SAĞLIKTA YAŞAM KALİTESİ ve AKCİĞER KANSERİ

1. SAĞLIKTA YAŞAM KALİTESİ ve AKCİĞER KANSERİ Prof. Dr. Erhan Eser Sağlıkta Yaşam Kalitesi Derneği (SAYKAD) Başkanı Celal Bayar Üniversitesi Tıp Fakültesi Halk Sağlığı AD e.eser@bayar.edu.tr

2. Sağlıklılığı kim değerlendirebilir? HEKİM? HASTA YAKINI ? KİŞİNİN KENDİSİ? Erhan Eser Nisan 2006

3. SONUÇ ? (outcome) • Tıbbi ve/veya cerrahi girişimler • Sağlık Programları • Alternatif tedavi seçenekleri • Farklı sağlık sorunlarının hangisine daha fazla kaynak ayrılmalı? Erhan Eser Nisan 2006

4. HANGİ SONUÇLAR? • Demografik • Biyokimyasal • Antropometrik • Fonksiyonel HEKİM-SAĞLIKÇI MERKEZLİ NESNEL GÖSTERGELER Erhan Eser Nisan 2006

5. Hasta Merkezli Sonuçlar • uzun yaşam • normal fonksiyonlar • ağrısız ve semptomsuz bir yaşam • iyatrojenik sorunlara maruz kalmamak • finansal sağlık • Kendinden hoşnut olmak Erhan Eser Nisan 2006

6. (yk NEDİR?) Hastanın Bildirdiği Sonuç (HBS) Patient Reported Outcomes (PRO)

7. PRO tanımı PRO (patient reported outcome) sağlığın herhangibir boyutunun doğrudan hastalar tarafından ölçümü.. Basit (semptoma dayalı basit ölçümler) ya da kompleks (farklı domainlerin bileşeni olarak tanımlanan SYK) olabilir. Outcome = sonuç “Bir ölçüm ya da sağlık durumunda beklenen ya da aranan değişme”

8. PRO ≠ yaşam kalitesi • PRO > sağlıkla ilişkili yaşam kalitesi

9. FDA: L. Burke, R. Meyer (2000) Maliyet Günlük aktiviteler Rahatsızlık Yaşam Kalitesi Semptom Memnuniyet SYK PRO • PRO ≠ yaşam kalitesi • PRO > sağlıkla ilişkili yaşam kalitesi Üretkenlik Sıkıntı

10. PRO kullanımının gerekçeleri Bazı semptomların şiddeti sadece hastalar tarafından değerlendirilebilir (ağrı, sıkıntı gibi). Tedavi etkinliğinin değerlendirilmesinde hasta perspektifi önemlidir. Bu perspektif, klinik değerlendirmeler sırasında gözden kaçabilir. Yapılandırılmış PRO ölçekleri gündelik gözlem ve sorgulamalardan daha bilimsel bir yöntem sunar.

11. (yk NEDİR?) Bireyin beklentileri ile yaşadıkları arasındaki FARK Erhan Eser Nisan 2006

12. 35 yaşında sırt ağrısı olan bir kadın • Akut episod • Kronik dönem • Kronik döneme uyum • Beklenti ve deneyimlerin zaman içinde gösterdiği değişim

13. Fonksiyonel Durum Bedensel ve zihinsel işlevler Klinik Morbidite, mortalite, komplikasyon oranı, bulgu ve belirti, laboratuvar Doyum Sağlık hizmetleri ile ilgili hasta ve hasta yakını tutumu ve Algılanan yararlanma Maliyet Doğrudan ve Dolaylı maliyet Nelson et al 1996

14. Sağlıkla İlgili YK nin Kullanımı(Sağlığın Değerlendirilmesi) • MAKRO DÜZEY: toplumun sağlığı ile ilgili genel politikaların belirlenmesi için yapılan araştırmalar (toplum normları oluşturma) • ORTA DÜZEY: Klinikte hasta grupları üzerinde (Sonuç araştırması - Outcome Research) • MİKRO DÜZEY: bireysel / hasta düzeyinde

15. Klinik Araştırmalarda SYK Kullanımı

16. YAŞAM KALİTESİNİN ÖLÇÜMÜ • İNDEKS • PROFİL Erhan Eser Nisan 2006

17. Doğrudan Ölçüm Analog ölçümler çok kötü çok iyi Dolaylı Ölçüm Birden çok indeks ölçümün toplanması ile elde edilen ölçümler İndeks Ölçüt Erhan Eser Nisan 2006

18. Profil Ölçüt

19. Genel araçlar Özel araçlar Duruma, hastalığa demografik özelliğe, cinsiyete vb. SYK Ölçüm Gereçlerinin Sınıflaması

20. Genel Araçlar Yaşam kalitesini ilgilendiren geniş bir fonksiyon, yeti kaybı ve genel olarak rahatsızlık spektrumunu kapsamaları nedeniyle • Toplumun tüm kesitlerinde • Tüm hastalıklar ve durumlarda • Çeşitli tıbbi müdahalelerde kullanılırlar

21. Sağlık Profilleri SF-36 Nottingham WHOQOL Sickness Impact Profile Tercihe dayalı ölçekler QBW EQ-5D (EORTC) HUI I-II,III SF 6D Genel Araçlar

22. SYK ÖlçekleriniSeçerken 4 Önemli Nokta: • AMAÇ Ne? • Ölçek toplum için Geçerli ve Güvenilir mi? • Alternatif Ölçekler var mı? • .. varsa hangi ölçeği seçmeliyim ?

