EGZERSİZ FİZYOLOJİSİNDE TEMEL KAVRAMLAR

1. EGZERSİZ FİZYOLOJİSİNDE TEMEL KAVRAMLAR Öğr. Gör. Dr. Tahir Hazır HACETTEPE ÜNİVERSİTESİ SPOR BİLİMLERİ ve TEKNOLOJİSİ YÜKSEKOKULU

2. FİZYOLOJİ İNSAN VÜCUDUNU OLUŞTURAN SİSTEMLER NASILÇALIŞIYOR ? ANATOMİ MOLEKÜLER BİYOLOJİ BİYOFİZİK BİYOKİMYA EGZERSİZ FİZYOLOJİSİ EGZERSİZ ESNASINDA SİSTEMLER NASIL ÇALIŞIYOR ?

3. UYARI-CEVAP-UYUM Fizyolojik stres fizyolojik değişiklik fizyolojik kapasitede artış (UYARI) (CEVAP) (UYUM) aerobik antrenman KAH artış (UYARI) Oksijen tüketiminde Yorgunluk taşınımında artış zamanında uzama Aerobik enerji yolundan (UYUM) enerji üretiminde artış (CEVAP) kuvvet antrenmanı kas kasılmasında artış kas kitlede artış (UYARI) (CEVAP) (UYUM)

4. UYARI-CEVAP-UYUM Yeni seviye Temel seviye UYUM DEĞİŞİM YOK YORGUNLUK Temel seviye Temel seviye AŞIRI UYARI (ANTRENMAN) Temel seviye YETERLİ UYARI (ANTRENMAN) YETERSİZ UYARI (ANTRENMAN) SIKLIK, SÜRE, ŞİDDET (ANTRENMAN BİLİMİ)

5. OYUNUN ADI : ENERJİ TANIM BİYOLOJİK YADA MEKANİK BİR SİSTEMİN İŞ YAPABİLME KAPASİTESİ ISI IŞIK ELEKTRİK MEKANİK NÜKLEER KİMYASAL

6. ENERJİ GÜNEŞ ENERJİSİ ISI IŞIK BİTKİLER SU + KARBONDİOKSİT BESİN MADDESİ(KİMYASAL ENERJİ) KARBONHİDRAT (GLİKOZ) YAĞ PROTEİN (YAKIT) HAYVANLAR YAKIT SU + KARBONDİOKSİT + KİMYASAL E. (GLİKOZ,YAĞ,PROTEİN)

7. ENERJİ YAKIT SU + KARBONDİOKSİT + KİMYASAL E. (GLİKOZ,YAĞ,PROTEİN) BİYOLOJİK OLAYLAR KAS KASILMASI UYARI İLETİMİ MADDE SENTEZİ MADDE TAŞIMA MADDE SALGILAMA

8. ENERJİ ATP ATP ADP + ENERJİ BİYOLOJİK OLAYLAR KAS KASILMASI UYARI İLETİMİ MADDE SENTEZİ MADDE TAŞIMA MADDE SALGILAMA

9. ENERJİNİN KULLANIMI YAKIT(BESİN MADDESİ) (GLİKOZ,YAĞ,PROTEİN) ATP (KİMYASAL ENERJİ) ADP ENERJİ BİYOLOJİK OLAYLAR KAS KASILMASI UYARI İLETİMİ MADDE SENTEZİ MADDE TAŞIMA

10. DEPO YAKITLAR (ENERJİ)

11. ENERJİ DÖNGÜSÜ ATP ENERJİ BİYOLOJİK OLAYLAR KAS KASILMASI ADP ENERJİ YAKITLAR (GLİKOZ/GLİKOJEN, YAĞ, PROTEİN)

12. OKSİJENLİ SİSTEM YAĞLAR LA SİSTEM GLİKOJEN (OKSİJENSİZ) OKSİJENLİ SİSTEM GLİKOJEN FOSFOJEN SİSTEM ATP-CP (OKSİJENSİZ) ENERJİ SİSTEMLERİ ATP KAS KASILMASI ENERJİ HARCAMASI

