dr hab. Tomasz Komornicki , dr Przemysław Śleszyński

1. POLSKA AKADEMIA NAUKInstytut Geografii i Przestrzennego Zagospodarowaniaim. S. Leszczyckiego DOCELOWY UKŁAD AUTOSTRADA WEWNĘTRZNY I ZEWNĘTRZNY POPYTNA NOWOCZESNY TRANSPORT DROGOWY dr hab.Tomasz Komornicki, dr Przemysław Śleszyński A U T O S T R A D Y W P O L S C E SZANSE I ZAGROŻENIA DLA GMIN, MIAST, POWIATÓW I REGIONÓW Łódź, 10-11 marca 2005 r.

2. Literatura oraz źródła niektórych prezentacji (mapy): Komornicki T., 2003, Przestrzenne zróżnicowanie międzynarodowych powiązań społeczno-gospodarczych w Polsce, Prace Geograficzne, 190, Instytut Geografii i Przestrzennego Zagospodarowania PAN, Warszawa. Komornicki T., 2002, Bezpośrednie powiązania transportowe polskich województw z zagranicą, [w:] Prace Komisji Geografii Komunikacji PTG, Warszawa-Rzeszów, s. 159-180. Komornicki T., 2000, Potoki towarowe polskiego handlu zagranicznego a międzynarodowe powiązania transportowe, Prace Geograficzne, 177, Instytut Geografii i Przestrzennego Zagospodarowania PAN, Warszawa. Komornicki T., Miros K., 1997, Polsko-niemieckie transgraniczne powiązania społeczno-gospodarcze wzdłuż drogi europejskiej E-40, Przegląd Geograficzny, 66, 3-4, s. 285-299. Koncepcja polityki przestrzennego zagospodarowania kraju, 2001, Monitor Polski, nr 26, poz. 432. Kupiszewski M., Bijak J., Saczuk M., Serek R., 2003, Komentarz do założeń prognozy ludności na lata 2003-2030 przygotowywanej przez GUS, CEFMR Working Papers, 3 (http://www.cefmr.pan.pl/docs/cefmr_wp_2003-03.pdf). Lijewski T., 2000, Problemy zagospodarowania przestrzennego Polski w świetle przebudowy infrastruktury komunikacyjnej, Dokumentacja Geograficzna, 18, Instytut Geografii i Przestrzennego Zagospodarowania PAN, Warszawa. Potrykowska A., 2003, Przestrzenne zróżnicowanie procesów, [w:] Sytuacja demograficzna Polski. Raport 2001, Rządowa Rada Ludnościowa, Rządowe Centrum Studiów Strategicznych, Warszawa, s. 88-108. Potrykowski M., Taylor Z., 1982, Geografia transportu, PWN, Warszawa. Suchorzewski W., 2000, Peripherality and pan-European integration: Experience and prospects, [in:] Key issues for transport beyond 2000”, 15. Symposium of CEMT, Aristotle University of Thessaloniki. Śleszyński P., 2002, Struktura i rozmieszczenie ośrodków zarządzania w polskiej gospodarce w 2000 r., Przegląd Geograficzny, 71, 2, s. 199-228. Śleszyński P., 2004, Regionalne różnice pomiędzy liczbą ludności według Narodowego Spisu Powszechnego w 2002 roku i szacowaną na podstawie ewidencji bieżącej, Studia Demograficzne, 1 (145), s. 93-103. Śleszyński P., 2005, Rozwój przedsiębiorstw sektora komunikacyjnego a wybrane zagadnienia sieci osadniczej i układu drogowego Polski, Prace Komisji Geografii Komunikacji PTG, 11 (w druku). Transport services and networks: territorial trends and basic supply of infrastructure for territorial cohesion (2002-04), ESPON, Project 1.2.1, http://www.espon.lu/online/documentation/projects/thematic/thematic_17.html. Węcławowicz G., Bański J., Degórski M., Komornicki T., Korcelli P., Śleszyński P., 2003, Aktualizacja Raportu o stanie zagospodarowania przestrzennego kraju, Ministerstwo Infrastruktury, Instytut Geografii i Przestrzennego Zagospodarowania PAN, Warszawa, http://www.igipz.pan.pl/miasto. Prezentację wykonano w Instytucie Geografii i Przestrzennego Zagospodarowania PAN. Przy wykorzystaniu prosimy o podanie źródła.

