P O R A D N I A PSYCHOLOGICZNO – PEDAGOGICZNA W G O R L I C A C H

1. Sesja logopedyczna 21.03.2014 r.„Współpraca logopedów na rzecz językowego wychowaniai kształcenia dzieci z zaburzeniami w komunikacji językowej” P O R A D N I A PSYCHOLOGICZNO – PEDAGOGICZNA W G O R L I C A C H

2. AFAZJA • AFAZJA w Międzynarodowej Statystycznej Klasyfikacji Chorób i Problemów Zdrowotnych (ISD -10) • Afazja to całkowita lub częściowa utrata umiejętności posługiwania się językiem spowodowana uszkodzeniem odpowiednich struktur mózgowych.

3. Rodzaje afazji • Afazja motoryczna (ruchowa, afazja Brocka ) – uszkodzenie dotyczy okolicy czołowej, gdzie jest zlokalizowany ruchowy ośrodek mowy (tzw okolica Broca, 44 pole wg Brodmanna). Rozumienie jest poprawne, występują problemy z tworzeniem wypowiedzi. Mowę cechuje drastyczny ubytek fluencji słownej, agramatyzmy. Jest to tzw mowa telegraficzna, z przewagą rzeczowników. Czasowniki, przymiotniki, przyimki są pomijane. Występują trudności z doborem pojęć ,z budowaniem zdań, dłuższych wypowiedzi słownych. Zaburzona jest artykulacja. Mowa jest spowolniała, nieprawidłowe są czynniki prozodyczne mowy.

4. Afazja sensoryczna (czuciowa, afazja Wernickego) - uszkodzenie dotyczy okolicy skroniowej gdzie jest zlokalizowany czuciowy ośrodek mowy (tzw. okolica Wernickego, 22 pole wg Brodmanna). Brak rozumienia mowy innych i własnej, gdyż zaburzony jest słuchfonematyczny (nawet przy bezbłędnym powtarzaniu słów, zdań- brak rozumienia tego, co mówi), wypowiedzi są zniekształcone, mało zrozumiałe – sałatka słowna, wielomówność, neologizmy. Mowa jest płynna, prawidłowy jest rytm, melodia i akcent. • Afazja mieszana , afazja całkowita Afazja dotyczy wszystkich osób, które utraciły mowę.

5. Przyczyny afazji: • Ostra i przewlekła: udary mózgu, guzy ,urazy, procesy zwyrodnieniowe np. choroba Alzheimera, u dzieci zespół Retta, zespół Landaua – Kleffnera itd. Afazja przemijająca lub nawracająca: napady padaczki, migrena. • Pacjenci z uszkodzeniem tzw. pola afazji (lewa półkula mózgu) wykazują objawy niedowładu spastycznego prawostronnego.

6. Dochodzi też do zaburzeń wyższych czynności: • amnezja(zaburzona pamięć), • zaburzenia uczuć i nastroju, zachowania (od płaczu, smutku do w miarę pogodnego zachowania), • zaburzenia intelektu (demencja), • zaburzenia złożonych czynności ruchowych (praksja), • zaburzona gnozja (wzrokowa, słuchowa), • zaburzona orientacja przestrzenna, • zaburzenia w czytaniu, w pisaniu (a/dysleksja, a/dysgrafia), • zaburzenia w liczeniu (a/dyskalkulia).

7. AFAZJA U DZIECI - NIEDOKSZTAŁCENIE MOWY O TYPIE AFAZJI • Problematyką zajmowała się Z. Kordyl, J. Szumska, A. Paluch, E. Drewniak • Specjalny Ośrodek Szkolno – Wychowawczy dla Dzieci Afatycznych Zgromadzenia Sióstr Felicjanek w Krakowie (dgn, terapia) założycielem : dr Janina Kuligowa

8. Afazja nabyta (uraz, guz) • Afazja rozwojowa (niedokształcenie mowy o typie afazji) - etiologia nie jest dostatecznie wyjaśniona , nie dochodzi do utraty wykształconych już zdolności językowych, natomiast obserwuje się znaczne trudności w ich kształtowaniu się. Termin ten stosuje się w odniesieniu do dzieci, u których występują specyficzne zaburzenia w rozwoju mowy. Dotyczy dzieci: • z normą intelektualną, • słyszących, • nie mających zmian organicznych w mózgu

