Stanisława Golinowska, Ewa Kocot, Zofia Morecka, Agnieszka Sowa 1.03. 2011

1. Spójność społeczna: aktywność, solidarność wsparcieAktualizacja Strategii Rozwoju Kraju na lata 207 - 2015 Stanisława Golinowska, Ewa Kocot, Zofia Morecka, Agnieszka Sowa 1.03. 2011

2. Treść wystąpienia • Europejska polityka spójności; integracja wymiaru ekonomicznego, społecznego i przestrzennego w rozwoju • Realizacja polityki spójności w kontekście współczesnych wyzwań: demograficznego, technologicznego, ekologicznego i globalizacyjnego • Polityka spójności w Polsce • Społeczny wymiar spójności przedmiotowo: • nierównomierność rozwoju materialnego, • warunków mieszkaniowych • zdrowia i edukacji • Społeczny wymiar spójności podmiotowo: grupy ludności podatne na ubóstwo i wykluczenie społeczne: • dzieci • osoby niepełnosprawne • osoby starsze • Polityka spójności społecznej w strategiach rozwoju

3. Polityka spójności; wymiar europejski Zapisy Traktatu z Maastricht z 1992 r. (artykuły 158 – 162) zdefiniowały początkowo zasadę spójności jako zasadę terytorialnej solidarności między krajami i regionami Unii Europejskiej. Celem takiej polityki spójności jest wyrównany rozwój obszarów zjednoczonej Europy, likwidacja strukturalnych czynników nierówności regionalnej i promocja prawdziwie równych szans dla wszystkich, niezależnie od tego, gdzie żyją. Pod koniec lat 90. polityka spójności integrowała trzy wymiary: także ekonomiczny i społeczny, definiując jej cel jako rozwój krajów europejskich, w którym obok równomiernej poprawy rozwoju ekonomicznego i warunków życia ludności robi się najlepszy użytek z zasobów naturalnych regionów, poprawia stan środowiska naturalnego, pielęgnuje wartości kulturalne oraz krajobrazowe.

4. Komponenty zintegrowanej polityki spójności • Polityczny: rozwój i podtrzymywanie demokracji, stabilizację polityczną oraz promocję europejskiej integracji • Ekonomiczny: nie tylko wzrost gospodarczy, ale także zmniejszanie zróżnicowań europejskich regionów na drodze wzrostu gospodarczego; wyrównywanie przez specyficzne regionalnie inwestycje w endogeniczne czynniki wzrostu (zasoby) • Społeczny: zarówno wyrównywanie poziomu i jakości życia mieszkańców Europy, jak i o zapewnienie satysfakcjonującego standardu usług publicznych na całym obszarze UE, sprzyjając rozwojowi kapitału ludzkiego, mobilności bez ograniczania dostępu do społecznego zabezpieczenia • Kulturalny: poszanowanie korzeni rozwoju kultury krajów i regionów europejskich, czerpania z jej źródeł (budowanie europejskiej tożsamości) a jednocześnie budowanie otwartości na wartości uniwersalne • Ekologiczny: troska o zasoby naturalne, o planetę i środowiskowe czynniki zdrowia. Sprawa globalna > Europa staje na czele ekologicznego frontu.

5. Strategie społeczne Unii Europejskiej Europa zaczęła od Strategii Zatrudnienia (ESZ 1997) – brak pracy – to główna przyczyna ubóstwa a także zagrożenie dla dalszego rozwoju hojnego państwa opiekuńczego Globalizacja i wzrost międzynarodowej konkurencji – poszukiwanie strategii dla krajów europejskich – Strategia Lizbońska – sposób na wykorzystanie przewagi wynikającej z rozwoju kapitału ludzkiego i rozwój gospodarki opartej na wiedzy Starzenie się populacji – w Europie najwcześniej: • Mniejszy dopływ młodych ludzi na rynek pracy • Mniejsze i starsze zasoby pracy • Wyższy odpływ z rynku pracy na emeryturę Agenda Socjalna 2000 i 2005: • Strategia integracji społecznej • Strategia emerytalna • Opieka długoterminowa i ochrona zdrowia Europa 2020: inteligentny wzrost i zatrudnienie, zrównoważony rozwój, silniejsza integracja

6. Znaczenie polityki spójności • Serce europejskiego modelu społecznego • Ukierunkowanie rozwoju na wspólne cele w kontekście wyzwań przyszłości (demograficznego, technologicznego, ekologicznego i globalizacyjnego) • Podstawa alokacji funduszy strukturalnych i funduszu spójności między europejskie regiony