23. AMAÇ belirlendi.. • Ölçek toplum için Geçerli ve Güvenilir .... alternatif ölçekler ??

24. Ölçüm Gereci o Toplum İçin Geçerli ve Güvenilir mi? Kültürel açıdan uygun mu?

25. iş konut çevre YK aile Fiziksel durum ve işlevsel yeti okul güvenlik Psikolojik durum Sosyal ilişkiler gelir Sağlıkla İlgili YK Ekonomik ve mesleki durum ulaşım değerler inanışlar hedefler Erhan Eser Nisan 2007

26. Kültürel Uyarlama Yöntemi • İleri Çeviri • Geri Çeviri • Kavramsal sorgulama • Ön Test (bireylerde kavramsal sorgulama) • Uluslararası Harmonizasyon (uyum) • Pilot - Alan Uygulamaları • Psikometrik değerlendirme (Geçerlilik, güvenilirlik)

27. SYK Ölçeklerinin ölçüm özelliklerinin tanımlanması • Tavan - taban etkileri • Güvenilirlik • Geçerlilik • Farkları tanımlamadaki etkinlik • En küçük klinikanlamlılığın (farkın) tanımlanması • Değişime duyarlılık, yanıt verebilirlik (responsiveness)

28. Geçerlilik ve güvenilirlik Tutarlı ama doğru değil Hem tutarlı hem doğru Hem tutarlı hem doğru değil

29. Güvenilirliğin sınanması • Test-tekrar test (Korelasyon, ICC) • İç tutarlılık (Cronbach, Kruder Richardson) • Madde analizi

30. Geçerlilik türleri • Yüz (görünüş) geçerliliği (face validity) • Kapsam geçerliliği (content validity) • Kriter Geçerliliği (Criterion validity) • Eş zaman geçerliliği • Prediktif (kestirim) geçerliliği • Yapı Geçerliliği (Construct Validity)

31. Yapı geçerliliğinin sınanması • Faktör analizi (açıklayıcı ve doğrulayıcı faktör analizleri) • Bilinen Gruplar yöntemi (ayırdedici geçerlilik) • Benzer ölçek geçerliliği (convergent validity) • MAP, Rash analizleri

32. Klinikte SYK Değerlendirme Amaçları • Hastalık veya Sağaltımın etkilerinin tanımlanması (genel amaçlı ölçeklerle bazı semptomların sıklığının ve bu semptomların hasta tarafından nasıl algılandığının ve yaşamı nasıl etkilediğinin tanımlanması)

33. Klinikte SYK Değerlendirme Amaçları • Klinik Kararların Oluşturulması • Birincil korunma • Hastalığı iyileştirmek için AKTİF SAĞALTIM • Ömrü uzatmak için AKTİF SAĞALTIM ve SEÇENEKLERİN KARŞILAŞTIRILMASI • Palyatif sağaltım • Destek sağaltım • Palyatif Bakım • Rutin izlemde Hekim-Hasta ilişkisinin sınanması

34. Klinikte SYK Değerlendirme Amaçları • Sonuçları Tahmini • Semptomları önceden saptayarak morbiditenin önceden tahmini • Sağaltıma yanıtın tahmini (başlangıç skoru izleyen sağaltım başarısını nasıl etkiliyor?) • Yaşam süresinin tahmini (bazı kanserlerde sosyal işlevsellik ve genel YK puanı ömrün uzunluğunda belirleyici)

35. Klinikte SYK Değerlendirme Amaçları • Tercihlerin Değerlendirilmesi Yaşam Kalitesi algısının tek bir sayıya (indeks) indirgenmesi (<0.0 – 1.0) Kalite Eklenmiş Yaşam Yılı (QALY) Hesabı

36. Akciğer Kanserinde SYK

37. Semptom Ağrı Bitkinlik Hastalığa-özel SYK Bedensel Psikolojik Sosyal işlevsellik Kavramsal model Wilson & Cleary JAMA 1995 dan uyarlama (M.King) Proksimal EtkilerDistal Etkiler Nedensel değişkenlerBelirleyici değişkenler K A N S E R Genel SYK Bedensel • Psikolojik • Sosyal işlevsellik YK İyilik hali Yan etkiler • Bulantı • Saç kaybı Diğer sağlık konuları Yaşamın diğer yönleri

38. Performansın Ölçülmesi İlk Makale 1970 : Vitogram Index (Carlens et al) -20 .. +20 performans ölçümü Karnofsky Performance Scale (KPS) Eastern Cooperative Oncology Group (ECOG)

39. SYK’nin Prognostik Faktör Olarak Kullanılması Functional Living Index–Cancer (FLI-C) Başlangıç performansı yaşam beklentisini kestirebiliyor (prediktör)