3. o zaklinaniu rzeczywistości

4. o zaklinaniu rzeczywistości

5. CELE, METODY, DANE ŹRÓDŁOWE • Głównym celem jest danie odpowiedzi na pytanie, w jakim stopniu istniejąca i projektowana sieć autostrad nawiązuje do obecnego popytu zewnętrznego i wewnętrznego na usługi transportowe. • Nie jest celem wykazanie, w jaki sposób autostrady mogą przyczynić się do nowych inwestycji i nowych źródeł popytu (a z pewnością się przyczynią). • Przyjmuje się, że popyt wynika z rozmieszczenia ośrodków koncentracji ludności i życia społeczno-gospodarczego. • W badaniach wykorzystano szczegółowe dane GUS, Centrum Informatyki Handlu Zagranicznego oraz własne, posiadane w Instytucie Geografii i Przestrzennego Zagospodarowania PAN.

6. P O P Y T N A T R A N S P O R T(w układzie ponadlokalnym) WEWNĘTRZNY ZEWNĘTRZNY • ośrodki i obszary koncentracji aktywności społeczno-gospodarczej: - ludność,- przedsiębiorstwa,- centra zarządzania,- przemysł, - ośrodki turystyczne itd. • handel międzynarodowy (eksport i import) • turystyka zagraniczna • migracje wahadłowe • tranzyt osób i towarów

7. AUTOSTRADY A KONCENTRACJA LUDNOŚCI Wskaźnik dostępności przestrzennej ludnoścido dróg szybkiego ruchu • obecnie ponad połowa ludności mieszka w odległości do 100 km od autostrad • w 2013 r. wskaźnik ten ma wynieść około 85%

8. AUTOSTRADYA KONCENTRACJA LUDNOŚCI • brak bezpośrednich połączeń pomiędzy dwoma największymi skupiskami ludności:Warszawą i Górnym Śląskiem

9. Układ transportowyw opracowaniach ESPON Dostępność metropolii (możliwość powrotnej podróży lotniczej w ciagu 1 dnia),wg ESPON 1.2.1. Dostępność czasowa do sieci autostrad, wg ESPON 1.2.1

10. AUTOSTRADYA KONCENTRACJA LUDNOŚCIzmiany w rozmieszczeniuludności • planowana sieć autostrad w dużej mierze przechodzi przez regiony depopulacyjne, ale tam gdzie autostrady są od dawna, ludności wcale nie przybywa

11. NAPŁYW MIGRACYJNY Ludność przybyła w latach 1989-2002

12. PROGNOZA LICZBY LUDNOŚCI • WEDŁUG GUS:do 2020 r.:- przyrost ludności w największych aglomeracjach, poza górnośląską i łódzką- ubytek ludności na tradycyjnych obszarach depopulacyjnych i w centrach aglomeracji (w granicach miast) • WEDŁUG IGiPZ PAN:- mniejszy spadek ludności lub wzrost w dużych miastach- wzrost znaczenia migracji zagranicznych

13. Różnica liczby ludnościpomiędzy spisem powszechnym (VI 2002)a bilansem (XII 2001)

14. AUTOSTRADYA KONCENTRACJA PRZEDSIĘBIORSTW • liczba firm jest pochodną liczby ludności, odstępstwa w większych ośrodkach osadniczych są zwykle niewielkie

15. ROZWÓJ EKONOMICZNY • Regionalne centra rozwoju dobrze oddaje lokalizacja siedzib największych 1000 przedsiębiorstw Sekcje EKD r

16. AUTOSTRADYA KONCENTRACJA DUŻYCH FIRM • podobnie jak w przypadku ludności i przedsiębiorstw ogółem, zauważalny brak połączeń pomiędzy ośrodkami kontroli i regulacji gospodarczej

17. POPYT ZEWNĘTRZNY: zmiana kierunków handlu zagranicznego 1980 ZSRR - 31% eksportu33% importu 2003 Niemcy - 32% eksportu 24% importu Unia Europejska (15) 69% eksportu i 69 % importu Unia Europejska (25) 81% eksportu i 77% importu

