PRAWIDŁOWOŚCI ROZWOJU MOWY I JĘZYKA DZIECKA SZEŚCIOLETNIEGO

1. PRAWIDŁOWOŚCI ROZWOJU MOWY I JĘZYKA DZIECKA SZEŚCIOLETNIEGO Anna Elszkowska- logopeda, pedagog 22.04.2013 r.

2. USTALENIA TERMINOLOGICZNE MOWA – jest ciągiem zachowań werbalnych, w których nadawca posługuje systemem językowym buduje tekst, a odbiorca znając ten system, zbudowany przez nadawcę, tekst przyjmuje. JĘZYK – w logopedii: skończony zbiór symboli prozodycznych, fonologicznych, morfologicznych, składniowych, leksykalnych. Także układ zasad gramatycznych, wg których z owych symboli buduje się tekst i odczytuje go ( kompetencja językowa), w znaczeniu anatomicznym: jest narządem smaku, odgrywającym bardzo ważną rolę w ssaniu, żuciu, połykaniu. Niezbędny jest do wytwarzania dźwięków mowy. MOWA = ZACHOWANIA JĘZYKOWE = KOMUNIKACJA JĘZYKOWA /wg S. Grabiasa/ KOMUNIKACJA – transmisja informacji poprzez mowę i język; z odpowiednim naciskiem, szybkością i intonacją, jakością głosu, słyszeniem i pojmowaniem, ekspresja twarzy i gestykulacja

3. USTALENIA TERMINOLOGICZNE PROFILAKTYKA – zapobieganie PROFILAKTYKA LOGOPEDYCZNA- zapobieganie zaburzeniom mowy i wszelkim nieprawidłowościom obserwowanym w jej przebiegu /K. Kozłowska, Wady wymowy możemy usunąć, Kielce 1998/ ZABURZENIE – zakłócenie funkcjonowania organizmu ZABURZENIA MOWY - patologiczne odstępstwa od norm użycia języka w mówieniu i rozumieniu (często także w czytaniu i w pisaniu) /K. Kozłowska, Wady wymowy możemy usunąć, Kielce 1998/ -są to akty językowe wynikające z zakłóconego przebiegu procesów warunkujących mowę jednostki. Zaburzenia mowy ujawniają się w postaci nieskutecznych, odbiegających od normy zachowań językowych. /wg S. Grabiasa/

4. MOWA MOWA- jest dźwiękowym porozumiewaniem się ludzi. Porozumiewanie się ludzi możliwe jest dzięki znajomości języka (kodu), który jest systemem wyrazów i reguł gramatycznych (I. Styczek 1979) Czynność mówienia-nadawania mowy jest bardzo złożonym procesem, posiadającym wiele poziomów organizacji. Na proces ten składa się wiele czynników, od których uzależniona jest tak czynność nadawania (mówienia), jak też odbioru (rozumienia). Mówienie i rozumienie warunkowane jest pracą mózgu, narządów mownych (oddechowych, fonacyjnych i artykulacyjnych), narządu słuchu i jego właściwości warunkujących słyszenie, rozumienie oraz autokontrolę słuchową. W percepcji słuchowej pomocnicza rolę odgrywa wzrok, umożliwiający obserwację ruchów ust mówiącej osoby.

6. MOWA Mowa uzależniona jest od myślenia, które jest podstawą jej kształtowania. W procesie myślenia dużą rolę odgrywają informacje zmysłowe, odbierane przez odpowiednio wyspecjalizowane analizatory. Zdolność opanowania mowy przez człowieka zależy przede wszystkim od właściwości anatomiczno-fizjologicznych mózgu, które decydują o jego inteligencji, osobowości, uspołecznieniu, sprawności narządów mownych. (E. M. Minczakiewicz, 1 997) Mowa jako akt w procesie porozumiewania się językowego słownego odgrywa ważną rolę w społecznym życiu człowieka. Kontakt z innymi ludźmi jest możliwy dzięki umiejętności mówienia i rozumienia tekstów słownych. Mowa jednak nie jest umiejętnością wrodzoną. Człowiek nabywa ją w ciągu swego życia osobniczego w kontakcie z mówiącymi ludźmi.( B. Rocławski 1983)

