fkjøpsl. § 16 første ledd bokstav c) • Døme: ”det økonomiske tapet” i fkjøpsl. § 52

8. Lovforarbeid • Kva finst? • Komiteutgreiing (NOU) • Ikkje alltid • Odelstingsproposisjon (Ot.prp.), No (frå 1. oktober 2009): Prop. L. • Komiteinnstilling til Odelstinget i Stortinget (Innst.O.) No: Innst. L. • Merknader i stortingsdebatten • Kva er viktigast? • Stort sett proposisjonen • Lovforarbeid gir rettleiing til og grunnlag for lovtolkinga

9. Lovforarbeid i praksis • Ot.prp. nr. 44 2001-2002 Forbrukarkjøpslova • ”Dersom det på den ene siden er tatt et generelt ”som den er”-forbehold, men selgeren på den annen side har bekreftet at tingen kan brukes til et bestemt formål, må det konkrete utsagnet gå foran det generelle …” (Til § 17, s. 173 sp. 1)

10. Høgsterettsdommar • Nest viktigaste rettskjelde på lovregulerte område • Då gjeld dei lovtolkinga • Døme: Rt. 1992 s. 1469 Leigebil • Tolkinga av ”økonomiske tap” i skadeserstatningsl. § 4-1 • Viktigaste rettskjelde på ulovregulerte område • Sjølvstendig grunnlag for rettsreglane • Døme: hovudreglane om skyldansvar i skadebotretten (altså utanfor kontrakt)

11. Oppbygning av høgsterettsdommar • Problemstilling • Døme: “Saken gjelder en forbrukerkjøpers krav om retting av en mangel ved en videospiller.” • Prosessuell historikk og litt faktum • Anførslar frå ankande part • Anførslar frå ankemotparten • Dommarens (førstvoterandes) syn • Votering frå dei andre dommarane • Domsslutning

12. Kva kan vi byggje på i ein dom? • Rettsoppfatninga hos den dommaren som dei andre dommarane sluttar seg til • Skal faktum vere likt med vår sak? • Er det nok å finne ei generelt formulert rettssetning? • Kva kan vi bruke anførslane til? • Korfor er det riktig å leggje vekt på ein dom i etterfølgjande saker? • Ein høgsterettsdom om ei liknande sak er svært tungtvegande

13. Samspel mellom rettskjelder i rettsutviklinga • I Ot.prp. nr. 44 2001-2002 Forbrukarkjøpslova er det vist til Rt. 1998 s. 774 Videospelar (s. 165 sp. 2) • Til § 15 andre ledd om normalforventning: lovfesting av det som Høgsterett uttalte i videospelardommen • Om den vidare tolkinga av den nye lovteksten: • ”I tråd med det Høyesterett uttaler i Rt. 1998 s. 774 på s. 781-782, vil departementet fremheve at også svikt som er påregnelig, vil kunne være selgerens risiko.”

14. Er lærebøker (rettsvitskapen) rettskjelder? • Ja, ei rettleiande rettskjelde • Men særleg viktig som hjelpemiddel til å finne fram i og forstå det som framgår av dei viktigaste rettskjeldene: lov, forarbeid, høgsterettsdom, folkerettslege plikter • Viktig konsekvens for studieteknikken: gå inn i dei viktigaste rettskjeldene • Og gjer det med energi

15. Vurderingar i rettsbruken • Kan ein leggje vekt på kva som er rimeleg? • Ja, innanfor det som dei bindande og tungtvegande rettskjeldene tilseier. • Og på område der det er lite rettleiing å finne frå ”objektive” rettskjelder • Men vurderinga av kva som er rimeleg må høve med verdivurderingar som ligg i rettssystemet • I tillegg: Bruk vurderingar for å teste om det resultatet du har kome fram til er godt • Og ta eventuelt ein ny runde

16. Rettskjeldelære i kortform • Les Rettens kilder og anvendelse, • i Knophs oversikt over Norges rett s. 5-29 • Les det i helga eller i neste veke, og tenk gjennom det vi har jobba med i Rettskjelder til fots for å sjå om synspunkta i Knoph stemmer med dine eigne refleksjonar.

17. Litt oppgåveløysingsmetode ved praktiske oppgåver • Rydde opp i faktum • Systematisere framstillinga etter • Partar • Krav • Anførslar/grunnlag (rettsleg grunnlag) • Her kjem drøftinga • Konklusjon

18. Heilt praktisk til drøftinga • Ta først det som logisk eller kronologisk kjem først • Ein struktur bør vere enkel • Tenk at du er advokat for den eine sida, så for den andre sida, så dommar • Slik kan de òg arbeide når de kollokverer • Prøv å bruke alle faktiske opplysningar • Er du i tvil, så sei det (men systematiser og ordn først)

19. Oppgåva • Kva for tvistar? • Hallvard og Tina – Gabriel • Tina – Hallvard • Hallvard og Tina – Guten (og foreldra?) • Tina (og Hallvard?) - Mor

20. Hallvard og Tina - Gabriel • Kva er partsforholdet? • Hallvard og Tina er sameigarar 50/50 • Sameigelova § 2 første ledd ”like stor part kvar” • Krava mot Gabriel • Betal for kretskortet (2.500) • Betal Falken-rekninga (1.200) • Betal flybillettane (6.000)