13. FOSFOJEN SİSTEM ADP KREATİN FOSFAT KREATİN (ENERJİCE ZENGİN) ATP ADP ENERJİ (KAS)

14. LAKTİK ASİT SİSTEMİ 3ADP GLİKOZ 2 LAKTİK ASİT (GLİKOJEN) 3 ATP ADP ENERJİ (KAS)

15. OKSİJENLİ SİSTEM ADP YAĞ GLİKOZ SU + KARBONDİOKSİT (GLİKOJEN) OKS İJEN PROTEİN ATP ADP ENERJİ (KAS) GLİKOZ 39 ATP YAĞ 130-147 ATP

16. ENERJİ SİSTEMLERİNİN GÜÇ VE KAPASİTELERİ ENERJİ SİSTEMİ GÜÇ KAPASİTE (ATP/dk) (TOPLAM ATP) FOSFOJEN SİSTEM 4 (ÇOK YÜKSEK) 1.0 (ÇOK DÜŞÜK) LAKTİK ASİT SİSTEMİ 2 (YÜKSEK) 3 (DÜŞÜK) AEROBİK SİSTEM 1 (ÇOK DÜŞÜK) TEORİK OLARAK SINIRSIZ

17. ENERJİ SİSTEMLERİNİNKAPASİTESİ Uzun Süreli enerji – Aerobik Sistem % 100 Enerji Sistemlerinin Kapasitesi Kısa Süreli – LA sistem (ANAEROBİK) Acil Enerji Çok Kısa Süreli –ATP-PC 10 sn 30 sn 2 dk 5 dk Egzersiz Süresi

18. ENERJİ SİSTEMLERİ VE FİZİKSEK AKTİVİTELER ZAMAN 2 dk 0sn 4sn 10sn 1.5 dk 3 dk + ATP Güç – Kuvvet Sporları Halter, Gülle atma, Şut Çekme Güç-Kuvvet Sporları 100 – 200 m Sprint, Futbolda kısa spritler, sıçramalar Fosfojen sistem Anaerobik DayanıklılıkGerektiren Sporlar 100 m yüzme, 400-800 m koşu Futbolda yüksek tempolu paslaşmalar, ver-kaç’lar Fosfojen & Laktik Asit Sistemi Anaerobik / Aerobik DayanıklılıkGerektiren Sporlar 200 m yüzme, 1500 m koşu, Güreş, Futbolda yüksek tempolu paslaşmalar, ver-kaç’lar Laktik asit & Oksijenli sistem Aerobik Dayanıklılık Gerektiren Sporlar Uzun mesafe koşuları Futbolda oyunun temeli Oksijenli sistem Uzun Süre Oksijenli sistem Kısa Süreli Oksijensiz sistem

19. ENERJİ SİSTEMLERİNİN GENEL ÖZELLİKLERİ ÖZELLİK FOSFOJEN SİS. LAKTİK ASİT SİS. AEROBİK SİS OKSİJEN İHTİYACI YOK YOK VAR YAKIT KREATİN GLİKOJEN GLİKOJEN FOSFAT YAĞ PROTEİN SON ÜRÜN KREATİN LAKTİK ASİT SU + CO2 YAKIT BAŞINA SENTEZLENEN ATP 1 ATP 3 ATP 39 ATP (G) 130-147 ATP (Y) GÜÇ ÇOK YÜKSEK YÜKSEK DÜŞÜK KAPASİTE ÇOK DÜŞÜK DÜŞÜK SINIRSIZ SPOR DALI GÜÇ/KUVVET ANAEROBİK D. AEROBİK D. TAKIM S. TAKIM S. TAKIM S.