7. MOWA W procesie rozwoju mowy istotną rolę spełniają trzy grupy czynników: Biologiczne, psychologiczne oraz społeczne. Każda z tych grup pełni ważne w równym stopniu funkcje, nie można zatem żadnej z nich pominąć lub zlekceważyć. Jeśli proces rozwoju mowy dziecka przebiega prawidłowo, prawidłowo również przebiega proces myślenia, gdyż oba wymienione procesy łączą się z sobą bardzo ściśle. Kształtowanie się mowy dziecka ma także ścisły związek z jego rozwojem społeczno-emocjonalnym. Częste kontakty werbalne dziecka z otoczeniem przyspieszają ten rozwój: doskonaląc wymowę, bogacąc słownictwo, ucząc prawidłowego stosowania zasad gramatycznych, właściwego posługiwania się melodią, akcentem i rytmem wypowiedzi. Jednocześnie można zaobserwować, iż w przypadku jakichkolwiek zaniedbań środowiskowych, braku należytych wzorców do naśladowania następuje opóźnienie rozwoju mowy dziecka lub jego zaburzenie. (E.M.Minczakiewicz, 1997)

8. MOWA Wychowując własne lub cudze dzieci, prowadząc z nimi zajęcia ( w klasie, gabinecie, przedszkolu) musimy pamiętać, że mówiąc do nich, dajemy im wzorzec wymowy ( „wzór mowy”). Wszyscy nauczyciele, wychowawcy, logopedzi, w pierwszej kolejności zaś rodzice winni zdawać sobie sprawę z obowiązujących norm dotyczących wymowy, przestrzegać ich i zwracać na nie uwagę w wymowie dzieci. (E. M. Minczakiewicz, 1997)

10. ETAPY ROZWOJU MOWY- L.KACZMAREK Rozwój mowy u wszystkich dzieci przebiega według tej samej chronologii. I. Z najbardziej znanych jest klasyfikacja L. Kaczmarka (1982): 1. Okres melodii (sygnału-apelu: 0-1 r.ż) 2. Okres wyrazu (sygnału jednoklasowego: 1-2 r.ż.) 3. Okres zdania(sygnału dwuklasowego:2-3 r.ż.) 4. Okres swoistej mowy dziecięcej (swoistych form językowych: 3-7 r.ż.) Kryterium podziału jest tu obecność w mowie dziecka wyrazów i zdań. (B. Rocławski, 1986, E. M.Minczakiewicz, 1997)

12. MODEL ROZWOJU MOWY W ONTOGENEZIE- B. ROCŁAWSKI II. Model rozwoju mowy w ontogenezie- B. Rocławski: 1. etap symptomów, 2. etap apeli, 3. etap sygnałów semantycznych arbitralnych jednoklasowych konsytuacyjnych, 4. etap sygnałów semantycznych jednoklasowych niekonsytuacyjnych, 5. etap sygnałów semantycznych arbitralnych dwuklasowychwyrazowych, 6. etap sygnałów semantycznych arbitralnych dwuklasowych morfemowych i fonemowych, 7. etap sygnałów alofonicznych. Rozwój mowy przedstawiono tu jako rozwój struktur znakowych (B. Rocławski 1986).

