WSTĘP DO NAUKI O KOMUNIKOWANIU WPROWADZENIE

1. WSTĘP DO NAUKI O KOMUNIKOWANIUWPROWADZENIE mgr Olga Kurek e-mail: okurek@wsiz.rzeszow.pl

2. TEMATYKA ZAJĘĆ • Semiotyczne aspekty komunikowania. Pojęcie znaku, klasyfikacja znaku, funkcje znaku. • Pojęcie komunikowania. Klasyfikacja procesów komunikowania, poziomy komunikowania, kanały. porozumiewania się. • Komunikacja werbalna i niewerbalna. • Kanadyjska szkoła komunikologiczna I – Marshall McLuhan.

3. TEMATYKA ZAJĘĆ CD. • Przedstawiciele determinizmu technologicznego - Neil Postman. • Kanadyjska szkoła komunikologiczna II – Derrick de Kerckhove. • Techniczne aspekty komunikowania masowego. • Etyczne aspekty komunikowania masowego.

4. KRYTERIA ZALICZENIA • Obecność – 15p. • Aktywność – 35p. • Kolokwium zaliczeniowe na ostatnich zajęciach – 50p. (40p. z tematyki zajęć+10 punktów z tematyki DL-a) 91 p. -100 p. – bdb (5,0) 81 p. – 90 p. - +db (4,5) 71 p. - 80 p. – db (4,0) 61 p. – 70 p. - +dst (3,5) 51 p. – 60 p. – dst (3,0) 0 p. – 50 p. – ndst (2,0)

5. DISTANCE LEARNING • 3 odrębne posty na AKADEMICKIM FORUM DYSKUSYJNYM, z odpowiedziami na 3 wybrane pytania z testów na płytce DL-a • Udział w dyskusji na CZACIE AKADEMICKIM • Kolokwium zaliczeniowe połączone z testem kończącym ćwiczenia

6. SEMIOTYCZNE ASPEKTY KOMUNIKOWANIA – zajęcia nr 1

7. Semiotyka -ogólna teoria znaków Semantyka - związki między znakami, a rzeczywistością, tym, do czego odnoszą się znaki Syntaktyka -relacje zachodzące między samymi znakami Pragmatyka - relacje zachodzące między znakiem a jego użytkownikami (nadawcami i odbiorcami)

8. Pojęcie znaku • Znak - każdy, dowolny, postrzegany zmysłowobodziec fizyczny (dźwięk, barwa, dotyk, zapach), obiekt materialny (obraz, przedmiot, osoba), zjawisko lub zdarzenie itp., które w świadomości używającego go człowieka odnosi się do czegoś innego niż ono samo. • Np. dym może być znakiem w komunikacji Indian.

10. Ćwiczenie: Wymyśl 5 przykładów znaków

11. Rodzaje znaków • Ikoniczne zwane też naturalnymi - które przypominają to, co oznaczają, należą do nich np. piktogramy. Znaki ikoniczne nie muszą być obrazami, mogą też mieć formę dźwiękową, np. słowa dźwiękonaśladowcze.

12. Petrogram jako znak ikoniczny

13. Rodzaje znaków • Arbitralne zwane też konwencjonalnymi - które w niczym nie przypominają tego, co oznaczają, np. większość słów w języku polskim, symbole liczb w matematyce, itp. Aby wiedzieć co one znaczą trzeba znać konwencję, czyli sposób w jaki przypisuje się im znaczenie.

14. Znaki arbitralne

15. : Ze względu na kanał informacyjny przekazu od nadawcy do odbiorcy, znaki dzielą się na • znaki wzrokowe - nuty, znaki drogowe • znaki słuchowe - hymn, hejnał • znaki dotykowe - pocałunek, uścisk dłoni • znaki powonieniowe - różne zapachy • znaki smakowe - smaki potraw, win

16. Znaczenie w najogólniejszym ujęciu to pojęcie, które łączy to, co rejestrujemy naszymi zmysłami z jakimś symbolem. Znak, zdanie, gest, czy dźwięk nie mają znaczenia, jeśli nie odnoszą się do czegoś, co jest nam znane. Ćwiczenie: Proszę narysować roślinę • Oznaka = Symptomto znak naturalny, w którym między znaczącym i znaczonym zachodzi związek przyczynowo-skutkowy. Pozwala wnioskować o wystąpieniu tego, co jest znaczone (np. dym jako oznaka pożaru, gorączka jako oznaka choroby).