9. W przypadku małych dzieci, u których opóźnia się rozwój mowy , które zaczynają mówić w 3, 4 roku życia nie można jeszcze stwierdzić czy jest to prosty opóźniony rozwój mowy, czy też niedokształcenie mowy o typie afazji. Rozpoznanie tych dwóch zespołów jest możliwe podczas kilkuletniej obserwacji dziecka. W przypadku prostego opóźnionego rozwoju mowy, dzieci osiągają umiejętność poprawnego mówienia, natomiast w przypadku niedokształcenia mowy o typie afazji zaburzenia mowy utrzymają się bardzo długo, a nierzadko okazują się trwałe. • Jeżeli w trakcie terapii, będącej jednocześnie procesem diagnozy mowa nie rozwinie się przed 5 rokiem życia bądź rozwinie się w bardzo ograniczonym zakresie, a zaburzenia będą przypominały mowę dorosłych afatyków to możemy postawić diagnozę niedokształcenia mowy o typie afazji.

10. Diagnoza : wielospecjalistyczna W przypadku podejrzenia zaburzeń mowy i języka do postawienia rzetelnej diagnozy logopedycznej niezbędne są następujące badania specjalistyczne: • Badanie audiologiczne w celu wykluczenia niedosłuchu, głuchoty jako podłoża braku rozwoju języka lub jego opóźnienia, • Badanie psychologiczne w celu wykluczenia upośledzenia umysłowego, • Badanie psychiatryczne – wykluczenie autyzmu lub innych zaburzeń zachowania o podłożu psychiatrycznym, • Badanie neurologiczne – wykluczenie uszkodzeń OUC w obszarze mowy, • Badania neuroobrazowe mózgu (CT, PET, MIR, SPECT) oraz badanie funkcjonalne ( EEG) – wykluczenie padaczki. W diagnozie ważne jest odróżnienie niedokształcenie mowy o typie afazji od autyzmu, niedosłuchu, upośledzenia umysłowego.

11. Wyróżniamy: • Niedokształcenie mowy o typie afazji motorycznej. • Niedokształcenie mowy o typie afazji sensorycznej. • Postać mieszaną niedokształcenia mowy o typie afazji .

12. Ad. 1 Niedokształcenie mowy o typie afazji motorycznej. Objawy zaburzenia • Mowa bierna (rozumienie dobre): • potrafią bezbłędnie wskazywać przedmioty codziennego użytku, • wskazywać ilustracje przedstawiające przedmioty, ich cechy oraz czynności, • rozumieją proste a często złożone pytania i polecenia, • rozumieją treść prostych tekstów, • adekwatnie reagują na podawane im instrukcje słowne, • mogą mieć trudności w rozumieniu określeń czasowo- przestrzennych, • nie rozumieją pojęć abstrakcyjnych i uogólniających, • pojawiają się trudności z rozumieniem pytań i poleceń o złożonej strukturze logiczno-gramatycznej, • obniżona jest zdolność rozumienia dłuższych tekstów.

13. II Mowa czynna: • rozwój języka wykazuje znaczne odchylenia indywidualne. Nieobecność słów w wieku 2 lat i niezdolność do zbudowania prostej, składającej się z dwu słów frazy w wieku 3 lat, należy już traktować jako istotną oznakę opóźnienia (sygnalizującego zaburzenie rozwoju), • stwierdza się zaburzenia lub opóźnienia w wytwarzaniu dźwięków mowy, • dzieci długo (jeszcze w wieku 5,6 lat) posługują się wyrażeniami onomatopeicznymi, wyrażeniami z własnego słownika, lub kilkoma prostymi słowami głównie są to wyrazy nazywające, • długo wspomagają się gestem, mimiką, • łatwiej powtarzać im sylaby otwarte niż zamknięte, • typowym zjawiskiem jest substytucja, metateza, elizja, uproszczenia grup spółgłoskowych, zniekształcenia fonetycznej budowy wyrazów,

