Tatlı su ve Deniz Balıkları Besin Madde İhtiyaçları Dr. İbrahim DİLER idiler@yahoo

1. Tatlı su ve Deniz Balıkları Besin Madde İhtiyaçları Dr. İbrahim DİLER idiler@yahoo.com

2. BESİN MADDELERİ Yemlerin yapısında bulunan, organizmada yapı taşı olarak ve metabolik reaksiyonlarda çeşitli görevlere katılan kimyasal bileşiklere besin maddesi denir. Vücutta; solunum, sindirim, emilme, boşaltım, yeniden sentez, büyüme, üreme ve diğer tüm fizyolojik fonksiyonların sürekliliğini sağlayabilmek için besin maddelerinin ihtiyacı karşılayacak miktarda ve sürekli olarak vücuda alınması gerekir. Besin maddeleri 6 temel bölüm altında incelenir.

6. 20 MJ/kg enerji içeren bir yemin alabalığa verildikten sonra görülen akış diyagramı (Cho ve Kaushik,1990). Solungaçlar ve böbreklerden kaybedilen enerji çok düşüktür. Bu nedenle, metabolik enerji yerine, belirlenmesi çok daha kolay olan SİNDİDRİLEBİLİR ENERJİ daha yaygın bir biçimde kullanılmaktadır.

8. PROTEİNLER & AMİNOASİTLER Proteinler, aminoasitlerden oluşmuş yüksek molekül ağırlığına sahip kompleks organik bileşiklerdir. Yapılarında % olarak; C; 51-55, H; 6-7 O; 21-22, N; 15-18 S; 1,5-2 bulunur. Balık beslemede proteinlerin önemi ve protein ihtiyacını etkileyen faktörler; • Organ ve dokularda esas yapı unsuru (vücut ağırlığının % 65’e kadarını oluşturur) • Enzimler, hormonlar ve purinler gibi diğer azotlu bileşiklerin ön taşıyıcısıdır • Esas enerji kaynağıdır • Yemdeki protein ihtiyacını etkileyen faktörler • Yemin enerji içeriği • İkame besin • Yemin protein kalitesi: aa kompozisyonu ve sindirilebilirlik • Balık büyüklüğü • Su sıcaklğı • Yemleme oranı • Yemdeki diğer besin maddelerinin kalitesi • Tuzluluk

9. 1 ton tilapia üretiminde, azot dengesi (Goddard,1996) Yemle verilen 128 kg azotun 98 kg’ı farklı yollarla atılmaktadır.

10. AMİNO ASİTLER • Proteinlerin yapı taşları aminoasitlerdir. Aminoasitlerin fonksiyon, çeşit ve büyüklük bakımından farklılıkları, yer aldıkları protein içindeki relatif oranları proteinlerin çeşidini, karakterini ve kalitesini ortaya çıkaran faktörlerdir. • Aminoasitler; kısa zincirli yağ asitlerine 1 amino (NH2) kökünün girmesiyle meydana gelir. • Balık vücudunda proteinlerin yıkılma ve yeniden sentezlenme hızı tüketilen protein miktarına ve balık türüne bağlıdır. Tüketim ne kadar yüksekse vücutta proteinlerin yıkımı o derece süratlidir ve sentez hızıda yüksektir. • Protein sentezinin en yoğun olduğu organ karaciğerdir. Vücut proteinlerinin % 50’si, plazma proteinleri, albumin, fibrinojen ve globulinde, % 80’i karaciğerde sentezlenir. • Balıklarda yem proteinlerinin vücut proteinlerine dönüşüm oranı protein değerlendirme indeksi olarak ifade edilir. PDI = Vücut protenin %’si / Yem proteinin %’si

11. Aminoasitlerin Sınıflandırılması Esansiyel AA Esansiyel Olmayan AA Arginine Alanine Histidine Asparagine Isoleucine Aspartic acid Leucine Glutamicacid Lysine Glutamine Threonine Glycine Tryptophan Proline Valine Serine Methionine Cysteine* Phenylalanine Tyrosine*

