Dlaczego należy zgłaszać niepożądane działania leków?

1. Dlaczego należy zgłaszać niepożądane działania leków? Magdalena Hurkacz Katedra i Zakład Farmakologii Klinicznej AM we Wrocławiu Kierownik Anna Wiela-Hojeńska

2. Zagadnienia • Problemy socjologiczno-ekonomiczne farmakoterapii • Niepożądane działania leków i ich przeciwdziałanie • Definicja • System monitorowania ndl na świecie i w Polsce • Problemy związane z raportowaniem ndl • Sposoby przeciwdziałania ndl

3. Ekonomia Rocznie na świecie na leki wydaje się ponad300mld dolarów.

4. Ekonomia • W kosztach ochrony zdrowia leki stanowią 12-17%całości. • Koszty leków zwiększają się o ponad 15%rocznie. • Około3,5-krotniezwiększają się koszty farmakoterapii w ostatnich dwóch latach życia człowieka.

5. „Każdy lek to trucizna, a wszystko zależy od jego dawki”! Paracelsus

7. Przyczyny powikłań stosowania farmakoterapii • Nieprawidłowa diagnoza • Nieodpowiedni lek • Nieprawidłowa dawka leku • Politerapia • Interakcje pomiędzy równocześnie stosowanymi lekami • Interakcje pomiędzy lekami a pożywieniem • Samoleczenie

8. Samoleczenie

9. Spośród leków stosowanych w samoleczeniu18% jest nieprawidłowych • Najczęściej są to: • leki przeciwbakteryjne, • leki stosowane w dolegliwościach żołądkowych, • witaminy

10. Ulotka do leku

11. Reklama leków

13. Niepożądane działanie leku • szkodliwa i niezamierzona reakcja organizmu występująca po zastosowaniu leku w dawkach przeciętnie stosowanych zgodnie ze wskazaniami i intencją pomocy choremu

14. Niepożądane działanie leku • Co roku 200 000 opisów pojedynczych przypadków ndl

15. Niepożądane działanie leku • W Stanach Zjednoczonych średni czas wprowadzenia leku do lecznictwa w roku 1993wynosił 27 miesięcy, a w roku 2001 – 14 miesięcy. • W latach1993-1996wycofano1,56%leków, a w latach 1997-2001 –5,35%

16. Fakty • Wśród548nowych leków zarejestrowanych w latach 1975-1999: • 56(10,2%) otrzymało ostrzeżenie (black boxwarnings) lub zostały wycofane; • 45leków (8,2%) otrzymało 1 lub więcej ostrzeżeń; • 16(2,9%) zostało całkowicie wycofanych ze sprzedaży.

17. Niepożądane działanie leku • Ponad ćwierć miliona pacjentów przyjmowanych jest do szpitali w Wielkiej Brytanii z powodu niepożądanych działań leków. • Dane z 2004 roku wskazują, że koszt leczenia tych chorych wyniósł 466mln funtów rocznie (równoważne 680 mln euro lub 870 mln dolarów).

18. Niepożądane działanie leku • Badacze z uniwersytetu z Liverpoolu poddali analizie 18 820 przypadków hospitalizacji, jakie miały miejsce w ciągu 6 miesięcy. Uznali, że powodem 1225z nich były leki.

19. Niepożądane działanie leku • Leki, które w największej liczbie przypadków były przyczyną leczenia szpitalnego to: • kwas acetylosalicylowy, • leki moczopędne, • warfaryna, • niesteroidowe leki przeciwzapalne.

20. Według analiz wykonanych w Stanach Zjednoczonych, przyczyną hospitalizacji 8,1% chorych w podeszłym wieku było wystąpienie ndl, z czego 41,5% z nich można było uniknąć przez ostrożniejsze podawanie leków.

21. Metody zapobiegania oraz zmniejszania liczby i nasilenia niepożądanych działań leków • Indywidualizacja farmakoterapii • kontrola stanu klinicznego chorych • badanie wydolności narządów odpowiedzialnych za eliminację leków z organizmu • monitorowanie stężeń leków w płynach biologicznych

22. Metody zapobiegania oraz zmniejszania liczby i nasilenia niepożądanych działań leków • Ocena profilu bezpieczeństwa leku • Określenie związku przyczynowo-skutkowego pomiędzy stosowanym lekiem a obserwowaną reakcją • Obliczanie współczynnika korzyści do ryzyka związanego ze stosowaniem danej substancji leczniczej