17. Jaka jest etymologia wyrazu „komunikowanie”?

18. Etymologia terminukomunikowanie • Pojęcie komunikowanie pochodzi od łac. czasownika communico, communicare, co oznacza uczynić wspólnym, połączyć, udzielić komuś wiadomości, naradzać się i rzeczownika communio, oznaczającego wspólność, poczucie łączności. • Do XVI wieku pojęcie to oznaczało uczestnictwo, dzielenie się. • W XVI wieku nadano termu terminowi drugie znaczenie – transmisja, przekaz, co wiązało się z rozwojem poczty i dróg

19. Komunikowanie - przekazywanie treści między uczestnikami procesu - nadawcąi odbiorcą; odbywa się za pomocą znaków. Między nadawcą a odbiorcą musi istnieć wspólnota kompetencji komunikacyjnej, czyli powinni oni posiadać umiejętność kodowania i dekodowania przekazów w sposób zrozumiały i podobnie interpretowany przez drugą stronę; muszą posługiwać się tym samym kodem, gdyż w przeciwnym wypadku nie dojdzie do przekazania treści.

20. Model komunikacji interpersonalnej dwustronnej

21. Elementy procesu komunikowania

22. KONTEKST Kontekst - warunki, w jakich odbywa się proces komunikowania. Można mówić o aspektach kontekstu: • fizyczny - wyznaczany jest przez otoczenie, zewnętrzną atmosferę; • historyczny - dotyczy takiej sytuacji, w której uczestniczy odwołują się do zaistniałych w przeszłości epizodów; • psychologiczny - odnosi się do sposobu, w jaki uczestnicy procesu postrzegają się nawzajem; • kulturowy - jest systemem wiedzy , która jest udziałem relatywnie szerokiej grupy ludzi, łączy w sobie wierzenia, wartości, symbole i zachowania uznawane przez tą zbiorowość.

23. UCZESTNICY • odgrywają rolę nadawców i odbiorców • w procesach sformalizowanych role te są jednoznacznie określone i niewymienialne • każdy uczestnik jest produktem swojego indywidualnego doświadczenia, uczuć , idei i nastrojów. Z tego powodu komunikat wysyłany i odbierany nie może mieć takiego samego znaczenia • jednostka ma zawsze określony stosunek do pozostałych członków procesu co wpływa na percepcję myśli i uczuć komunikowanych.

24. Ćwiczenie: Przyjrzyj się obrazkowi przez 10 sekund

26. KOMUNIKAT • inaczej przekaz • jest kompleksową struktura, na którą składają się znaczenia • symbole (są to słowa, dźwięki, działania, dzięki którym znaczenie jest oznajmiane innym jednostką) • kodowanie i dekodowanie • forma i organizacja

27. KANAŁ KOMUNIKACYJNY • droga przekazu za pomocą których przekaz pokonuje drogę od nadawcy do odbiorcy. W komunikowaniu bezpośrednim używa się wszystkich pięciu kanałów sensorycznych, zaś w pośrednim tylko dwóch • powietrze • miedziany przewód • sieć komputerowa • kabel telefoniczny • fale radiowe • kartka papieru • magnetofon • płyta CD • itp.

28. Ćwiczenie: W jakich sytuacjach lepiej używać pisemnych kanałów komunikowania, a w jakich ustnych?

29. Ustnego kanału komunikacji używa się gdy: • Potrzebna jest natychmiastowa odpowiedź • Wiadomość jest relatywnie prosta i łatwa do zrozumienia • Nie potrzebny jest zapis rozmowy • Można się spotkać z drugą osobą w sposób szybki i bezproblemowy • Potrzebny jest udział w rozmowie innych osób, aby podjąć decyzje lub rozwiązać konflikt • Istnieje potrzeba obserwacji zachowania, tonu głosu i gestykulacji drugiej osoby. • Wiadomość posiada istotny czynnik emocjonalny.