20. KAS FİBRİL TİPLERİ • Tip I / Yavaş Kasılan Fibriller (AEROBİK KAPASİTESİ YÜKSEK) • Tip II / Hızlı Kasılan Fibriller Tip IIa (AEROBİK / ANAEROBİK) Tip IIx (ANAEROBİK)

21. MOTOR ÜNİTE

22. KAS FİBRİL TİPLERİ KAS FİBRİL TİPLERİ ÖZELLİK TİP I TİP II FİBRİL ÇAPI KÜÇÜK BÜYÜK UYARI EŞİĞİ DÜŞÜK YÜKSEK UYARI YAYILMA HIZI YAVAŞ ÇOK HIZLI KASILMA HIZI YAVAŞ ÇOK HIZLI KUVVET ÜRETİMİ DÜŞÜK ÇOK YÜKSEK ANA ENERJİ SİSTEMİ OKSİJENLİ OKSİJENSİZ GLİKOJEN DEPOLARI BÜYÜK BÜYÜK YAĞ DEPOLARI BÜYÜK DÜŞÜK KREATİN FOSFAT DEP. DÜŞÜK BÜYÜK YORULMA HIZI YAVAŞ ÇOK HIZLI DAYANIKLILIK KUVVET/SPRİNT SPORLARI SPORLARI

23. EGZERSİZDE KAS METABOLİZMASI DİNLENİK TÜKENME DEĞİŞİM (%) ATP 26 22.0 - 15 ADP 3.2 3.8 + 18 KREATİN FOSFAT 79 11 - 86 GLİKOJEN 284 141 - 50 LAKTİK ASİT 4.2 104 + 25 KAT

24. TOPARLANMA EGZERSİZ SONRASINDA DİNLENİK SEVİYEYE DÖNENE KADAR GEÇEN SÜREÇ-METABOLİK/FİZYOLOJİK OLAYLAR ALAKTASİT FAZ (HIZLI TOPARLANMA OKSİJEN FAZI) OKSİJEN TÜKETİMİ DİNLENİK SEVİYENİN ÜSTÜNDE KAH DİNLENİK SEVİYENİN ÜSTÜNDE SOLUNUM SİSTEMİ DİNLENİK SEVİYENİN ÜZERİNDE LAKTASİT FAZ (YAVAŞ TOPARLANMA OKSİJEN FAZI) OKSİJEN TÜKETİMİ DİNLENİK SEVİYEDE KAH DİNLENİK SEVİYEDE SOLUNUM SİSTEMİ DİNLENİK SEVİYEDE

25. TOPARLANMA ALAKTASİT FAZ (HIZLI TOPARLANMA OKSİJEN FAZI) FOSFOJEN SİSTEM YENİLENİR ATP + KREATİN FOSFAT DEPOLARI DOLDURULUR ADP EGZERSİZDE KREATİN FOSFAT KREATİN ATP ATP TOPARLANMADA KREATİN KREATİN FOSFAT ADP OKSİJENLİ SİSTEM

26. KREATİN FOSFATIN YENİLENME HIZI Toparlanma süresi Yenilenen CP miktarı (%) 10 sn’den az çok az 30 sn % 50 60 sn % 75 90 sn % 87 120 sn % 93 150 sn % 97 180 sn % 98-99

27. TOPARLANMA KAH HIZLI TOPARLANMA OKSİJEN FAZI YAVAŞ TOPARLANMA OKSİJEN FAZI

28. TOPARLANMA LAKTASİT FAZ (YAVAŞ TOPARLANMA OKSİJEN FAZI) LAKTİK ASİT KANDAN UZAKLAŞTIRILIR GLİKOJEN DEPOLARI DOLDURULUR DOKULAR YENİLENİR LAKTİK ASİT GLİKOJEN (% 20) (KAS / KARACİĞER) LAKTİK ASİT SU + KARBONDİOKSİT + ATP (YAKIT) PASİF TOPARLANMA LAKTİK ASİTİN UZAKLAŞTIRILMASI YAVAŞ AKTİF TOPARLANMA LAKTİK ASİTİN UZAKLAŞTIRILMASI HIZLI AEROBİK SİSTEM İSKELET KASI KALP KASI BÖBREKLER

29. TOPARLANMA LAKTİK ASİT

30. TOPARLANMA LAKTASİT FAZ (HIZLI TOPARLANMA OKSİJEN FAZI) GLİKOJEN DEPOLARI DOLDURULUR 24 - 48 SAAT (NORMAL DİYET - CHO, YAĞ, PROTEİN) 120 SAAT (YAĞ VE PROTEİN ZENGİN DİYET) ANAEROBİK EGZERSİZLERDEN SONRA DAHA HIZLI AEROBİK EGZERSİZLERDEN SONRA DAHA YAVAŞ