14. YAĞLAR VE YAĞ ASİTLERİ • Suda erimeyen fakat benzin, eter, kloroform gibi organik eriticiler de eriyebilen bütün bileşikler lipid adı altında toplanır. • Yağlar: Yağ asitlerinin gliserinle yaptıkları esterlere doğal yağlar denir. Gliserinin esterleşen hidroksit kökü sayısına göre doğal yağlar; monogliserid, digliserid ve trigliserid şeklinde adlandırılır. • Yağların yapı taşları yağ asitleridir. Pratikte doymuş ve doymamış yağ asitleri olarak bilinirler. • Doymuş yağ asitleri; C’lar arası bağ tek olup 4-18 karbon atomu taşırlar (bütirik asit, kaproik asit, laurik asit vs.). • Doymamış yağ asitleri; C’lar arası bağ çift olup 16-22 karbon atomu taşırlar (oleik asit, linoleik asit, linolenik asit, araşidonik asit, EPA, DHA) • Vücutta sentezlenemeyen yağ asitleri esansiyel/eksojen’dir. • Vücutta sentezlenenler ise esansiyel olmayan/endojen y.a.leridir. • Balıklar için n-3 grubu (linolenik asit serisi) ve n-6 grubun yağ asitleri esansiyeldir. • Özellikle soğuksu balıkları poli doymamış yağ asitlerinden (PUFA) n-3 serisine şiddetli ihtiyaç gösterirken, ılıksu balıkları hem n-3 ve hem de n-6 serisine veya sadece n-6 serisine ihtiyaç duymaktadırlar. • Esansiyel yağ asitlerini üreme öncesi dişi damızlık balıklar ve balık gelişiminin erken safhalarında kullanımı çok önemli ve gereklidir. Eksikliğinde ise embriyoda önemli bozukluklara, yumurta çıkış oranının düşmesine ve larvalarda abnormaliteye yol açmaktadır.

15. YAĞLAR VE YAĞ ASİTLERİ Balık yağlarının önemi; • Bazı balık türlerinde hepatik ve kas yağlarının ticari önemi vardır • İnsan beslenmesinde önemlidir • Denizel ortamda yağ asitleri ve yağlarda büyük değişimler gözlenir • Balık yeminde önemli bir enerji kaynağıdır. Balık fizyolojisinde lipidlerin önemi; • enerji kaynağında • Biyomembran yapı ve bakım fonksiyonunda • Hücresel membranlarda akışkanlığın düzenlenmesinde • Yağda eriyen vitaminlerin taşınmasında • Hormonlarda EFA ihtiyacını etkileyen faktörler • Balık yaşı • Yemdeki yağ seviyesi • Yemdeki E vitamini seviyesi • Yemdeki diğer antioksidantlar • Yemdeki biotin seviyesi • Yemdeki EPA/DHA, n-3/n-6 oranları • Yemdeki trigliseridler/metil esterler/ serbest yağ asitler • Yemdeki fosfogliseridlerin oranı • Çevresel şartlar EFA eksikliği belirtileri • Yavaş büyüme • Mortalite • Yem alımı ve yüzmede yavaşlama • Yem değerlendirmede azalma • Karaciğerde yağ birikimi • Kaslararası su içeriğinde artış • 20:3n-9/EFA’da artış veya PL’deki 18:1n-9/n-3 HUFA’da artış • Dokulardaki yağ asit kompozisyonunda değişim • Patolojik belirtiler

19. EFA, DHA, EPA Balıklarda esansiyel yağ asit (EFA) ihtiyaçları Deniz balıkları larvaları için (n-3 HUFA) ihtiyaçları

20. DHA & EPA Deniz balıklarında DHA’nın önemi; • Sinir, göz ve beyinin olfactory’sinde birikir, • Bazı biyolojik oluşumların önhabercisidir, • Solungaçların hücre membranlarında fluidity etkilidir, • Hücre membranlarının yapısında etkilidir, • Larvaların büyümesinde doğrudan etkilidir, • Yassı balıkların metamorfoz geçirmesinde etkilidir, • Larvaların survival ve aktivitesinde EPA’dan daha etkilidir, • EPA veya n-3 HUFA’dan daha iyi bir koruyucudur, • Deniz balıkları ymurtası ve spermlerinin PL’sinde çok yüksek içeriklidir, Deniz balıklarında EPA’nın önemi; • Membran fluidity ve yapısında etkilidir, • Yüzme kesesi, karaciğer ve pilorik çekanın hücre membranlarında birikir, • Bazı türlerin larval büyümesinde yemdeki EPA’nın doğrudan ilişkisi vardır. Yem formülasyonlarında lipid içerikleri; • Kantitatif ve kalitatif EFA ihtiyaçları belirlenmelidir, • Optimize protein/enerji oranı belirlenmelidir, • Kültür şartlarına adapte edilmelidir

22. VİTAMİNLER • Vitaminler sağlık ve büyümenin idame ettirilebilmesi için gerekli esansiyel organik bileşiklerdir • Balıklar tarafıdan gereksinim duyulan 11 tane suda eriyen 4 tane de yağda eriyen vitamin bilinmektedir • Suda eriyen vitaminlerden sekizinin (B kompleks) koenzim fonksiyonları vardır ve küçük miktarlarda gereksinim duyulur, buna karşın, diğer suda eriyen vitaminler ( askorbik asit (vitamin C), miyo-inositol ve kolin daha yüksek düzeylerde rasyonda bulunması gerekir (100mg/kg veya daha yüksek) ve bu bileşikler bazen makrovitaminler olarak tabir edilir. • Yağda eriyen vitaminler: A, D, E, ve K vitaminleridir. • Suda eriyen vitaminler: • Suda eriyen vitaminler B-kompleks vitaminleri, vitamin C'i ve bir kaç tane çok daha şüpheli durumları olan bileşikleri kapsamaktadır. • Bu vitaminler küçük miktarları karaciğerde depo edilebilmektedir, fakat dokuda depolanmaları sınırlıdır ve fazlalıkları böbrekler vasıtasıyla dışarı atılır. Metabolik ihtiyaçlar bağırsakta mikrobiyal sentezle karşılanamazsa, suda eriyen vitaminlerin düzenli olarak rasyona katılması gerekir.