21. Hallvard og Tina - Gabriel • Kva slags krav? • Erstatning (skadebot) / retting? • Kva slags kontrakt • Kjøp • Forbrukarkjøpslova nr 34 2002 • Vilkåra for erstatning/retting • § 26? • ”Dersom det foreligger en mangel …, kan forbrukeren …”

22. Hallvard og Tina - Gabriel • Så blir det vanskeleg • Mangelsreglane • Tidspunktet for vurderinga: § 18, jf § 14 • Levering, pluss 6 månader (bevisbyrderegel) • Så, for å finne kva som utgjer ein mangel: § 15, § 16 eller § 17? Eller avtalen og det som elles blir sagt? • Lese nøye innleiinga til kvar paragraf og halde det saman med faktum

23. Hallvard og Tina - Gabriel • Det avtalte og situasjonen verkar saman med lovreglane • § 17 om ting seld ”som den er” • § 17 a) ”dårligere stand … med rimelighet hadde grunn til å forvente … forbeholdet, kjøpesummens størrelse, forholdene elles,” • § 17 b), jf § 16 første ledd b eller c • § 16 første ledd c • ”ikke svarer til opplysninger som selgeren i sin markedsføring eller elles har gitt om tingen og dens bruk, … ha innvirket..” • Selvig/Lilleholt, Kjøpsrett om opplysninger: ”noenlunde konkretiserte uttalelser” (s. 250)

24. Hallvard og Tina - Gabriel • Er det ein mangel? • ”Dersom det på den ene siden er tatt et generelt ”som den er”-forbehold, men selgeren på den annen side har bekreftet at tingen kan brukes til et bestemt formål, må det konkrete utsagnet gå foran det generelle …” (Proposisjonen til § 17, s. 173 sp. 1) • Smln med Rt. 1998 s. 774 Videospelar. 5 år for nytt utstyr • Brukt bil, låg pris • Burde Hallvard og Tina fått ein garanti inn i avtalen? • Har Gabriel ved å reparere gratis innrømt at det er mangel? • Konklusjon usikker - etter mitt syn ikkje mangel

25. Hallvard og Tina - Gabriel • Dersom mangel (subsidiær drøfting): • Krav på dekning av kretskortet? • Retting § 29 – objektivt krav • § 30 ”Avhjelp skal skje uten kostnad …” • Men Hallvard har alt betalt? Men med atterhald. • Gabriel må erstatte kostnaden ved kretskortet.

26. Hallvard og Tina - Gabriel • Falken-rekninga • Det er ein annan type kostnad enn sjølve rettingskostnaden • Men § 30 ”uten kostnad” må nok tolkast slik at den òg omfattar denne typen kostnad. Det følgjer av forarbeida at lova skal takast på ordet.

27. Hallvard og Tina - Gabriel • Flybilletten • Erstatning • § 33 objektivt ansvarsgrunnlag (ikkje krav om skyld hos Gabriel) • § 52 ”det økonomiske tapet” • ”påført ved kontraktsbruddet” • Kva er økonomisk tap • Rt. 1992 s. 1469 Leigebil • Selvig/Lilleholt, Kjøpsrett s. 149 også ”kostnader for å unngå …ergrelser, bryderi og ulemper av ikke-økonomisk art” kan tenkjast dekka.

28. Hallvard og Tina - Gabriel • Tap som ein ”med rimelighet kunne ha forutsett som en mulig følge av kontraktsbruddet”, jf § 52 første ledd andre punktum • Tapsavgrensingsplikt, jf § 54 første ledd • Billige flybillettar • Nettotapet • Sparte bensinkostnader • Konklusjon: fell vel utanfor det ein kunne føresett?

29. Tina – Hallvard • Krav: Hallvard skal betale 40.000 og få bilen • Følgjer det av sameigelova eller avtale? Nei • Kva har Tina krav på? • Dekning av skaden på bilen? • Dersom ikkje guten eller foreldra betaler (eller betaler delvis) • Hallvard er ansvarleg på ulovfesta grunnlag dersom han har vore aktlaus • Å la nøkkelen stå i bilen • ”skal fara fint med sameigetingen”, sameigel. § 8 første ledd

30. Tina – Hallvard • Konklusjon: Hallvard må bøte hennar tap • Reparere bilen • Eller dekkje hennar tap om dei sel bilen

31. Tina – Hallvard • Flybilletten (3.000) • Heilt grunnlaust krav

32. Andre spørsmål • Guten • Skjønnsmessig ansvar etter skadeserstatningsl. § 1-1 • Bør han selje mopeden? • Ikkje reduksjon på grunn av medverknad frå Hallvard • Foreldra • Ansvar for 5.000 etter § 1-2 nr. 2 • Forholdet Hallvard - Tinas mor • Kan ho krevje han for 20.000? • Fullmakt for Tina • Sjølve situasjonen

33. Avslutning • Oppgåver til eksamen er litt annleis enn denne • Oppsummer veka: Les § 2 i Knophs oversikt • Les bøkene heretter med rettskjeldeinnfallsvinkel • Og les rettskjelder! De har lært å finne dei • Fokusér på gode spørsmålsstillingar og analysar av spørsmåla • Då kjem svara ganske lett • No har du snakka med ein lærar: Bruk henne/han • Lykke til med resten av semesteret og studiet