40. Akciğer Kanserinde Kullanılan Genel (jenerik) SYK Ölçekleri • European Organisation for Research and Treatment of Cancer Quality of Life Core Cancer Questionnaire (QLQ-C30) • Rotterdam Symptom Checklist (RSCL) • FLI-C • Daily Diary Card (DDC) (UK Medical Research Council Lung Cancer Working Party) • Hospital Anxiety and Depression Scale (HADS)

41. EORTC QLQ-C30 • QLQ-C30 • 5 adet çok-sorulu ölçek işlevi değerlendirir. • Fiziksel • Emosyonel • Rol • Bilişsel • Sosyal • 3 adet çok-sorulu semptom ölçeği • Yorgunluk • Ağrı • Bulantı / kusma • 6 tek soru • 1 adet “Global Sağlık Durumu ve YK”’ni değerlendiren ölçek • Bazı sorular palyatif bakım hastaları için daha az uygundur.

42. Eur J Cancer Care (Engl). 2004 May;13(2):135–44 • The European Organization for Research and Treatment of Cancer QLQ-C30: an examination into the cultural validity and reliability of the Turkish version of the EORTC QLQ-C30. • Guzelant A, • Goksel T, • Ozkok S, • Tasbakan S, • Aysan T, • Bottomley A. • Izmir-Konak District Health Directorate, Izmir, Turkey. aguzelant@konaksgh.com • The Turkish version of the European Organization for Research and Treatment of Cancer Quality of Life Core Questionnaire version 2.0 (EORTC QLQ-C30 v.2.0) has started to be used in clinical trials recently. The objective of the study was to evaluate the validity and reliability of the Turkish version of the EORTC QLQ-C30 v.2.0 and the correlation between the Karnofsky Performance Scale (KPS) and the EORTC QLQ-C30. Two hundred and two lung cancer patients were included in the study between January and March 2000. All the subscales met the minimal standards of reliability (Cronbach's alpha > or = 0.70). Only the role functioning scale differed among the three disease stages of patients (local, locoregional and metastatic). There was no statistically significant difference among therapy types. All interscale correlations were statistically significant (P < 0.01). The strongest correlations were found among the physical functioning, role functioning and fatigue scales. Social functioning was closely related with physical, role, emotional and cognitive functioning. The weakest correlations were between nausea/vomiting and the other scales. Global quality of life (QOL) was substantially correlated with most of the scales except cognitive functioning. The coefficients for the correlation between the items differed between 0.12 and 0.97 and all the subscales were strongly correlated with the scales which they formed. The highest correlation between the EORTC QLQ-C30 and KPS was for physical functioning (r = 0.62, P < 0.05). The Turkish version of the EORTC QLQ-C30 is a valid (by means of interscales validity) and reliable instrument for Turkish lung cancer patients and can be used in clinical studies but needs supporting by the reference data on the QOL of the Turkish population.

43. Akciğer Kanserine Özel olarak geliştirilmiş SYK Ölçekleri • European Organisation for Research and Treatment of Cancer Quality of Life Lung Cancer Questionnaire (EORTC QLQ-LC13) • Functional Assessment of Cancer Therapy-Lung (FACT-L) • Lung Cancer Symptom Scale (LCSS)

44. Öksürük Hemoptizi Dispne (3) Ağız Dil yaraları Yutma Güçlüğü Titreme Saç Dökülmesi Ağrı (3) Ağrı sağaltımı European Organisation for Research and Treatment of Cancer Quality of Life Lung Cancer Questionnaire (EORTC QLQ-LC13)

45. Functional Assessment of Cancer Therapy-Lung (FACT-L) v3 44 Soru • 34 Soru Genel YK • Bedebsel • Sosyal • Psikolojik • Aile • İşlevsellik • Hekim ile ilişkiler • 10 Soru AC Ca Bulguları

46. Lung Cancer Symptom Scale (LCSS) • Hastalar için (9 Soru) • Ana bulgular • Asemptomatik distres • Aktivite düzeyi • Genel yaşam kalitesi • Profesyoneller için

47. Palyatif bakımda ağrı ve bilişsel işlevin değerlendirilmesi

48. Palyatif bakımda Sağlığa İlişkin Yaşam Kalitesi – sık bildirilen boyutları • YK’de artış • Ağrı ve yakınmalarda azalma • Psikolojik gerilimin hafifletilmesi • Sağlık durumunda düzelme • İyi olma hissi • Ağrı • Yorgunluk • Depresyon • IADL – temel işlevleri yerine getirme yetisi • Bilişsel işlev • Kaasa S, Loge JH (2002) Lancet Oncology 3: 175-182

49. EORTC QLQ-C15-PAL

50. EPCRC – PAT-C • Avrupa Palyatif Bakım Araştırma İşbirliği - EPCRC. • Palyatif Değerlendirme Gereci(Paliative Care Assessment Tool) – Komputerize • Trondheim’da Ağrı & Palyasyon Araştırma Grubu Norveç, İngiltereAvusturya, Almanya, İsviçre, Fransa, İtalya