13. MODEL ROZWOJU MOWY W ONTOGENEZIE- B. ROCŁAWSKI Widzimy tu dwie płaszczyzny: -płaszczyznę percepcji (przyswajania) - płaszczyznę produkcji mowy. Pojawienie się węzłów transformacyjnych wcześniej w płaszczyźnie percepcji (słyszenia)niż w płaszczyźnie produkcji(wymawiania) jest czymś oczywistym, gdyż mowy i języka uczymy się poprzez naśladownictwo, czyli poprzez obserwację i następnie wymawianie elementów językowych

16. PERIODYZACJĘ PROCESU PRZYSWAJANIA JĘZYKA III. Natomiast J. Aitchison2  proponuje następującą periodyzację procesu przyswajania języka: 1.krzyk, wokalizacja (0,1,15/0,2 – 0,6), 2. gaworzenie (0,6 – 0,8), 3.wzory intonacji (0,8 – 1,0), 4.wypowiedzi jednowyrazowe  (1,0 – 1,6), 5. wypowiedzi dwuwyrazowe (1,6 – 2,0), 6.formy odmiany (2,0), 7. pytania, przeczenia (2,3), 8. rzadkie konstrukcje składniowe (5,0), 9. ukończenie procesu przyswajania języka (10).

19. PRAWIDŁOWOŚCI ROZWOJU MOWY DZIECKA SZEŚCIOLETNIEGO

20. PRAWIDŁOWOŚCI ROZWOJU MOWY DZIECKA SZEŚCIOLETNIEGO Dokonując oceny mowy dziecka, oceniamy jego sprawność językową w czterech aspektach: 1. fonetycznym, 2. leksykalnym, 3. gramatycznym,4. ekspresyjnym.

21. MOWA DZIECKA SZEŚCIOLETNIEGO Sześciolatki jak się powszechnie przyjmuje, powinny mieć opanowaną wymowę; nie potwierdzają jednak tego faktu wyniki badań : T. Bartkowskiej, H. Mystkowskiej .(B. Rocławski, 1986, E. M.Minczakiewicz, 1997) Nauczyciel przedszkola musi pracować z wszystkimi dziećmi. Ma kontakt z dziećmi w wieku od 3 do momentu podjęcia obowiązku szkolnego. W okresie tym dziecko powinno opanować poprawną artykulację. W rzeczywistości się zdarza, że dziecko kończy etap przedszkolny z nie zakończonym procesem rozwoju umiejętności artykulacyjnych. Prześledzenie etapów kształtowania się mowy dziecka od urodzenia do końca etapu przedszkolnego, pomoże w zrozumieniu stanu artykulacji dzieci przedszkolnych. Istotnym jest fakt, ze wielu badaczy podkreśla istnienie bardzo ważnego okresu przygotowawczego, przypadającego na okres życia płodowego.

23. Okres swoistej mowy dziecięcej - swoistych form językowych, 3-(6)7 r.ż W tym wieku dziecko prowadzi swobodne rozmowy. Posługuje się rozbudowanymi sygnałami dwuklasowymi, chociaż- należy podkreślić-układ zasad budowania zdań (wypowiedzeń) nie jest w pełni utrwalony. Zjawiska występujące w wypowiedziach (wyrazach) dziecka: - metateza, tj. przestawianie głosek, sylab/ kolomotywa- zamiast lokomotywa/, -asymilacja- upodobnienia /bebek- zamiast chlebek/, -kontaminacja- czyli budowanie wyrazów na zasadzie łączenia dwóch wyrazów w jeden/zatelefonić-t elefon+ dzwonić- dziecko łączy dwa wyrazy oznaczające nazwę przedmiotu i nazwę czynności; pomasłować- smarować masłem/ (E.M. Minczakiewicz ,1997)

24. Okres swoistej mowy dziecięcej - swoistych form językowych, 3-(6)7 r.ż O rozwoju mowy w okresie przedszkolnym świadczy opanowanie podstaw gramatycznych systemu języka, prawidłowa wymowa oraz słownictwo dziecka, zarówno słownik czynny jak i bierny (M.Kwiatowska, 1985, s.367). W ciągu okresu przedszkolnego dziecko stopniowo poszerza swój słownik i operuje coraz sprawniej regułami fonetyki i gramatyki języka.W rezultacie, w wieku 6-7 lat posługuje się już swobodnie mową potoczną, zależną i niezależną i porozumiewa się bez trudu z innymi ludźmi, przekazując im za pomocą języka dźwiękowego swe myśli, pragnienia i żądania, emocje i uczucia.

