Slib in de Waddenzee

1. Slib in de Waddenzee Prof Herman Ridderinkhof NIOZ en UU NIOZ is part of the Netherlands Organisation for Scientific Research (NWO)

2. Slibhuishouding van de Waddenzee • Wat is er bekend en wat zijn de grote lacunes? • Recente NIOZ metingen • Ontwikkelingen in binnen- en buitenland • Conclusies

3. Wat is er bekend en wat zijn de lacunes Recente inventarisatie in Bouwsteen ‘Wadbodem en waterkolom’ (Dankers, de Jonge, Oost, Ridderinkhof, de Swart, Sips, de Leeuw) van het ‘Natuurherstel’ programma ‘Naar een rijke Waddenzee’ (LNV, december 2009) (bevestigd in ‘Inventarisatie kennis RWS’ (V&W, voorjaar 2010), naast ‘bestuurlijke’ ook ‘beheerders spaghetti?’)

4. Wat is er bekend? • Veel kwalitatieve kennis over processen die van belang zijn voor slibtransport en slibconcentraties • Getijdestromingen (Postma, Dronkers, Ridderinkhof) • Dichtheidsgedreven stromingen • Windgolven • Biologische processen (zeer afhankelijk van tijd- en ruimteschalen!)

5. Wat is er bekend? • In kwantitatieve zin alleen op basis van zeer ruwe schattingen van hoeveelheden (in bodem en waterkolom) en fluxen (onzekerheid tot factor 10) • Belangrijke conclusies: • Slib in waterkolom (troebelheid) wordt veroorzaakt door opwervelen van slib uit wadbodem en door aanvoer vanuit Noordzee (natuurlijk proces!) • Opwervelen wordt grotendeels veroorzaakt door stroming en golven (natuurlijk proces!) • (totale hoeveelheid slib in waterkolom komt ruwweg overeen met een bodemlaag van 1 mm)

6. Wat is er bekend? • Er zijn in de recente geschiedenis veel antropogene invloeden geweest die mogelijk van belang zijn voor de slibhuishouding van de Waddenzee (in volgorde van belang, HR) • Aanleg Afsluitdijk (verhoging stroomsnelheden en verplaatsing wantij) • Verkleinen Waddenzee, inpolderen ‘rustige gebieden’ (Lauwersmeer) • Baggeren van havens en geulen • Bodemberoerende visserij • Zandsuppleties • (scheepvaart, recreatie, etc. etc.)

7. Wat zijn de lacunes? • Er zijn weinig/geen kwantitatieve gegevens uit in-situ metingen in de (westelijke) Waddenzee die gebruikt kunnen worden om uitspraken te doen over • natuurlijke variabiliteit in concentraties op langere tijdschalen • grootschalige en lange termijn effecten van menselijk handelen • (wel voor de Eems – Dollard!)

8. Er zijn toch langjarige MWTL metingen, we meten toch al zoveel? 1 dag 1 maand 10 jaar Kunstmatige reeks gebaseerd op M2 + S2 getij + stormen in winter

9. Kunstmatige ‘MWTL-metingen’ Jaargemiddelde concentratie op basis van monstername elke 2 weken uit kunstmatige reeks zonder langjarige variabiliteit geeft grote kunstmatige variabiliteit

10. Is de Waddenzee troebeler dan vroeger? • Niet af te leiden uit metingen die sinds 1970 zijn uitgevoerd (wel voor de Eems Dollard waar veranderingen zeer groot zijn!) • Reden: • Grote natuurlijke variabiliteit (getij, stormen etc.) en relatief weinig metingen • Voor 1970 zijn er geen metingen en kan er dus alleen gespeculeerd worden over effect: • Verdwijnen zeegras • Aanleg afsluitdijk

11. Is de Waddenzee troebeler dan vroeger? • Titel bouwsteen NHP veranderd door editors van • “Herstel helderheid water” • in • “Wadbodem en waterkolom” • Reden: • Herstellen suggereert dat Waddenzee vroeger helderder was • Is Waddenzee helderder te maken, willen we dat? en zo ja, hoe? (vergelijk met Zeeuwse Delta!) • Vraag (HR): • Waarom is streefbeeld ‘helderder Waddenzee ‘ opgenomen in overkoepelend eindrapport?? (niet gebaseerd op bouwsteen)

12. Langjarige NIOZ metingen Continu (akoestische) metingen vanaf TESO veerboot den Helder – Texel + metingen vanaf NIOZ jetty jetty

