Tütün de Fiyat ve Vergilendirme Politikas ı

1. Tütünde Fiyatve Vergilendirme Politikası Doç.Dr. Zeynep Önder Bilkent Üniversitesi İşletme Fakültesi Tütün Kontrolü Sempozyumu 15-17 Kasım 2012 Çeşme, İzmir

2. Tütün Kontrol Politikası olarak Sigara Fiyatı ve Vergiler • Tütünden alınan vergiler ve fiyatların artırılması en etkin tütün kontrol politikasıdır : • Tütün kullanımının bırakılmasında etkili • Tütün tüketiminin azaltılmasında etkili • Tütün kullanılmının başlamasını engellemede etkili • Gelişmiş ve gelişmekte olan ülkelerde yapılan 100’den fazla çalışmanın sonuçlarına göre: • Vergilerin artırılması sonucu artan sigara fiyatlarının sigara tüketiminde anlamlı düşüşlere neden olduğu bilinmektedir. • Gelişmiş ülkelerde sigara fiyatındaki %10’luk artış, sigara tüketiminin %2.5-%5 arasında azalmasına neden olmaktadır (sigara talebinin fiyat esnekliği -0.25 ile -0.50 arasındadır). • Gelişmekte olan ülkelerde sigara fiyatındaki benzer miktardaki artış, sigara tüketiminin daha fazla azalmasına neden olmaktadır (sigara talebinin fiyat esnekliği -0.50’den daha yüksektir) • Ülkemizde ise fiyat esnekliği, -0.19 ile -0.44 arasındadır.

3. Sigaradan Alınan Vergiler • Özel Tüketim Vergisi (ÖTV) • Maktu vergi (miktar ya da ürün özelliklerine bağlıdır) • Oransal vergi (fiyata bağlıdır) • Katma Değer Vergisi (KDV) • Türkiye’de sigaradan alınan vergiler (2012): • ÖTV - Maksimum (2,90TL, satış fiyatının %65’i) • KDV – perakende satış fiyatının %15,25’idir.

4. Sigara Vergileri ve Fiyatlar2003-2010

5. Vergi oranları arttıkça, tüketim azalmakta ve toplanan vergi gelirleri artmaktadır.

6. Avrupa Birliği Ülkeleri ve Türkiye Vergi Oranları Karşılaştırması

7. Pahalı ve Ucuz Sigaralar Arasındaki Fiyat Farkı

8. ÖTV Vergileri Maktu ve oransal vergilerin etkileri farklıdır. Sigara fiyatları Vergi gelirlieri Sigara tüketimi Hangi vergi türünün seçileceği hükümetlerin tercihidir.

9. Yüksek Gelirli Ülkelerdeki Durum Kaynak: Yürekli ve Önder (2008)

10. Orta Gelirli Ülkelerdeki Durum • Kaynak: Yürekli ve Önder (2008)

11. Sigaranın vergi yapısındaki değişikliklerin etkileri • Chaloupka ve diğerleri (2010)’nin 21 AB ülkesi verilerini kullanarak yaptığı çalışma: • Maktu ve oransal vergilerin değiştirilmesinin • Sigara fiyatları • Sigara tüketimi • Sigaradan toplanan vergi gelirlerine olan etkilerinin incelenmesi

12. 21 AB ülkesindeki vergi yapısı • İncelenen dönem: 1998-2007 • Ortalama sigara fiyatı (reel) € 4.48 • Sigara fiyat aralığı %19.06 • Ortalama maktu vergi (reel) (1000 adet) € 54.87 • Ortalama oransal vergi (reel) (1000 adet) € 261.94 • Maktu vergi/Toplam ÖTV = % 35.77 • Oransal vergi/Toplam ÖTV = % 64.23

13. Göreceli Fiyat ve Tüketime Etkileri(Beklentiler) • Maktu vergilerindeki artış, pahalı ve ucuz sigaralar arasındaki göreceli fiyat farkını azaltırken, oransal vergiler değiştirmemektedir. • Maktu vergilerdeki artış, göreceli fiyat farklılıklarını azaltacağından tüketimi oransal vergi artışına göre daha fazla azaltacaktır.

14. Maktu ve Oransal Vergilerdeki Artışın Fiyata Etkileri (Bulgular) • Oransal ve maktu vergilerdeki değişim sonucu, ortalama sigara fiyatlarındaki artışbenzerdir. • Reel oransal vergideki artışlar, ortalama sigara fiyatlarını düşürebilmektedir. • Toplam vergi oranı aynı olup, oransal verginin toplam vergideki payı arttığında, fiyat açıklığı (pahalı ve ucuz sigara fiyat farkı) artmaktadır. Oransalın ağırlığının %10 artması, fiyat açıklığının %4-5 artmasına neden olmaktadır.

15. Maktu ve Oransal Vergilerdeki Artışın Sigara Tüketimine Etkileri • 1998-2005 • Kişi başına düşen sigara tüketimi • Ortalama: 1,500 adet/yıl yaklaşık 4 adet/gün • Yetişkin (+15) sigara içme prevalansı: %12 • Bulgular: • 1000 adetten alınan maktu vergi 1 euro yükseltilirse, kişi başına düşen yıllık sigara tüketimi 7-8 adet azalacak • 1000 adetten alınan oransal vergi 1 euro yükseltilirse, kişi başına düşen yıllık sigara tüketimi 0,5 adet artacak • Prevalansa istatistiksel olarak anlamlı etkisi bulunmamıştır.

16. Maktu ve Oransal Vergilerdeki Artışın Vergi Gelirlerine Etkileri • Maktu ya da oransal vergilerdeki artışın vergi gelirlerinde istatistiksel olarak farklıetkisi bulunmamıştır. • Oransal verginin toplam vergideki payı arttığında, vergi gelirlerindeki değişkenliğin arttığı bulunmuştur.

17. Sonuç ve Öneriler • Ulusal Tütün Kontrol Programı ve Eylem Planına göre: • Amaç: Tütün ürünlerine olan talebin azaltılması • Hedef: Sigara vergi yükünü 2012’ye kadar %80’nin üzerine çıkarmak. • Strateji: Vergilendirme politikalarını karşılıklı olarak birbirlerine yönelmeye yol açmayacak şekilde düzenlenmesi • Yeni hedefler: • Sigara markaları arasındaki fiyat farklılıklarının azaltılması • Yeni vergi yapısı belirlenirken, maktu verginin, oransal vergiye göre halk sağlığı açısından daha etkin olduğu düşünülerekdeğiştirilmesi.