23. Metody zapobiegania oraz zmniejszania liczby i nasilenia niepożądanych działań leków Nadzór nad bezpieczeństwem farmakoterapii – (pharmacovigilance)

24. Cele nadzoru nad bezpieczeństwem farmakoterapii (pharmacovigilance) • Zbieranie, monitorowanie, odkrywanie ndl • Analiza wszystkich informacji dotyczących ndl, potwierdzenie lub odrzucenie hipotezy o ich wystąpieniu, ocena skutków zagrożenia • Identyfikacja czynników ryzyka i oszacowanie prawdopodobieństwa wystąpienia ndl

25. Cele nadzoru nad bezpieczeństwem farmakoterapii (pharmacovigilance) • Wykrywanie zwiększenia częstości ndl • Podjęcie decyzji o zmianie leczenia • Przekazanie informacji o ndl lekarzom, farmaceutom i pacjentom

26. Dlaczego potrzebny jest nadzór nad bezpieczeństwem farmakoterapii? • Niemożność zapewnienia bezpieczeństwa stosowania nowych leków u ludzi na podstawie braku obserwacji ndl u zwierząt doświadczalnych • Ograniczona liczebnie grupa uczestników badań

27. Dlaczego potrzebny jest nadzór nad bezpieczeństwem farmakoterapii? • Szczególne warunki prowadzenia badań klinicznych, odbiegające od codziennej praktyki lekarskiej • Zbyt krótki czas trwania badań dla obserwacji odległych skutków wpływu substancji leczniczej na organizm

28. Systemy monitorowania niepożądanych działań leków • Model scentralizowany – jeden narodowy ośrodek zbierający doniesienia o ndl z obszaru całego kraju • (Stany Zjednoczone, Australia, Wielka Brytania, Dania, Finlandia, Norwegia, Austria, Chorwacja, Węgry) • Model zdecentralizowany – ośrodek centralny zbiera doniesienia o ndl od współpracujących z nim ośrodków regionalnych • (Francja, Holandia, Belgia, Hiszpania, Szwecja, Kanada, Polska)

29. Prawo Zgodnie z obowiązującym przepisami: - ustawa z dnia 6 września 2001 r. Prawo farmaceutyczne ze zm. (tekst jednolity Dz.U. z 2008r. Nr 45 poz. 271) - ustawa z dnia 5 grudnia 1996 r. o zawodach lekarza i lekarza dentysty ze zm. (Dz.U. z 1997r. Nr 28 poz. 152) - rozporządzenie Ministra Zdrowia z dnia 17 lutego 2007 r. w sprawie monitorowania bezpieczeństwa produktów leczniczych (Dz.U. Nr 47 poz. 405) w systemie zbierania danych o powikłaniach polekowych powinny uczestniczyć osoby wykonujące zawody medyczne: lekarze, lekarze dentyści, lekarze weterynarii i farmaceuci. Planuje się rozszerzenie zawodów, które mogłyby zgłaszać działania niepożądane o grupę ratowników medycznych oraz pielęgniarek i położnych.

30. Organy • Ośrodek Monitorowania Działań Ubocznych Leków powstał w 1971 r., powołany przez Ministerstwo Zdrowia i Opieki Społecznej. • Od początku działał w ramach WHO Programme for International Drug Monitoring, będąc polskim ośrodkiem narodowym. Współpracuje także w obszarze Unii Europejskiej z EMEA Europejską Agencją ds. Leków.

32. Schemat przekazywania informacji 1) Wypełnienie formularza 2) Przesłanie opisu ndl do Wydziału Monitorowania Niepożądanych Działań Produktów Leczniczych. 3) Ocena przypadku pod względem formalnym oraz zakwalifikowanie rodzaju zgłoszonej reakcji (ciężka, nie oceniona jako ciężka, znana, nowa). 4) Nadanie kolejnego numeru nadesłanemu zgłoszeniu – w ramach prowadzonej przez Wydział ewidencji .

33. Schemat przekazywania informacji 5) Ocena związku przyczynowo-skutkowego (m.in. przeglądanie piśmiennictwa w poszukiwaniu podobnych przypadków). 6) Wprowadzenie zgłoszenia ndl do bazy danych Wydziału (opis przypadku przetłumaczony na język angielski). 7) Przesłanie zgłoszenia do centralnej bazy danych Światowej Organizacji Zdrowia w Uppsali.