30. Kanału pisemnego używa się gdy: • Nie ma potrzeby uzyskania natychmiastowej odpowiedzi • Wiadomość jest detaliczna, skomplikowana, lub wymaga zaplanowania • Potrzebny jest udokumentowany zapis rozmowy • Publiczność do której kierowana jest wiadomość, jest duża i podzielona geograficznie. • Chcemy uniknąć przekształcenia faktów, wynikających z przekazywania faktów ustnie od osoby do osoby • Bezpośredni kontakt z drugą stroną jest niekonieczny lub niewygodny • Wiadomość nie posiada żadnego czynnika emocjonalnego

31. SZUMY • źródła zakłóceń • mogą one mieć charakter wewnętrzny (uczucia i predyspozycje psychiczne uczestników procesu) • zewnętrzny (wiąże się z otoczeniem zewnętrznym procesu, jak temperatura otoczenia, hałas) • semantyczny (jest konsekwencja zamierzonego lub niezamierzonego złego użycia przez nadawcę znaczenia, które blokuje jego precyzyjne odkodowanie przez odbiorcę).

32. Ćwiczenie : Głuchy telefon

33. SPRZĘŻENIE ZWROTNE = FEEDBACK • reakcja odbiorcy na komunikat po jego odkodowaniu • powoduje, że proces komunikowania ma charakter transakcyjny • w komunikowaniu bezpośrednim występuje sprzężenie natychmiastowe, natomiast w pośrednim opóźnione.

34. KLASYFIKACJA PROCESÓW KOMUNIKOWANIA – zajęcia nr 2

35. FUNKCJE KOMUNIKOWANIA wg. Denisa McQuaila • informacyjna - zbieranie, przechowywanie, przetwarzanie, upowszechnianie informacji: danych, wiadomości, obrazów, faksów • socjalizacyjna - dostarczanie wiedzy, która pozwala ludziom skutecznie działać jako członkom społeczeństwa • motywacyjna - dostarczanie bodźców do realizacji bliskich i dalekich celów społeczeństwa, stymulowanie osobistych wzorów i aspiracji • debaty i dyskusji - udostępnienie i wymiana informacji o faktach potrzebnych do zawarcia porozumienia lub wyjaśnienia różnicy zdań na temat spraw publicznych. • edukacyjna - transmisja wiedzy służąca rozwojowi intelektualnemu, kształtowanie osobowości

36. FUNKCJE KOMUNIKOWANIA wg. Denisa McQuaila – cd. • kulturowa - upowszechnianie wytworów kultury i sztuki • rozrywkowa - upowszechnianie znaków, symboli, dźwięków, obrazów, teatru, tańca, komedii, literatury, sztuki, muzyki • integracyjna - umożliwianie dostępu wszystkim ludziom, grupom i narodom do przekazów, które muszą znać by zrozumieć się nawzajem i rozumieć swoje warunki życia, poglądy i aspiracje. • kontrolna – treści komunikowania społecznego zawierają informacje o sferze powinności obowiązkach ludzi, grup, organizacji i społeczeństw względem siebie. Określają zarazem podmiot, normy i zakres kontroli społecznej.emotywna – możliwość wyrażania emocji i uczuć a tym samym zaspokajanie istotnych psychospołecznych potrzeb ludzkich.

37. KLASYFIKACJA PROCESÓW KOMUNIKOWANIA ZE WZGLĘDU NA ZASIĘG UCZESTNIKÓW PROCESU – POZIOMY KOMUNIKOWANIA

38. Ćwiczenie 1: Ułóż poziomy komunikowania zaczynając od najniższego poziomu (najmniej uczestników komunikowania)

39. POZIOMY KOMUNIKOWANIA – PIRAMIDA McQUAILA

40. Ćwiczenie 2: Przyporządkuj cechy i stwierdzenia do poszczególnych poziomów komunikowania

41. Komunikowanie intrapersonalne • mowa wewnętrzna lub mówienie do siebie • nadawca jest jednocześnie odbiorcą i, co najważniejsze w tym wypadku, jest jedynym uczestnikiem sytuacji komunikatywnej • frazeologizmy w rodzaju: bić się z myślami, łamać sobie głowę, etc., są w języku polskim metaforycznymi przykładami komunikowania intrapersonalnego • Są nimi również wszelkie uwewnętrznione formuły „rozrachunkowe” — pamiętnik, dziennik pisane „do szuflady”, „rachunek sumienia”.