25. PRAWIDŁOWOŚCI ROZWOJU MOWY DZIECKA SZEŚCIOLETNIEGO 1. OCENA ROZUMIENIA POLECEŃ SŁOWNYCH: rozumie polecenia zawierające nazwy przedmiotów i czynności, określenia cech, kolory, przyimki. 2 ) ZDOLNOŚĆ WYPOWIADANIA SIĘ: mowa staje się narzędziem porozumiewania się dziecka z osobami z jego otoczenia i ma bezpośredni związek z myśleniem, wypowiedzi wzbogacają się wraz ze zdobywaniem doświadczenia i rozszerzenia swojej wiedzy o nowych zjawiskach i otaczającej nas rzeczywistości. 3) WYMOWA DŹWIĘKÓW MOWY I WYRAZÓW: dziecko powinno mieć mowę opanowaną pod względem dźwiękowym, ale proces rozwoju języka trwa nadal. Uczy sie nowych wyrazów, wypowiedzi wzbogacają się wraz ze zdobywaniem doświadczenia i rozszerzenia swojej wiedzy powinno wszystkie głoski wymawiać prawidłowo (w tym także sz,rz,cz,dż; r) zachowuje właściwy akcent, melodię rytm

26. PRAWIDŁOWOŚCI ROZWOJU MOWY DZIECKA SZEŚCIOLETNIEGO Monologowanie stopniowo zanika na korzyść mowy dialogowej, pytań, rozmów, które dzieci coraz częściej prowadzą między sobą i z dorosłymi. Na mowę dialogową składają się wypowiedzi nawiązujące do słów rozmówcy (repliki) oraz pytania i odpowiedzi. Dzieci 6-letnie podejmują rozmowyw oderwaniu od działania, dla przyjemności kontaktu z innymi, dla podzielenia się swoimi zainteresowaniami (M.Kwiatowska, 1985, s.369). W wieku przedszkolnym doskonali się nadal umiejętność stosowania poprawnych form fleksyjnych. Zdarzają się jednak nadal błędy, zwłaszcza przy odmianie wyrazów rzadziej stosowanych oraz takich, które odmieniają się nieregularnie; dziecko ma skłonność do tworzenia wówczas form przez analogię.

27. PRAWIDŁOWOŚCI ROZWOJU MOWY DZIECKA SZEŚCIOLETNIEGO Przejawem praktycznej znajomości budowy słowotwórczej wyrazów przez dzieci w wieku przedszkolnym są neologizmy dziecięce. Są to nowe słowa, które dziecko tworzy analogicznie do znanych już wyrazów wówczas, gdy nie znajduje w swym zasobie słownikowym gotowej nazwy określającej dany przedmiot, zjawisko lub czynność (M.Przetacznik-Gierowska, G.Makiełło-Jarża, 1992, s.142). Około 6-roku życia wzrasta u dzieci umiejętność mówienia coraz dłuższymi zdaniami o coraz bardziej poprawnej budowie gramatycznej. Dziecko posługuje się swobodnie zdaniami złożonymi współrzędnie i podrzędnie, wśród tych ostatnich zaś notuje się w szczególności wiele zdań przyczynowych, celowych, warunkowych i dopełnieniowych. Wzrasta również liczba zdań wielokrotnie złożonych, chociaż ich struktura jest jeszcze niezbyt zwartai uporządkowana zwłaszcza przy dłuższych relacjach lub opisach (M.Żebrowska, 1986, s.462).