34. Schemat przekazywania informacji 8) Przesłanie zgłoszenia do EMEA z wykorzystaniem elektronicznego systemu przesyłania danych Eudravigilance. 9) O ile zachodzi taka konieczność – uaktualnienie informacji o leku (ograniczenie wskazań, dodanie informacji o nowych ndl, zmianach w dawkowaniu, ostrzeżeniach, przeciwwskazaniach do stosowania dla poszczególnych grup pacjentów). 10) W szczególnych sytuacjach - komunikat do fachowych pracowników ochrony zdrowia.

35. Wydział Monitorowania Niepożądanych Działań Produktów Leczniczych(03-736 Warszawa, ul. Ząbkowska 41)www.urpl.gov.pl przy Urzędzie Rejestracji Produktów Leczniczych, Wyrobów Medycznych i Produktów Biobójczych

36. Ośrodki regionalne monitorujące niepożądane działania leków w Polsce • Regionalny Ośrodek Monitorowania Niepożądanych Działań Leków przy Zakładzie Farmakologii Klinicznej Instytutu Kardiologii AM im. K. Marcinkowskiego w Poznaniu • Wojewódzkie Centrum Informacji o Lekach i Farmakoterapii w Łodzi • Regionalny Ośrodek Monitorowania Niepożądanych Działań Leków Zakładu Farmakologii Klinicznej Katedry Farmakologii Collegium Medicum Uniwersytetu Jagiellońskiego w Krakowie • Regionalny Ośrodek Monitorowania Niepożądanych Działań Leków przy Katedrze i Zakładzie Farmakologii Klinicznej AM im. Piastów Śląskich we Wrocławiu

37. Firmy farmaceutyczne mają możliwość uzyskania odpłatnie informacji o powikłaniach polekowych bezpośrednio w Centralnym Ośrodku Światowej Organizacji Zdrowia w Uppsali: The Uppsala Monitoring Centre WHO Collaborating Centre for International Drug Monitoring Stora Torget 3 S-753 20 Uppsala Sweden tel. + 46 18 65 60 60 fax + 46 18 65 60 80 E-mail: info@who-umc.org

39. Rejestr Rzadko Występujących Niepożądanych Działań Leków u Dzieci

40. Liczba raportów o działaniach niepożądanych, które wystąpiły u polskich pacjentów Liczba zgłoszonych raportów * - Niepożądane odczyny poszczepienne Dane na podstawie URPL Biuletyn Leków, 2009, 1

41. Niepożądane działanie leku • W 2008 roku były 904 raporty (60% ciężkie ndl) • 31,3% polekowe reakcje skórne • 14,4% - zaburzenia układu pokarmowego • W grupie dzieci – • 8,2% - prometazyna (zaburzenia oddychania, zaburzenia równowagi zawroty głowy) Dane na podstawie URPL Biuletyn Leków, 2009, 1

42. Niepożądane działanie leku • Leki najczęściej powodujące ndl: • 19,2% - chemioterapeutyki • 10,7% - niesteroidowe leki przeciwzapalne • 4,1% - środki kontrastowe • 4,2% - leki recepturowe • 3,1% IKA (kaszel, obrzęk naczynioruchowy) • 3,1% - metamizol (wysypka, duszność, wstrząs anafilaktyczny, obrzęk twarzy) • 1,4% leki na ból gardła (Chlorchinaldin, Septolete, Hascosept) Dane na podstawie URPL Biuletyn Leków, 2009, 1

43. Ośrodek we Wrocławiu • Od 2006 roku – 220 zgłoszeń spontanicznych • 2006 r – 63 raporty • 2007 r- 91 raportów • 2008 r – 51 raportów • 2009 r – 15 raportów

44. Leki najczęściej powodujące ndl Dane w Ośrodka Regionalnego we Wrocławiu

45. Niepożądane działanie leku Szacuje się, że liczba raportów powinna wynosić w Polsce co najmniej 10 000 rocznie

46. Liczbę występujących niepożądanych działań można zmniejszyć poprzez • Racjonalną farmakoterapię z wykorzystaniem osiągnięć współczesnej wiedzy medycznej. • W celu racjonalizacji farmakoterapii zastosowano na świecie system procedur medycznych. • Procedury te są opracowywane przez zespoły ekspertów z danej dziedziny i obejmują wszystkie działania terapeutyczne. • Pozwala to na optymalizację leczenia.

47. Dzięki zastosowaniu systemu standardów postępowania terapeutycznego zmniejszono koszty leczenia

48. Receptariusze szpitalne

49. Listy negatywne • są to spisy leków, co do których brak jest dowodów na skuteczność terapii lub o udowodnionej nieskuteczności