24. Balıklarda vitamin gereksinimleri ve yemlere katılması önerilen miktarlar (kg KM için mg veya IU)

25. Vitamin eksiklik belirtileri SUDA ÇÖZÜNENLER • Thiamin(B1)darkskin, anorexia, nervousness, stress • Riboflavin(B2)anaemia, cloudy lens, fin / snout erosion • Pyridoxine (B6) irritability, oedema, nervous disorders • Pantothenate gill necrosis, anemia, exophthalmia, skin burn • Niacin oedema, muscular spasms, light susceptibility • Folic acidanaemia, exophthalmia, distendedabdomen • vitaminB12anaemia, RBC rupture • Biotin gill damange, muscular atrophy, convulsion • Inositoldigestive disorders • Cholinefatty liver, internal haemorrage • Vitamin C lordosis, scoliosis, wound healing, stress YAĞDA ÇÖZÜNENLER Eksiklik Toxicity Vitamin A exophthalmia, eye degeneration, depigmentation, > 2 millIU/kg skin lesions, fin erosions Vitamin D3 tetany, fatty liver, muscular dystrophy > 1 millIU/kg Vitamin E gilldamage, poor egg quality, lipid peroxidation > 5000 mg/kg anaemia muscle degeneration Vitamin K3 anaemia, haemorrage

28. Balıklarda mineral gereksinimleri veya tavsiye edilen katkı düzeyleri (kg KM için mg)

29. Minerallerin fizyolojik yapıda rolü Mineralin rolü Mineral Hücre oluşumunda Amino asitler, proteinler S Haemoglobin Fe Yapısal kemik, iskelet, yüzgeçler P, Ca Endokrin fonksiyonu P, I İyon regülasyonu Ca, Na, K, Cl Enzimler ko-faktörler Se, Mn, Mg, Zn.. Yapısal Fe, Cu

30. İz element eksiklik belirtileri Mineral Belirtiİlişkisi Kalsiyum kemik/iskelet kalsiyum eksikliğiVit D, P,Zn,Mn Fosfor kafatası/ iskelet bozukluğuCa,Mg,Mn demineralisation, kansızlıkVit B6, B1 k.ciğerde yüksek yağ birikimi, düşük glikojen Mağnezyummuscular degenerscence, vertebral zarar,Ca, P çarpılma ve sarsılma, katarakt, ödemProtein Potasyum kas kasılması, convulsions, iştahsızlık Na İZ ELEMENTLER Demir kansızlık, karaciğerde vit. C depolama eksikliği Bakırkatarakt, enfeksiyona duyarlılık Çinko katarakt t, cücelik, kanama, fekonditedeazalma

31. Kaynaklar • Goddard, S., 1996, Feed Management in Intensive Aquaculture, Chapman & Hall Press, USA, 194 p. • Kaushik, S.J., 2004, Nutritional Requirements rainbow torut, sebass ans seabream, American Soybean Association (ASA), Balık Besleme ve Yem Teknolojisi Semineri, 16-17 Şubat, Hilton, İzmir • New, M, 1987, Feed and Feeding Fish and Shrimp, FAO, adcp, Rep., 87/26, Rome-Italy, 275 p. • O’keefe, T., 2005, Tuzlusu akuakültür türlerinin besin ihtiyaçları, American Soybean Association (ASA), Tatlısu ve Deniz Balıkları Besleme ve Yem Üretim Teknolojileri Semineri, 2-3 Mayıs, Hilton, İzmir • O’keefe, T., 2005, Tatlısu akuakültür türlerinin besin ihtiyaçları, American Soybean Association (ASA) ve United Soybean Board (USB), Tatlısu ve Deniz Balıkları Besleme ve Yem Üretim Teknolojileri Semineri, 2-3 Mayıs, Hilton, İzmir • Sevgili, H,. 2002, Balıkların Besin Madde Gereksinimleri, Balık Yetiştiricliği Eğitim Kursu, T.K.B.-TİKA, 6-13 Temmuz, Kepez Su ürünleri Üretme İstasyon Müdürlüğü • Steffens, W., 1989, Principles Of Fish Nutrition, Ellis Harwood Ltd., New York, 384 p.

32. T E Ş E K K Ü R L E R idiler@yahoo.com MSN:idiler07@hotmail.com www.akdenizsuurunleri.gov.tr