28. ZABURZENIA I ZAKŁÓCENIA W ROZWOJU MOWY

34. WSKAZÓWKI DLA NAUCZYCIELI/ WYCHOWAWCÓW 1. Skieruj dziecko z zaburzeniami mowy na specjalistyczne badania i terapię mowy. 2. Organizuj rodzicom spotkania ze specjalistami. 3. Podejmij współpracę z logopedą, stosuj terapię wspomagającą. 4. Usprawniaj narządy mowne dziecka z zaburzeniami mowy. 5. Rozwijaj kompetencje komunikacyjne dziecka z zaburzeniem mowy i języka. 6. Modyfikuj postawę dziecka z zaburzeniem mowy wobec własnego defektu. 7. Wzmacniaj u dziecka z zaburzeniem mowy poczucie własnej wartości. 8. Redukuj u dziecka z zaburzeniem mowy lęk i niepokój wewnętrzny. 9. Organizuj sytuacje stwarzające dziecku z zaburzeniem mowy i języka możliwości kontaktów z kolegami oraz motywujące je podejmowania kontaktów społecznych.

35. WSKAZÓWKI DLA NAUCZYCIELI/ WYCHOWAWCÓW 10. Ucz dziecko z zaburzeniem mowy współdziałania z innymi. 11. Wpływaj na poprawę społecznego zachowania się dziecka z zaburzeniem mowy i języka. 12. Organizuj sytuacje motywujące dziecko z zaburzeniem mowy i języka do nauki szkolnej. 13. Pomagaj dziecku z zaburzeniem mowy i języka przezwyciężać trudności w nauce. 14. Obiektywnie oceniaj wysiłki dziecka. 15. Zmodyfikuj własną postawę wobec dziecka z zaburzeniami mowy i języka. 16. Zdiagnozuj sytuację dziecka z zaburzeniem mowy i języka w nieformalnej strukturze grupy/klasy szkolnej. 17. Wzbogacaj swoja wiedzę na temat zaburzeń mowy i języka. 18. Staraj się aby Twoja mowa była dobrym wzorem dla uczniów. 19. Wpływaj na zmianę postawy dzieci w klasie wobec dziecka z zaburzeniem mowy i języka. 20. Dodaj własne pomysły................................................ (J. Michalik- Surówka,” Dzieci z zaburzeniami komunikacji”)

36. WSKAZÓWKI DLA NAUCZYCIELI/ WYCHOWAWCÓW

39. WSKAZÓWKI DLA NAUCZYCIELI/ WYCHOWAWCÓW DZIECI W WIEKU SZKOLNYM 4 procedury identyfikowania dzieci z zaburzeniami komunikacyjnymi: 1. Wstępne badanie dzieci podejrzanych o zaburzenie procesów porozumiewania się: - uzyskanie zgody rodziców na badanie dziecka, - historia przypadku ( dynamika rozwoju, historia zdrowia, osiągnięcia), - określenie zaburzenia przy użyciu formalnych testów, - ustalenie indywidualnego programu nauczania ( IPN). ( wprowadzenie programu w życie wymaga zgody rodziców; - uwzględnia: rodzaj zaburzenia, możliwości CUN- poziom sprawności umysłowej, cechy osobowości, stopień przystosowania społecznego). 2. Wszechstronne badania dzieci z zaburzeniami komunikacji. 3. Ustalenie diagnozy, typu i stopnia zaburzenia komunikacyjnego. 4. Opracowanie indywidualnego programu terapeutycznego.

40. WSKAZÓWKI DLA NAUCZYCIELI/ WYCHOWAWCÓW USTALENIE ZABURZEŃ KOMUNIKACYJNYCH DZIECI W WIEKU PRZEDSZKOLNYM 1.Jaka jest opisowa diagnoza dziecka? Jakie są podstawowe zaburzenia (uszkodzenia słuchu, opóźnienie umysłowe, rozwojowe zaburzenia językowe) leżące u podstaw obserwowalnych zachowań komunikacyjnych? 2.Jaka jest etiologia zaburzenia ( infekcja matki, anomalie chromosomalne, zaburzenie pojedynczego genu, wcześniactwo...). 3.Jakie są odpowiednie strategie interwencji, jaki jest program stymulacji mowy i języka dziecka? 4.Jakie są długoterminowe prognozy dla dziecka na podstawie wyników badań dzieci z podobnymi zaburzeniami?. (J. Michalik- Surówka,” Dzieci z zaburzeniami komunikacji”)