42. Komunikowanie interpersonalne (bezpośrednie) • oznacza uczestniczenie w wymianie informacji pomiędzy uczestnikami (niezależnie od ich liczebności po stronie nadawcy i odbiorcy), zarówno twarzą w twarz, jak i za pomocą lub przy użyciu środków technicznych • w obecnej dobie coraz częściej mamy do czynienia z komunikowaniem interpersonalnym wspomaganym przez różnego rodzaju technologie — telefon, faks, pocztę elektroniczną, ale również przez kartkę papieru i ołówek(ten typ komunikowania nazywamy komunikowaniem interpersonalnym wspomaganym technologicznie) • bezpośrednie i interaktywne • jedność czasu i przestrzeni • natychmiastowe sprzężenie zwrotne • charakter dwustronny

43. Komunikowanie grupowe i wewnątrzgrupowe • typ komunikowania obejmuje wszelkie formy wymiany informacji pomiędzy grupami uczestników (zazwyczaj stosunkowo małymi, a w każdym razie znacznie mniejszymi niż w komunikowaniu masowym) w kontakcie bezpośrednim lub na odległość, za pomocą technicznych środków przekazu.

44. Komunikowanie organizacyjne/instytucjonalne • polega ono na komunikowaniu się ludzi przynależących do konkretnych instytucji • komunikacja odbywa się między sformalizowanymi organizacjami • związane z powstaniem formalnych struktur władzy • procesy komunikowania są sformalizowane, a władza i kontrola są jasno zdefiniowane, podobnie jak role nadawcy i odbiorcy. • pierwszorzędnego znaczenia nabierają tu zagadnienia interakcji oraz formowania norm i standardów

45. Komunikowanie masowe (pośrednie) • realizowane jest za pośrednictwem mediów • nadawca: „instytucja nadawcza”- wprowadza przekazy do publicznego obiegu •  przekaz : publiczny charakter, szybkość, periodyczność, schematyczność, krótkotrwałość • odbiorca : liczna, zróżnicowana społecznie i anonimowa publiczność, różni ich wiek, płeć, wykształcenie, miejsce zamieszkania, sytuacja rodzinna, finansowa, zwyczaje, nawyki, itp. •  komunikowanie masowe obejmuje instytucje i techniki, za pomocą których wyspecjalizowane grupy posługują się urządzeniami technicznymi (prasą, radiem, telewizją, etc.) w celu szerzenia treści wśród dużych, heterogenicznych i znacznie rozproszonych audytoriów.

46. KLASYFIKACJA PROCESÓW KOMUNIKOWANIA ZE WZGLĘDU NA STOSOWANE ZNAKI I KODY

47. Komunikowanie werbalne - cyfrowe • komunikacja z użyciem języka naturalnego czyli mowy jako środka komunikacji • jest to podstawowy sposób komunikacji międzyludzkiej • w szczątkowej postaci komunikacja werbalna występuje także u zwierząt, np. u szympansów • aby komunikacja werbalna mogła mieć miejsce, musi istnieć mówiący i słuchający, posługujący się oni kodem (językiem), który musi być znany obu osobom

48. Komunikowanie werbalne – cyfrowe, cd. W komunikacji werbalnej dużą rolę odgrywają takie czynniki, jak: • akcent i modulowanie wypowiadanych kwestii, co często ma większy wpływ na partnera interakcji niż treść wypowiedzi • stopień płynności mowy • zawartość (treść) wypowiedzi - w tym przypadku zasób leksykalny ma związek z kompetencjami kulturowymi jednostki - np. osoby o mniejszych kompetencjach kulturowych rzadziej posługują się językiem literackim, a częściej gwarą środowiskową lub regionalną.

49. Komunikacja niewerbalna

50. Komunikacja niewerbalna - definicja • Mowa ciała, język ciała, komunikacja niewerbalna - zespół niewerbalnych komunikatów nadawanych i odbieranych przez ludzi na wszystkich niewerbalnych kanałach jednocześnie. • Informują one o podstawowych stanach emocjonalnych, intencjach, oczekiwaniach wobec rozmówcy, pozycji społecznej, pochodzeniu, wykształceniu, samoocenie, cechach temperamentu itd.