7. Realizacja polityki spójności w Polsce Strategia Rozwoju Kraju (SRK) na lata 2007-2015 podstawowy dokument realizacji polityki spójności w Polsce – odniesienie dla innych strategii (sektorowych i wojewódzkich) oraz programów operacyjnych. Nastawiona na osiąganie wysokiej dynamiki wzrostu gospodarczego oraz wzrost zatrudnienia. Komponent socjalny uwzględniony w nieznacznym zakresie, pominięto cele Narodowej Strategii Integracji Społecznej – NSIS na lata 2004 – 2010. Program operacyjny – kapitał ludzki –komponent główny

8. Terytorialny wymiar polityki spójności Krajowa Strategia Regionalna 2010 – 2020: spójność, wzrost konkurencyjności i sprawność. Budowanie kapitału społecznego – jeden z 11- tu celów operacyjnych.

9. Społeczny wymiar polityki spójności Polityka spójności zakłada inkluzywny wzrost gospodarczy, czyli taki, w którym wszyscy uczestniczą i wszyscy z niego korzystają. Aktywność i inkluzywność to działania umożliwiające powszechne uczestnictwo w sferze pracy, ułatwiające rozwój rodziny oraz innych sfer życia społeczno – kulturalnego ludzi. Zatrudnienie, mieszkanie, warunki godzenia życia zawodowego i rodzinnego – to podstawa dobrostanu obywateli.

10. Społeczny wymiar polityki spójności cd Rozwój inkluzywny zakłada też respekt dla wolności człowieka, jego prawa do wykorzystywania własnych możliwości, zdolności i wyborów. Jednocześnie wymaga dostrzegania i uwzględniania potrzeb innych; posiadania informacji, narzędzi i płaszczyzn komunikowania się, a także prawa do oceny. Wzmocnienie zdolności i umiejętności obywatelskich sprzyja dojrzewaniu demokracji (społeczeństwa obywatelskiego) i to zarówno na szczeblu kraju jak i lokalnym.

11. Polityka spójności społecznej w Polsce Teza diagnostyczna: dynamicznemu rozwojowi kraju towarzyszy znaczące rozwarstwienie, przebiegające w wielu wymiarach: dochodowym, generacyjnym, zdrowotnym, edukacyjnym, warunków mieszkaniowych oraz terytorialnym

12. Poziom PKB per capita według subregionów

13. Przeciętny miesięczny dochód rozporządzalny na osobę w 2009 r.

14. Zróżnicowanie dochodów Współczynnik Giniego

15. Warunki mieszkaniowe • Ograniczona podaż mieszkań • Ograniczony dostęp do mieszkań młodych gospodarstw domowych z ograniczoną zdolnością kredytową (za wysokie dochody na uprawnienia do mieszkań socjalnych i komunalnych a za niskie na możliwość wzięcia kredytu) • Stare zasoby mieszkaniowe – zasoby problemowe – brak rozwiązań dotyczących kapitalnych remontów • Substandardowe mieszkania socjalne, dostęp lokalnie zróżnicowany; gminy nie mają odpowiednich nieruchomości oraz terenów (zostały wysprzedane) • Spadek wypłat na dodatki mieszkaniowe

16. Rekomendacje w sprawie mieszkań • Zwiększenie dostępu do mieszkań tej ludności, która nie posiada zdolności kredytowej (mieszkania na wynajem?) • Rozwój budownictwa socjalnego o bezpiecznym standardzie • Opracowanie strategii i określenie źródeł finansowania remontów starych zasobów mieszkaniowych, uwzględniając specyficzne wymagania osób zamieszkających te zasoby: starszych i mniej sprawnych • Analiza przyczyn i weryfikacji dotychczasowego trybu przyznawania dodatków mieszkaniowych.

17. Stopy ubóstwa 2000- 2009

18. Jakie ubóstwo w Polsce? • Zróżnicowanie sytuacji materialnej: w Polsce i w regionach bardzo duże, lokalnie mniejsze • Brak pracy i niska zatrudnialność – podstawowe źródło ubóstwa • Ubóstwo rodzin z dziećmi • Problemy dysfunkcji rodzin; zagrożenie rozwoju dzieci i młodzieży • Ubóstwo kobiet - problemy niskiej aktywizacji kobiet po 50-tym roku życia • Niepełnosprawność • Niesamodzielna starość