14. występują tu niejednakowe wzorce wymawianiowe , dzieci często stosują tzw. próbną artykulacje dzieląc słowa na sylaby, mówią cicho i niepewnie, • posiadają ubogie słownictwo – w pierwszej fazie ograniczone do kilku określeń onomatopeicznych , w późniejszym czasie w słowniku czynnym dominują rzeczowniki, mniej jest czasowników, przymiotników, przysłówki, liczebniki, przyimki, zaimki pojawiają się rzadko, • mały zasób słownictwa podstawowego powoduje ,że dziecko nadużywa tych samych słów,

15. występują trudności w doborze prawidłowego słowa, często zastępują właściwe słowa słowami z tego samego pola semantycznego np. na widelec dziecko mówi łyżka, na osę mucha itp. • wypowiedzi są nadmiernie krótkie, niedojrzała jest struktura zdania, są błędy składniowe (np. opuszczanie końcówek, słów przedrostków), • nieprawidłowe jest posługiwanie się takimi formami gramatycznymi jak przyimki, zaimki, rodzajniki oraz nieprawidłowa jest fleksja rzeczowników i czasowników, nadmierna generalizacja zasad gramatycznych, • mają trudności w budowaniu dłuższych wypowiedzi słownych, nie tworzą spójnych gramatycznie , semantycznie tekstów monologowych, lepiej realizują formy dialogowe.

16. Nie obserwuje się zaburzeń porozumiewania niewerbalnego Temu typowi afazji motorycznej może towarzyszyć: • ogólna niesprawność motoryczna lub jedynie niezręczność w wykonywaniu precyzyjnych ruchów, • trudności w zapamiętaniu wzorca ruchowego wyrazu, • zaburzenia emocjonalne, zaburzenia zachowania, obniżona koncentracja uwagi , • obserwuje się cechy nadpobudliwości psychoruchowej, wzmożoną męczliwość, • często stwierdza się zaburzenia lateralizacji( brak dominacji stronnej, lub lateralizacja skrzyżowana), • stwierdza się zaburzenia czasowo przestrzenne,

17. w wyniku badania percepcji wzrokowej obserwuje się niski poziom analizy i syntezy wzrokowej, uczenia się wzrokowo- ruchowego, koordynacji wzrokowo-ruchowej, • zaburzenia integracji percepcyjno- motorycznej, • w wyniku badania percepcji słuchowej występują zaburzenia słuchu fonemowego, analizy i syntezy słuchowej oraz pamięci słuchowej, • ze względu na ograniczenia w opanowaniu podstaw systemu językowego dzieci te długo pozostają na poziomie myślenia konkretno- wyobrażeniowego, często obniżone są możliwości dokonywania operacji klasyfikowania, porównywania, uogólniania, myślenia przez analogię oraz myślenia przyczynowo skutkowego, • dzieci te będą miały trudności z opanowaniem podstawowych technik szkolnych jakimi są czytanie, pisanie oraz z opanowaniem języka obcego.

18. Ad. 2. Niedokształcenie mowy o typie afazji sensorycznej (percepcyjnej). • rozumienie gorsze od możliwości wypowiadania się, • rozpoznajemy u dziecka, które słyszy choć nie rozumie mowy. Objawy zaburzenia : • całkowicie lub częściowo zaburzone jest rozumienie mowy, mimo, że dziecko słyszy dźwięki, • obserwuje się błędne wskazywanie obrazków, przedmiotów, brak jest odpowiedzi lub są one nieadekwatne na zadane pytania, brak reakcji na polecenie lub nieprawidłowe ich wykonanie), • zaskakującym objawem może być brak reakcji na mowę werbalną( treść przekazu werbalnego przy zachowanej reakcji na głos czy dźwięk w ogóle, • dzieci te mogą być podejrzewane o znaczny niedosłuch jednak w grupie staja się pobudzone, drażliwe, zatykają uszy,

19. skupiają uwagę na odbiorze i przetwarzaniu bodźców wzrokowych będących dla nich podstawowym źródłem informacji, • dzieci te rozumieją sens prostych wypowiedzi w konkretnych sytuacjach społecznych, • obserwuje się ubóstwo słownika biernego, trudności w rozumieniu pytań zdań o złożonej strukturze logiczno gramatycznej, trudności w rozumieniu związków przyczynowo skutkowych, • można obserwować rozumienie zastępcze np. na polecenie: zdejmij buty, dziecko zdejmuje spodnie itp., • zachowana jest mowa spontaniczna, powtarzanie, nazywanie, • potrafią bezbłędnie powtarzać pojedyncze głoski, sylaby, wyrazy a nawet proste zdania jednak często nie rozumieją tego co mówią, • zaburzenia percepcji towarzysza często zaburzenia ekspresji tzn. pojawiają się zniekształcenia słów, substytucje fonemowe, epentezy, metatezy, redukcje, braki nagłosowej sylaby, • nazywając mylą słowa podobne brzmieniowo,

