Francesco Petrarca e la sua ricezione europea

1. Francesco Petrarcae la sua ricezione europea 2. Al servizio dei Colonna

2. I primi anni avignonesi • morte di ser Petracco • canonico della famiglia Colonna • dal 1326 al 1330, un periodo di traviamento • lettera dell’aprile 1343 al fratello Gherardo • Meministi, inquam, quis ille et quam supervacuus exquisitissime vestis nitor [..] quod illud induendi exuendique fastidium et mane ac vesperi repetitus labor; quis ille metus ne dato ordine capillus efflueret, ne complacitos comarum globos levis aura confunderet; [...] O vere inanes hominum sed precipue adolescentium curas! Quorsum enim ea mentis anxietas? Ut placeremus scilicet oculis alienis.

3. Laura • di quei sospiri ond’io nudriva‘l corein sul mio primo giovenile errore,quand’era in parte altr’uomda quel ch’i‘ sono. • Recordari volo transactas foeditates meas et carnales corruptiones animae meae, non quod eas amem, sed ut amem te, deus meus. [...] Exarsi enim aliquando satiari inferis in adulescentia et silvescere ausus sum variis et umbrosis amoribus [...]

4. La missione secolare • le passioni giovanili • l’impotenza della volontà • Illud plane preconium quod michi tribuis non recuso: ad hec nostra studia, multis neglecta seculis, multorum me ingenia per Italiam excitasse et fortasse longius Italia; sum enim fere omnium senior, qui nunc apud nos his in studiis elaborant. • una scelta • Verissime michi videor dicturus: omnium terrestrium delectationum ut nulla literis honestior, sic nulla diuturnior, nulla suavior, nulla fidelior, nulla que per omnes casus possessorem suum tam facili apparatu, tam nullo fastidio comitetur.

5. le Decadi di Tito Livio: Ab urbe condita Privilegium maius di Rodolfo d’Austria Lorenzo Valla: De falso credita et ementita Constantini donatione declamatio Lutero nel testo della Bibbia A faecibus ad fontes i versi dell’Africa ed i capitoli del De viris illustribus 1328, Giacomo Colonna vescovo di Lombez in Guascogna 1330-47 al servizio del cardinale Giovanni Colonna La filologia

6. Un lungo viaggio • primavera-estate 1333 • a Parigi, Dionigi da San Sepolcro • Gand e Liegi • Cicerone: Pro Archia poeta • Aquisgrana • la vecchia residenza di Carlo Magno

7. Una novella • [...] cuius nec morte lenitus furor, sed in ipsum obscenum cadaver et exangue translatus est, quod balsamo et aromatibus conditum, honustum gemmis et velatum purpura diebus ac noctibus tam miserabili quam cupido fovebat amplexu. • Quo letior, mox, peracto sacrificio, ad locum ubi corpus erat, se proripuit et iure notissime familiaritatis regie introgressus, os digito clam scrutatus, gemmam perexiguo anulo inclusam sub gelida rigentique lingua repertam festinabundus avexit. Nec multo post rediens Carolus et ex consuetudine ad optatum mortue congressum properans, repente aridi cadaveris spectaculo concussus, obriguit exhorruitque contactum, auferri eam quantotius ac sepeliri iubens. • Sebastiano Erizzo e Anton Francesco Doni

8. Colonia • 23 giugno • il bagno delle mani nelle acque del Reno • Nec fallebar. Omnis enim ripa preclaro et ingenti mulierum agmine tegebatur. Obstupui: dii boni, que forma, qui habitus! Amare potuisset quisquis eo non preoccupatum animum attulisset. • Ardenna – Lione – Avignone

9. Monte Ventoso • Altissimum regionis huius montem, quem non immerito Ventosum vocant, hodierno die, sola videndi insignem loci altitudinem cupiditate ductus, ascendi. [...] Cepit impetus tandem aliquando facere quod quotidie faciebam, precipue postquam relegenti pridie res romanas apud Livium forte ille michi locus occurrerat, ubi Philippus Macedonum rex – is qui cum populo Romano bellum gessit – Hemum montem thessalicum conscendit [...] • il 24 aprile Petrarca, accompagnato dal fratello • da Avignone a Malaucène • Cavete ne ascendatis in montem, nec tangatis fines illius: omnis qui tetigerit montem, morte morietur.

10. Una peregrinatio spiritualis • [...] nec horrere longiorem viam per quam planius inciderem. Hanc excusationem ignavie pretendebam, aliisque iam excelsa tenentibus, per valles errabam, cum nichilo mitior aliunde pateret accessus [...] Differebam nempe ascendendi molestiam, sed ingenio humano rerum natura non tollitur, nec fieri potest ut corporeum aliquid ad alta descendendo perveniat. Quid multa? Non sine fratris risu, hoc indignanti michi ter aut amplius intra paucas horas contigit. • Respicio: nubes erant sub pedibus; iamque michi minus incredibiles facti sunt Athos et Olimpus, dum quod de illis audieram et legeram, in minoris fame monte conspicio. • [...] Lugdunensis autem provincie montes ad dexteram, ad levam vero Massilie fretum et quod Aquas Mortuas verberat, aliquot dierum spatio distantia, preclarissime videbantur; [...]

11. Con gli occhi della mente • Que dum mirarer singula et nunc terrenum aliquid saperem, nunc exemplo corporis animum ad altiora subveherem, visum est michi Confessionum Augustini librum [...] Aperio, lecturus quicqui occurreret; quid enim nisi pium et devotum posset occurrere? Forte autem decimus illius operis liber oblatus est. Frater expectans per os meum ab Augustino aliquid audire, intentis auribus stabat. Deum testor ipsumque qui aderat, quod ubi primum defixi oculos, scriptum erat: Et eunt homines admirari alta montium et ingentes fluctus maris et latissimos lapsus fluminum et oceani ambitum et giros siderum, et relinquunt se ipsos. • Tunc vero montem satis vidisse contentus, in me ipsum interiores oculos reflexi, et ex illa hora non fuit qui me loquentem audiret donec ad ima pervenimus; satis michi taciti negotii verbum illud attulerat.

12. Roma • all’inizio del 1337 • Vere maior fuit Roma, maioresque sunt reliquie quam rebar. • le pessime condizioni della città • l’imperatore e il papa hanno tradito l’antico centro del mondo • la restaurazione del vero impero romano • 1338,Spirto gentil (Canzoniere LIII) • Gloriosa columna in cui s’appoggianostra speranza e ‘l gran nome latino.