19. Nowe przyczyny i cechy ubóstwa • Elastyczne zatrudnienie i serwicyzacja gospodarki – niestabilne i niskie zarobki – wzrost zatrudnienia w niskopłatnych zawodach • Zadłużenie gospodarstw domowych; kredyty konsumpcyjne i mieszkaniowe • Wzrost cen energii – ubóstwo energetyczne • Dysfunkcje i problemy rodziny na tle wzrostu emigracji i mobilności pracowniczej • Samorząd lokalny jako główny podmiot polityki zwalczania ubóstwa i wykluczenia społecznego ogranicza swe działania do pomocy społecznej

20. Beneficjenci pomocy społecznej wg województw

21. Zróżnicowanie stopy ubóstwa wg województw

22. Nierówności zdrowia Źródło: GUS, Bank Danych Lokalnych Współczynnik umieralności ogólnej na 100 tys. mieszkańców, 2008 • Zmniejszająca się dynamika poprawy stanu zdrowia • Mimo spadku umieralności, stan zdrowia nie poprawia się równomiernie: • szybciej - ściana zachodnia i północ • wolniej – centrum (łódzkie) • Znaczne zróżnicowania w przekroju miasto/wieś

23. Rekomendacje w sprawie polityki zdrowotnej w zgodzie ze społecznym wymiarem PS • Priorytet dla zdrowia publicznego i poprawy jakości życia (życia w dobrym zdrowiu i sprawności fizycznej) osób starszych – kluczowy warunek dla utrzymania ich aktywności, również ekonomicznej • Rozwój geriatrycznej opieki zdrowotnej – sieć przychodni – Centra Zdrowia Seniora • Realizowanie celów zawartych w NPZ 2007-2015: • Zmniejszenie zróżnicowań regionalnych stanu zdrowia • Monitorowanie i przeciwdziałanie zróżnicowaniom społecznymstanu zdrowia (w przekroju wykształcenia, dochodu)

24. Nierówności edukacyjne - najmłodsi Wskaźnik liczby dzieci uczęszczających do placówek wychowania przedszkolnego w stosunku do liczby dzieci ogółem w wieku 3-5 lat (%) Źródło: dane MEN

25. Szkolnictwo wyższe na tle krajów europejskich Udział osób w wieku 20-24 lata w wyższej edukacji (ISCED 5-6) relatywnie do wielkości populacji w tym wieku Źródło: baza danych Eurostat, listopad 2010

26. Rekomendacje w sprawach edukacji • Dalszy rozwoju oświaty wśród dzieci najmłodszych, ze szczególnym uwzględnieniem wsi i małych miast, gdzie dzietność jest wyższa a dostęp do placówek edukacyjnych znacznie niższy • Podniesienie jakości i innowacyjności polskiego szkolnictwa średniego i wyższego przez wprowadzenie dość istotnych zmian w systemie jego funkcjonowania; przeorientowania go na efekty jakościowe i otwarcia na zmiany społeczne.

27. Rekomendacje w sprawach edukacji c.d. • Pobudzanie i wspieranie inicjatywności i innowacyjności uczniów i studentów. • Otwarcie szkół i uczelni na rynek pracy i przedsiębiorców. • Rozwoju kształcenia umiejętności, także kwalifikacji miękkich: elastyczność, mobilność, otwartość na innych, kreatywność jako wartość dodana każdego poziomu kształcenia • Wyzwanie największe - rozwój kształcenia dorosłych. Z punktu widzenia strategii spójności priorytetem powinna być strategia kształcenia ustawicznego ludności w tzw. wieku niemobilnym – po 45 roku życia.

28. Grupy ludności podatne na ubóstwo i wykluczenie społeczne • Dzieci i młodzież • Osoby z niepełnosprawnością • Osoby starsze

29. Ubóstwo dzieci w Polsce porównawczo

30. Stopa ubóstwa w Polsce

31. Stopa zatrudnienia osób z niepełnosprawnością

32. Osoby starsze • Sytuacja osób starszych obecnie: • Zapewnione zabezpieczenie materialne > relatywnie niska stopa ubóstwa • Niskie zatrudnienie • Ograniczony dostęp do właściwej opieki zdrowotnej • Wysokie wydatki na leki > tzw. poziom katastroficzny • Opieka długoterminowa > głównie nieformalna i w rodzinie 2. Wyzwania i zagrożenia w przyszłości: • Zagrożenie ubóstwem osób starszych w wyniku spadku stopy zastąpienia płacy przez emeryturę w rezultacie zmiany formuły emerytalnej w zreformowanym systemie emerytalnym • Dostęp do adekwatnej opieki zdrowotnej • Dostęp do opieki długoterminowej