13. Langjarige NIOZ metingen vanaf pier met Secchi-schijf, sinds 1974

14. Langjarige NIOZ metingen vanaf pier met Secchi-schijf, sinds 1974 Geen significante trend in doorzicht (1974 – heden) (Philippart et al, in prep)

15. Uit veerboot metingen worden snelheden, concentraties en fluxen bepaald (hier per overtocht gemiddeld) September 2003 15 September 2003 1.23 m/s 6h23’ -1.12 m/s 5h59’ 48 mg/l 36 mg/l 54 gm-2s-1 -37 gm-2s-1

16. Veerboot metingen laten bekende ‘naijl’ verschijnselen in concentratieverloop zien Per overtocht gemiddelde concentratie en stroomsnelheid • Flood: TSM>TSM & ebb:TSM<TSM – settling lag • In steady state – c=ceq= βu2

17. Netto fluxen door Marsdiep water Water: naar Noordzee Slib: naar Waddenzee; veel meer (10 keer) dan tot nu toe is aangenomen SPM

18. Fluxen in Noordzee kustzone waarschijnlijk onderschat; wordt nu onderzocht in BwN studie Grote gehaltes aan slib gevonden vlakbij de kust en nabij de zeebodem (niet aan oppervlak en dus niet zichtbaar met satellieten) tijdens pilot studie

19. Effect varierende slibgehaltes wordt bestudeerd met ‘mosselmonitor’ Mossel monitor

20. IN PLACE (ZKO-NWO, 2010-2012) Integrated Network for Production and Loss Assessment in the Coastal Environment existing monitoring efforts additional sensors & surveys jetty x x x x x x x x x x x x x x ferry pole

21. Ontwikkelingen in het buitenland Coastal observatories Mix van ‘real time’ meten en modelleren Metingen: • Continu vanaf boeien en palen (fysisch, chemisch, biologisch) • Regelmatig met schepen (surveys) • Remote sensing met satellieten en radars

22. Ontwikkelingen in het buitenland Liverpool Bay Observatory Continu metingen en dagelijkse voorspelling sinds 2001

23. Ontwikkelingen in het buitenland Duitsland (Cosyna) 4 meetpalen in Waddenzee (+ boeien en gliders in Duitse bocht); onderdeel Cosyna (GKSS)

24. Data direktbeschikbaar op Internet

25. Conclusies (Waddenzee NL) • Uit beschikbare metingen is niet af te leiden of de Waddenzee troebeler of helderder wordt • Er is nog zeer weinig bekend in kwantitatieve zin over de slibhuishouding van de Waddenzee • Antropogene effecten beinvloeden mogelijk de helderheid van het water (lokaal en tijdelijk) • Huidige monitoring methode (puts vanaf een schip) niet geschikt om uitspraken te doen • Nederland loopt achter; er is veel meer mogelijk om inzicht te krijgen in slibhuishouding Waddenzee (bv. door extra ‘snuffelpalen’ te plaatsen) • Oppassen dat over 10 jaar nog steeds dezelfde discussie speelt (verhalen de ronde doen)

26. Opmerkingen • Na Postma (1967) zijn er geen surveys meer uitgevoerd naar de slibverdeling in de Waddenzee • Er is zelfs geen eenmalige ‘3D’ meting (mbv CTD) van de slibverdeling in de Waddenzee beschikbaar • Kunnen/willen we de helderheid van het water beinvloeden? (Moet de Waddenzee helderder, is slib vies??) • Omdat de kennis over de slibhuishouding van de Waddenzee zeer gering is is er veel te veel ruimte (en aandacht) voor allerlei speculaties………

27. Openstaande vragen tav slib in de Waddenzee • Langjarige variabiliteit • Slibbalans Waddenzee obv metingen en modellen • Verblijftijd, leeftijd etc. van slib • Invloed ‘sub-grid’ + ‘tot nu toe niet gemeten’ (biologische) processen op concentraties + transport • Effect allerlei menselijk handelen • Kan alleen geadresseerd worden door veel intensievere combinatie van ‘meten (WALTER!) en modelleren’

28. Satellietopnameslib in de Waddenzee Werelderfgoed Waddenzee verdient het om veel beter gemonitord te worden!

29. Er is nogzeerveelonbekend over slib in de Waddenzee Slikkoeien in het Marsdiep