41. WSKAZÓWKI DLA NAUCZYCIELI/ WYCHOWAWCÓW Badanie orientacyjne ostrości słuchu Test opracowany i wystandaryzowany w Klinice Instytutu Matki i DzieckaPróba przeznaczona do badania dzieci powyżej 6 roku życia.- Każde ucho bada się oddzielnie. Badane dziecko stoi bokiem do badającego w odległości około 5m. Rodzic lub opiekun zatyka dziecku ucho nie badane. - Badający wymawia wyrazy szeptem, a dziecko powtarza je głośno. • W przypadku błędnych powtórzeń (powyżej pięciu) należy skierować dziecko do laryngologa, w celu dokonania dokładniejszych badań słuchu. • - Należy pamiętać, że pewne zniekształcenia wyrazów przy powtarzaniu ich przez dziecko mogą wynikać z nieprawidłowej wymowy, a nie z niedosłuchu.

42. WSKAZÓWKI DLA NAUCZYCIELI/ WYCHOWAWCÓW Ucho prawe:Krysia, dziewięć, sala, lato, chłopak, pole, Stasia, siedem, klasa, mama, domek, oknoUcho lewe:Kazia, dziesięć, drzewo, tata, lampa, kotek,Jadzia, dziewięć, szkoła, góra, Tomek, głowaPróba przeznaczona do badania dzieci od 3 do 5 roku życia.- Każde ucho bada się oddzielnie z odległości 3 metrów.- Poleca się dziecku, aby pokazało przedmiot, obrazek lub część ciała.- Prawidłowe pokazanie 4 lub 5 desygnatów świadczy o dobrym słuchu.

43. WSKAZÓWKI DLA NAUCZYCIELI/ WYCHOWAWCÓW Próba przeznaczona do badania dzieci od 3 do 5 roku życia.- Każde ucho bada się oddzielnie z odległości 3 metrów.- Poleca się dziecku, aby pokazało przedmiot, obrazek lub część ciała.- Prawidłowe pokazanie 4 lub 5 desygnatów świadczy o dobrym słuchu.Ucho prawe:Pokaż: lalkę, misia, piłkę, auto, klocek.Pokaż: nos, ucho, oko, włoski, ząbki.Ucho lewe:Pokaż: kubek, talerz, łyżkę, nożyk, grzebień.Pokaż: rękę, nogę, brzuszek, głowę, palec.wg. D. Borkowskiej – Gaertig Metody orientacyjnego badania słuchu u małych dzieci opublikowane w : Lindner G. Podstawy audiologii pedagogicznej, PWN, Warszawa 1976

44. ĆWICZENIA APARATU ARTYKULACYJNEGO Ćwiczenia aparatu artykulacyjnego mają na celu:- usprawnianie języka, warg, podniebienia miękkiego i żuchwy (dolnej ruchomej szczęki),- opanowanie umiejętności świadomego kierowania ruchami narządów artykulacyjnych,- wyrobienie wrażliwości miejsc i ruchów w jamie ustnej, istotnych dla prawidłowego wymawiania dźwięków,- usprawnienie koordynacji ruchowej w zakresie aparatu artykulacyjnego,- wyuczenie prawidłowego połykania.