20. cechuje ją wielomówność, agramatyzmy, odpowiedzi są bezsensowne lub są wcale nie udzielane, niekiedy dziecko powtarza mechanicznie kierowane do niego pytanie, • wypowiedzi długo pozostają nieprawidłowe pod względem fleksyjnym i składniowym, • łatwiej niż dzieci z n.m.o typie afazji motorycznej opanowują techniczną stronę pisania, łatwej zapamiętują związek litery z głoską, • potrafią dobrze przepisywać i odczytywać teksty ale nie rozumieją tego co czytają i piszą, • w trakcie zajęć zatem konieczne jest kojarzenie etykietki wyrazu czy zdania z konkretnymi przedmiotami lub ilustracjami ułatwiającymi zapamiętanie znaczenia słów, • mimo postępów w terapii trudności z rozumieniem mowy, czytaniem i pisaniem ze zrozumieniem długo pozostają problemem tych dzieci. Dzieci te mogą być opóźnione w rozwoju społecznym, mogą naśladować język, którego nie rozumieją. Występuje nadpobudliwość ruchowa, zaburzenia uwagi, (mimowolna długo dominuje nad dowolną) zaburzenia emocjonalne.

21. Ad. 3. Postać mieszaną niedokształcenia mowy o typie afazji.

22. ROZPORZĄDZENIedOtyczace afazji motorycznej • Rozporządzenie Ministra Edukacji Narodowej z dnia 17 listopada 2010 roku w sprawie warunków organizowania kształcenia, wychowania i opieki dla dzieci i młodzieży niepełnosprawnych oraz niedostosowanych społecznie w przedszkolach, szkołach i oddziałach ogólnodostępnych lub integracyjnych • Rozporządzenie weszło w życie z dniem 1 września 2011 r.   • W rozporządzeniu z dnia 17 listopada 2010 r. zadbano o to, aby w sposób spójny określić rodzaje niepełnosprawności uczniów posiadających orzeczenie o potrzebie kształcenia specjalnego, dla których organizowane jest kształcenie specjalne lub integracyjne: • doprecyzowano określenie w zakresie niepełnosprawności ruchowej z afazją, • doprecyzowano określenie w zakresie autyzmu poprzez uwzględnienie autyzmu z zespołem Aspergera (autyzm wysokofunkcjonujący).

23. PPP wydaje orzeczenie o potrzebie kształcenia specjalnego z uwagi na: niepełnosprawność ruchową – afazję motoryczną. • Zgodnie z w/w rozporządzeniem Zespół Orzekający zaleca kształcenie specjalne z uwagi na niepełnosprawność ruchową – afazja motoryczna według podstawy programowej ogólnodostępnej z dostosowaniem do możliwości psychofizycznych ucznia w szkole ogólnodostępnej lub klasie integracyjnej do ukończenia … (np. III) etapu edukacyjnego z uwzględnieniem ograniczeń wynikających z afazji.

24. Formy pomocy: • Zajęcia rewalidacyjne w formie: • zajęć logopedycznych dla uczniów z zaburzeniami mowy, które powodują zaburzenia komunikacji językowej oraz utrudniają naukę, • zajęcia korekcyjno- kompensacyjne .

25. Bibliografa • Drewniak -Wołosz E. ,Mikosz L. „ AFA – Skala Jak badać mowę dziecka afatycznego” , Impuls, Kraków 2008r, • „ Diagnoza i terapia dzieci z zaburzeniami mowy: pod red. Cyl B. Metis Katowice 2011r, • „Różne aspekty opóźnionego rozwoju mowy” pod red. Cyl B. Metis Katowice 2010r, (Referat opracowały: mgr Zdzisława Kmiecik, mgr Edyta Romaszko - logopedzi PPP luty 2014r.)

26. DZIĘKUJĘ ZA UWAGĘ