33. Stopa ubóstwa według grup społeczno – ekonomicznych

34. Wskaźnik obciążenia demograficznego

35. Strategie rozwoju i polityka spójności społecznej • Niedostateczne respektowanie wszystkich wymiarów polityki spójności w licznie opracowywanych strategiach (sektorowych i samorządów terytorialnych) oraz programach operacyjnych • Wzrost inwestycji w warunki rozwoju kapitału ludzkiego i społecznego: zasoby kadrowe i infrastruktura (szczególnie dla mobilności i poprawy jakości - nie ograniczanie społecznego wymiaru spójności wyłącznie do redystrybucji dochodów w podstawowych przekrojach)

36. Wymiar krajowyNarodowa Strategia Integracji Społecznej • Pierwszy polski dokument – NSIS – przygotowany samodzielnie w ramach szerokiej współpracy i konsultacji - 2004 rok • Kolejne dokumenty – ściśle związane z przygotowaniem planów działań w ramach metody otwartej koordynacji • Polskie priorytety: - więcej pracy: wzrost stopy zatrudnienia - aktywizacja osób o niskiej zatrudnialności: długookresowo bezrobotnych, niepełnosprawnych, o niskich oraz niedostosowanych kwalifikacjach - wsparcie rodzin z dziećmi - poprawa edukacji – powiązanie z potrzebami rynku pracy

37. Przedłużenie i rozszerzenie NSISna kolejny okres programowania rozwoju Priorytety na lata 2010 – 2020 • Pokonywanie wyzwań związanych ze starzeniem się populacji: • aktywizacja edukacyjna i zawodowa osób w wieku niemobilnym • priorytety w ochronie zdrowia: zdrowe starzenie się i leczenie chorób przewlekłych, tworzenie poradni geriatrycznych i rozwój wiedzy geriatrycznej w ramach innych specjalizacji medycznych • zorganizowanie sektora opieki długoterminowej jako wyodrębnionego komponentu systemu zabezpieczenia społecznego • Pokonywanie wyzwań związanych ze zmniejszaniem dopływu zasobów pracy na rynek pracy • polityka przyjazna rodzinie w warunkach zwiększania aktywności zawodowej kobiet • rozwój infrastruktury mobilności: transport, komunikacja publiczna i dostępne mieszkania

38. Priorytety NSIS na lata 2010 – 2020 c.d. • Inwestowanie w jakość usług społecznych na rzecz rozwoju kapitału ludzkiego i społecznego • zdrowe żywienie dzieci • zajęcia pozaszkolne dla młodzieży • innowacyjność i kreatywność w szkole i uczelni • kształcenie umiejętności i orientacja na potrzeby rynku pracy w warunkach dynamicznej zmiany • adaptacja programów nauczania dzieci i młodzieży > włączanie socjalnych i ekologicznych elementów do programów edukacyjnych • Budowa społeczeństwa zintegrowanego społecznie i przestrzennie • rozwój i dobra jakość usług publicznych • wspieranie tzw. pomostowych organizacji społecznych • koordynacja programów rozwoju wszystkich szczebli i współpraca w działaniu na rzecz ich realizacji

39. Regionalne strategie zwalczania ubóstwa i wykluczenia społecznego Samorząd wojewódzki jest odpowiedzialny za rozwój społeczno – gospodarczy regionu (efekt decentralizacji oraz polityki integracji UE – dopływ funduszy strukturalnych via samorządy regionalne). Tymczasem regionalne dokumenty strategiczne niedostatecznie identyfikują i uwzględniają wewnętrzne czynniki rozwoju i mają słabe oddziaływanie na strategie niższych szczebli samorządu terytorialnego. Wyzwanie – wzmocnić samorząd wojewódzki w funkcjach realizacji polityki spójności w jej głównych wymiarach w odniesieniu do całego obszaru regionu (?)

40. Lokalne strategie zwalczania ubóstwa i wykluczenia społecznego problemy tworzenia i realizacji Własne strategie lokalne – ogólne, niedostatecznie internalizowane strategie poziomu wojewódzkiego Napięcia między celami społecznymi: oświatowymi, zdrowotnymi, mieszkaniowymi, pomocy społecznej i rynku pracy a pozostałymi, szczególnie utrzymania infrastruktury Finansowanie: niedostateczne środki własne, a dotacje, subwencje i finansowanie ze środków UE zarówno ograniczone jak i skanalizowane na cele nie zawsze lokalnie trafne.

41. Podstawowe wyzwanie Przezwyciężenie podzielonego problemowo i rozproszonego terytorialnie oraz sektorowo podejścia do polityki spójności ! Dziękuję za uwagę !