45. ĆWICZENIA APARATU ARTYKULACYJNEGO Ćwiczenia usprawniające wargi- Balonik - nadymanie policzków, usta ściągnięte (dla urozmaicenia bawimy się w baloniki, które "pękajš" przekłute palcami ).- Całuski - usta układamy w "ciup" i cmokamy posyłając do siebie buziaki.- Niejadek - usta wciągamy w głąb jamy ustnej.- Zmęczony konik - parskanie wargami.- Kto silniejszy? - napinanie warg w pozycji rozciągniętej. Dwie osoby siedzące naprzeciw siebie trzymają ustami kartkę papieru i każdy ciągnie w swoją stronę. Uwaga - dajmy dziecku szansę wygrania zawodów.- Rybka - powolne otwieranie i zamykanie warg tworzących kształt koła, zęby "zamknięte"- Świnka - wysuwanie obu warg do przodu, udając ryjek świnki.- Wąsy - wysuwanie warg jak przy wymawianiu u, położenie na górnej wardze słomki lub ołówka i próby jak najdłuższego utrzymania.- Drzwi do domu - buzia to domek krasnoludka, a wargi to drzwi do domku. Pokaż jak wargi ściągnięte do przodu, otwierają się i zamykają.- Straż pożarna - wyraźne wymawianie samogłosek w parach: e o, i u, a u- Suszarka - utrzymywanie przy pomocy warg słomki, wciąganie powietrza nosem, wydychanie przez słomkę na dłoń (odczuwanie ciepłego powietrza).- Pojazdy - naśladowanie poprzez wibrację warg warkotu motoru, helikoptera.itp.

46. ĆWICZENIA APARATU ARTYKULACYJNEGO Ćwiczenia usprawniające język (pionizacja)- Dotykamy palcem lub zimną łyżeczką podniebienia tuż za górnymi zębami, nazywając je "zaczarowanym miejscem", "parkingiem" itp.. w którym język (krasnoludek, samochód) powinien przebywać, gdy mamy zamkniętą buzię.- Przytrzymywanie czubkiem języka przy podniebieniu rodzynek, pastylek pudrowych, cukierków halls (z wgłębieniem w środku) itp.- Zlizywanie nutelli, mleka w proszku itp. z podniebienia przy szeroko otwartych ustach.- Konik jedzie na przejażdżkę - naśladowanie konika stukając czubkiem języka o podniebienie, wydając przy tym charakterystyczny odgłos kląskania.- Winda - otwórz szeroko buzię, poruszaj językiem tak, jakby był windą - raz do góry, raz do dołu.- Karuzela - dzieci bardzo lubiš kręcić się w koło, twój język także. Włóż język między wargi a dziąsła i zakręć nim raz w prawą, raz w lewą stronę.- Chomik - wypycha policzki jedzeniem, a ty pokaż jak można wypchnąć policzki językiem, raz z prawej raz z lewej strony.- Malarz - maluje sufit dużym pędzlem. Pomaluj pędzlem (językiem) swoje podniebienie, zaczynajšc od zębów w stronę gardła.- Żyrafa - ma długą szyję, wyciąga mocno szyję do góry. Otwórz szeroko usta i spróbuj wyciągnąć język do góry, najdalej jak potrafisz.

47. ĆWICZENIA APARATU ARTYKULACYJNEGO Ćwiczenia żuchwy -Zamykanie i otwieranie domku - szerokie otwieranie ust, jak przy wymawianiu głoski a, zęby są widoczne dzięki rozchylonym wargom. - Grzebień - wysuwnie żuchwy, zakładanie i poruszanie dolnymi zębami po górnej wardze. Cofanie żuchwy, zakładanie i poruszanie górnymi zębami po dolnej wardze i brodzie. - Krowa - naśladowanie przeżuwania. - Guma do żucia - żucie gumy lub naśladowanie.

48. ĆWICZENIA APARATU ARTYKULACYJNEGO Ćwiczenia podniebienia miękkiego- Zmęczony piesek - język wysunięty z szeroko otwartych ust, wdychanie i wydychanie powietrza ustami.- Chory krasnoludek - kaszlenie z językiem wysuniętym z ust.- Balonik - nabieranie powietrza ustami, zatrzymanie w policzkach, następnie wypuszczanie nosem.- Biedronka, parasol, sukienka itp. - przysysanie kolorowych kółeczek poprzez wciąganie powietrza przez rurkę i przenoszenie na obrazek biedronki...- Śpioch - chrapanie na wdechu i wydechu.- Kukułka i kurka - wymawianie sylab:ku - ko, ku -ko, uku - oko, uku - oko, kuku - koko, kuku - koko.- Chory krasnoludek - zabawa fabularyzowanaKrasnalek był chory i leżał w łóżeczku i przyszedł pan doktor- Jak się masz krasnalku?Krasnalek kaprysi, ziewa, nie chce jeść, nie chce pić. Chyba się przeziębił:- Ziewa szeroko z opuszczoną nisko dolną szczęką: aaaaaaaaaa- Nie chce jeść i bardzo chudnie: wciąganie policzków- Kaszle: z wysuniętym na zewnątrz językiem- Chętnie ssie smoczek: naśladowanie odruchu ssania- Bardzo marudzi: mmmm (murmurando)