18. HANDEL ZAGRANICZNY: kierunki powiązań eksportowychmln USD USD na 1 mieszkańca

19. HANDEL ZAGRANICZNY: udział Niemiec w eksporcie z Polski

20. Struktura branżowai rozmieszczenie eksportu towarów • Miejsca koncentracji wywozu: • aglomeracja warszawska, • niektóre miasta Górnego Śląska, • Legnicko-Głogowski Okręg Miedziowy, • pozostałe duże aglomeracje miejsko-przemysłowe, w tym przede wszystkim aglomeracja poznańska, • wybrane mniejsze ośrodki, w których zlokalizowane są nowoczesne zakłady przemysłowe (najczęściej z udziałem kapitału zagranicznego). wedługwartości

21. Ruch pojazdów ciężarowych przez granice Polski według korytarzy transportowych 1990 2001 Korytarze: 1. Gdansk-Kaliningrad, 2.Warszawa-Kaliningrad, 3.Warszawa-Tallin, 4.Warszawa-Grodno, 5.Warszawa-Moskwa, 6.Warszawa-Kijów, 7.Warszawa-Lwów, 8.Kraków-Kijów, 9. Rzeszów-Miskolc, 10.Kraków-Budapeszt, 11.Warszawa-Wiedeń, 12. Wroclaw-Praga, 13. Wroclaw-Frankfurt, 14. Wroclaw-Berlin, 15. Warszawa-Berlin, 16.Szczecin-Berlin, 17.Szczecin/Swinoujscie-porty, 18. Gdansk/Gdynia - porty.

22. Konkurencja zachodnioeuropejskich portów morskich i lotniczych Handel pomiędzy Polską i USA ?

23. Ruch drogowy a obecny docelowy układ autostrad Fot. Aleksandra Komornicka >15 tys. pojazdów na dobę

24. Zmiany kierunkówi załamanie tranzytu • W latach 90. załamaniu uległy przewozy tranzytowe przez Polskęna kierunku północ-południe. • Na kierunku wschód-zachód, po roku 2000 rolę najważniejszego kierunku tranzytowego w transporcie samochodowym utracił szlak Moskwa-Warszawa-Berlin. • Większe przewozy tranzytowe przez Polskę odnotowywane są obecnie pomiędzy krajami bałtyckimi (Litwa, Łotwa, Estonia, a także Finlandia)a Europą Zachodnią (szlak „Via Baltica”). • W sposób nieznaczny wzrosła także rola tranzytu z Ukrainy. • Badania ruchu granicznego dowodzą też (Komornicki, Miros 1997),że znaczna część tranzytu z Ukrainy i państw nadbałtyckich do Europy Zachodniej (zwłaszcza Niemiec) odbywa się po linii tych właśnie tras,a następnie drogą przez Poznań do Berlina.

25. Wachlarze powiązań międzynarodowych według prof. G. Węcławowicza i dr hab. T. Komornickiego (IGiPZ PAN) Źródło: Aktualizacja Raportu o stanie zagospodarowania przestrzennego kraju, wykonana dla Ministerstwa Infrastruktury w Instytucie Geografii i Przestrzennego Zagospodarowania PAN

26. Alternatywnyukład priorytetów inwestycyjnych Propozycja nowej struktury powiązań infrastrukturalnych (autostradowych) Źródło: opracowanie własne — T. Komornicki i G. Węcławowicz, Aktualizacja Raportu o stanie zagospodarowania przestrzennego kraju, Instytut Geografii i Przestrzennego Zagospodarowania PAN

27. Konferencja „A U T O S T R A D Y W P O L S C E” SZANSE I ZAGROŻENIA DLA GMIN, MIAST, POWIATÓW I REGIONÓW Łódź, 10-11 marca 2005 r. DOCELOWY UKŁAD AUTOSTRADA WEWNĘTRZNY I ZEWNĘTRZNY POPYTNA NOWOCZESNY TRANSPORT DROGOWY D z i ę k u j ę z a u w a g ę Tomasz Komornicki, Przemysław ŚleszyńskiPOLSKA AKADEMIA NAUKInstutut Geografii i Przestrzennego Zagospodarowaniaim. S. Leszczyckiegoe-mail: t.komorn@twarda.pan.pl, psleszyn@twarda.pan.pl