31. OKSİJEN TAŞIMA SİSTEMİ OKSİJENİN ALINMASI(SOLUNUM SİSTEMİ) OKSİJENİN TAŞINMASI (DOLAŞIM SİSTEMİ / KAN) OKSİJENİN KULLANILMASI (KAS, FİBRİL TİPİ)

32. EGZERSİZDE SOLUNUM SİSTEMİ BİR DEFADA SOLUNAN HAVA MİKTARINA SOLUMA HACMI (TİDAL VOLUM) (TV) BİR DAKİKA İÇİNDE SOLUK ALMA SAYISINA SOLUNUM FREKANSI DENİR (F) BİR DAKİKADA SOLUNAN HAVA MİKTARINA DAKİKA VENTİLANSYONU (VE) L/dk DAKİKA VENTİLASYONU (VE) = TV x F DİNLENİK DURUM TV = 0.5 - 0.6 L F = 10 - 12 VE = 0.5 x 10 = 5 L/dk

33. EGZERSİZDE SOLUNUM SİSTEMİ EGZERSİZ DAKİKA VENTİLASYONU (VE) = TV x F TV = 3.0 - 4.0 L F = 55 - 60 VE = 180 - 210 L/dk VE’de artışın nedeni OKSİJEN TÜKETİMİ / KARBONDİOKSİT ÜRETİMİ / LAKTİK ASİT BİRİKİMİ

34. EGZERSİZDE SOLUNUM SİSTEMİ 1. BÖLÜM EGZERSİZ ÖNCESİ - HAFİF ARTIŞ (PSİKOLOJİK) 2. BÖLÜM EGZERSİZİN ERKEN DÖNEMİ - ANİ ARTIŞ(MEKANİK / EKLEM HAREKETLİLİĞİ) 3. BÖLÜM EGZERSİZİN GEÇ DÖNEMİ- YAVAŞ ARTIŞ(KİMYASAL / CO2, LA)

35. EGZERSİZDE DOLAŞIM SİSTEMİ KALBİN BİR ATIMDA VÜCUDA YOLLADIĞI KAN MİKTARINA ATIM HACMI BİR DAKİKADA ATIM SAYISINA KAH KALBİN BİR DAKİKADA VÜCUDA YOLLADIĞI KAN MİKTARINA KALP DEBİSİ (Q) KALP DEBİSİ (Q) = AH x KAH L/dk

36. EGZERSİZDE DOLAŞIM SİSTEMİ DİNLENİK DURUM ATIM HACMI 70 - 90 ml (ANTRENMANSIZ) 110 - 120 ml (ANTRENMANLI) KALP DEBİSİ (Q) = 5 - 6 L/dk (ANTRENMANLI / ANTRENMANSIZ) Q = 70 x 71 = 4.97 L/dk (ANTRENMANSIZ) Q = 110 x 50 = 5.5 L/ dk (ANTRENMANLI)

37. EGZERSİZDE DOLAŞIM SİSTEMİ MAKSİMAL EGZERSİZ ATIM HACMI 110 - 130 ml (ANTRENMANSIZ) 170 - 180 ml (ANTRENMANLI) KALP ATIM HIZI (YAŞA BAĞLI) (220 - YAŞ) KALP DEBİSİ Q = 110 x 200 = 22 L/dk (ANTRENMANSIZ) Q = 170 x 200 = 34 L/ dk (ANTRENMANLI)

38. EGZERSİZDE DOLAŞIM SİSTEMİ EGZERSİZDE DOLAŞIM SİSTEMİNDE İKİ TEMEL DEĞİŞİM ORTAYA ÇIKAR • KAN AKIMI (KALP DEBİSİ) ARTAR DOKULARA GİDEN OKSİJEN MİKTARI ARTAR 5 - 6 L/dk 35 - 40 L/dk • KAN AKIMI YENİDEN DÜZENLENİR AKTİF DOKULARA GİDEN KAN MİKTARI ARTAR PASİF DOKULARA VE İÇ ORGANLARA GİDEN KAN MİKTARI AZALIR KAS DİĞER DOKULAR DİNLENİK % 20 % 80 EGZERSİZ % 88-90 % 10-12