49. ĆWICZENIA APARATU ARTYKULACYJNEGO Wzywamy pogotowie, pogotowie jedzie: eo, eo, au, au, ay, ay, iu, iu,yu, yuPan doktor zaleca:- Płukanie gardełka (gulgotanie)- Połykanie pastylek (naśladowanie połykania)- Oglądanie gardła w lusterku (podczas wymawiania samogłosek)Krasnalek zmęczony zabiegami ziewa (szeroko), ziewa i usypia:- Chrapie (na wdechu) - Chrapie (na wydechu)Budzi się . Będzie brał inhalacje:- Zaciska na przemian dziurki nosa (w tym czasie oddycha wolną dziurką)- Wdycha powietrze nosem - wydycha ustami.Krasnalek czuje się już lepiej- sprawdza czy gardło go jeszcze boliTrzyma ręką gardło i wymawia sylaby (przy szeroko otwartych ustach):ga go ge gu gy ka ko ke ku ky oko eke uku akuago ego ugu ogo ga go ge gu gyZdrowy krasnoludek ma apetyt, zamyka usta i żuje coś smacznego (naśladowanie żucia).Po posiłku krasnal dostał czkawki:Ap-ap, op-op, up-up, ep-ep, yp-yp, ip-ip.Kiedy czkawka minęła postanowił pobawić się kolorowymi skrawkami papieru, które zdmuchiwał z blatu stołu. Papierki frunęły daleko, bo krasnal dmuchając na nie mówił: pa, po, pe, pi, pu, py (moment zwarcia przy p przedłużyć). Kiedy buzia mu się zmęczyła postanowił dmuchać na papierki przez nos.

50. BIBLIOGRAFIA 1 Jastrzębowska G.: Metodyka ogólna diagnozy i terapii logopedycznej /w:/ T. Gałkowski (red.):Logopedia. Pytania i odpowiedzi. Opole 1999. 2. Cieszyńska J: Diagnozowanie i opis zachowań językowych dziecka z wada słuchu /w:/ S. Grabias (red.) zaburzenia mowy. Mowa, teoria, praktyka. Wydawnictwo Uniwersytetu M. Curie-Skłodowskiej. Lublin 2000 3.Emiluta – Rozya D., Mierzejewska H., Atys P., Badania przesiewowe do wykrywania zaburzeń rozwoju mowy u dzieci dwu-, cztero- i sześcioletnich, Warszawa 1995 4. Kaczmarek L., Kwestionariusz do ustalania zaburzeń mowy u dzieci, Poznań 1955 5. Kaja B., Zarys terapii dziecka, Bydgoszcz 2001 6. Nowak J. E., Wybrane problemy logopedyczne, Bydgoszcz 1993 7.Paluch A., Drewniak – Wołosz E., Mikosza L., Afa – skala. Jak badać mowę dziecka afatycznego,Kraków 2003 8. Rocławski B., Słuch fonemowy i fonetyczny, Gdańsk 1995 9.Rodak H., Nawrocka D., Od obrazka do słowa. Poradnik dla pedagogów, logopedów i rodziców dzieci z trudnościami w porozumiewaniu się, Warszawa 1993 10. Styczek I., Badanie i kształtowanie słuchu fonematycznego, Warszawa 1982