39. EGZERSİZDE OKSİJEN TÜKETİMİ EGZERSİZDE OKSİJEN TÜKETİMİ İKİ FAKTÖRE BAĞLIDIR 1- KASLARA TAŞINAN OKSİJEN MİKTARI KALP DEBİSİ KANIN OKSİJEN TAŞIMA KAPASİTESİ (HEMOGLOBİN) 2- KASLAR TARAFINDAN ALINAN OKSİJEN MİKTARI KAS TARAFINDAN ALINAN OKSİJEN TÜKETİMİ = AH x KAH x OKSİJEN MİKTARI KALP DEBİSİ

40. EGZERSİZDE OKSİJEN TÜKETİMİ EGZERSİZDE DOLAŞIM SİSTEMİ OKSİJEN ATIM KASIN TÜKETİMİ = HACMI x KAH x ALDIĞI O2 MAKSİMAL EGZERSİZ 3.28 L/dk = 0.120 L x 195 x 140 (ANTRENMANSIZ) MAKSİMAL EGZERSİZ 4.48 L/dk = 0.156 x 185 x 155 (ANTRENMANLI)

41. DAYANIKLILIK ANTRENMANLARININ FİZYOLOJİK ETKİLERİ DOLAŞIM SİSTEMİ • KALBİN SOL KARINCIK ÇAPI BÜYÜR • ATIM HACMI ARTAR • AYNI KAH İÇİN KALP DEBİSİ (OKSİJEN TAŞINIMI) ARTAR • DİNLENİK KAH AZALIR

42. DAYANIKLILIK ANTRENMANLARININ FİZYOLOJİK ETKİLERİ KAS DOKUSU TİP I FİBRİLLERİN ÇAPI BÜYÜR TİP II FİBRİLLERİN AEROBİK KAPASİTESİ ARTAR KAS HÜCRESİNİN İÇİNDE OKSİJEN TAŞINIMI ARTAR GLİKOJEN DEPOLARI ARTAR YAĞ DEPOLARI ZENGİNLEŞİR AEROBİK ENERJİ ÜRETİMİNDE ROL OYNAYAN PROTEİNLER ARTAR KILCAL DAMAR YOĞUNLUĞU ARTAR KASTA KAN AKIMI HIZI AZALIR KASTA KANIN ORTALAMA GEÇİŞ ZAMANI UZAR KASIN KANDAN OKSİJEN ALMA ZAMANI UZAR KANDA OKSİJEN TAŞIYAN PROTEİN ARTAR KAN SULANIR/AKIŞKANLIĞI ARTAR TERLEME KAPASİTESİ ARTAR LDL KOLESTEROL AZALIR/HDL KOLESTEROL ARTAR VÜCUT YAĞ YÜZDESİ AZALIR

43. DAYANIKLILIK ANTRENMANLARI SONRASINDA EGZERSİZDE MEYDANA GELEN DEĞİŞİMLER SUBMAKSİMAL EGZERSİZ • KALP ATIM HIZI AZALIR • ATIM HACMI BÜYÜR • KAS GLİKOJEN KULLANIMI AZALIR • YAĞLARIN KULLANIMI ARTAR • LAKTİK ASİT ÜRETİMİ AZALIR • YORGUNLUK ZAMANI UZAR • OKSİJEN TÜKETİMİ DEĞİŞMEZ • KALP DEBİSİ DEĞİŞMEZ

44. DAYANIKLILIK ANTRENMANLARI SONRASINDA EGZERSİZDE MEYDANA GELEN DEĞİŞİMLER MAKSİMAL EGZERSİZ • MAKSİMUM OKSİJEN TÜKETİMİ ARTAR • MAKSİMUM KALP DEBİSİ ARTAR • MAKSİMUM ATIM HACMI ARTAR • KAS TARAFINDAN ALINA OKSİJEN MİKTARI ARTAR • KASLARA TAŞINAN OKSİJEN MİKTARI ARTAR • YORGUNLUK ZAMANI UZAR • MAKSİMUM KALP ATIM HIZI DEĞİŞMEZ.

45. İLGİNİZE TEŞEKKÜRLER…