MARMARA ÜNİVERSİTESİ TEKNİK EĞİTİM FAKÜLTESİ TEKSTİL BÖLÜMÜ

1. MARMARA ÜNİVERSİTESİTEKNİK EĞİTİM FAKÜLTESİTEKSTİL BÖLÜMÜ Yrd. Doç. Dr. Müge YÜKSELOĞLU Friksiyon iplik makinelerinde kullanılan sürtünme elemanları Derleyenler Elif ÇELEBİ 2415513 Damla KARAKUŞ 2415541 Hanifi BAYTAROĞLU 2415538 Osman AĞCA 2415508

2. FRİKSİYONEĞİRME SİSTEMİDr. Ernest Fehrer, 1973 yılından itibaren 4 yıl gibi kısa sürede mekanik aerodinamik prensibi ile çalışan friksiyon makinesini geliştirmiştir. Dref kelimesi de mucidin isminin baş harflerinden oluşmaktadır. Dref yöntemi ile görünümü ve hacimli strayhgarn karakterli iplikler yapılmaktadır. İlave mekanizmalarla makineden direkt olarak efekt ipliği veya bukle ipliği olarak çıkış almakta olasıdır.(1)

3. FRİKSİYON İPLİKÇİLİK METODUBu sistem Open-End grubunda yer alır. Çünkü iplik elyaflarının tamamı tek lif halindedir. Bu metot da yeni iplik elyaflarından her birini emerek delikli tambura getirilerek kullanılır. İplikler tamburun başına doğru hareket ederler ve birbirleriyle temas ederek tambur görünümü alırlar. Daha sonra birbirlerine bağlanan liflere geri çekim işlemi uygulanır. İnceliğine karar verdikten sonra geri çekim işlemi uygulanmaya başlanır. İplik numarası ise geri çekim işlerine bağlıdır. Liflere geri çekim işlemi başlamadan önce çapraz bobin şekli verilerek başlanır. Bu grup karmaşık ve ayrıntılı bir iplikçilik metodudur.(1)

4. Lif topluluğunun beslenmesi:Friksiyon eğirme sisteminde makineye besleme cer veya tarak bandı şeklinde olabilmekte, ayrıca beslenen band sayısı da bir yada birden çok sayıda olabilmektedir.Lif topluluğunun açılması:Beslenen şeritlerin açılması genellikle yüksek hızda dönen üzeri iğne veya garnitür teli kaplı bir açma silindiri veya açma silindiri ile çekim sisteminin kombinasyonu vasıtasıyla gerçekleşmektedir. Friksiyon İplikçilik Sisteminde İplik Oluşumu

5. Liflerin toplanması ve büküm:Açılmış olan liflerin iplik açık ucuna taşınmaları serbest düşüş halinde yada bir kılavuz kalkan yardımıyla olmaktadır. Akış yönü bakımından lifler, silindir ve iplik açık ucu üzerine iplik çıkış yönüne göre dik açı yapacak şekilde veya iplik çıkış yönü ile aynı ya da ters yönde belirli bir açı yapacak şekilde gelirler. iplik çıkışı ve sarım:Friksiyon elamanlarınca verilen büküm neticesinde oluşturulan iplik, çıkış silindirleri vasıtasıyla alınarakbobinleme ünitesine sevk edilmektedir.(1)

7. Lif Sevk Elemanları

8. Eğirme Ünite Tipleri

9. Rotor dönüşleri, çap, ağırlık ve merkezkaç kuvveti gibi problemler bu yeni büküm verme yöntemi sayesinde çözülmüştür. 1999 yılına kadar piyasaya üç friksiyon eğirme yöntemi sunulmuştur. Bunlar; 1)Dref 22)Dref 33)Dref 2000

10. DREF 2 Eğirme Sisteminin Çalışma Prensibi Dref 2 sistemi endüstride pek çok alanda kullanılmaktadır. Bu makinelerin her biri 6 eğirme ünitesinden oluşan, en fazla 8 kısım halinde imal edilmektedir. Eğirme ünitesi giriş kısmı, açıcı silindir, büküm verme elemanları, iplik sarma kısmı ve vantilatörler olmak üzere 5 bölümden oluşur. 1 veya daha fazla olabilen tarak şeridi, bir giriş hunisi vasıtasıyla üç çift makaradan oluşan giriş kısmına beslenir. Bu üç çift makara, bir motor tarafından zincir ve dişliler vasıtası ile döndürüldüklerinden herhangi bir kayma olmaksızın düzenli besleme sağlanmıştır. (1-3)

11. Birinci çift makaradan sonra şeritler, bir yönlendirici çatal altından geçerler ve diğer makara çiftlerine doğru yol alırlar. Bu kısımda şeritlere toplam olarak 1.3 civarında çekim uygulanır. Besleme hızı 7.5 m/min kadar olabilir. Giriş kısmının 3. Çift makaraları, şeritleri hızla dönmekte olan açıcı silindirin dişlerine besler. Silindir çapı 180 mm olup hızı 3000, 3500, 4000, 4500 r/min olabilir. Silindir vasıtasıyla taranan lifler, üst koruyucu altından çıktıktan sonra merkezkaç kuvvetinin etkisiyle silindir dişlerinden ayrılır ve üstten gelen hava akışının etkisiyle büküm verme elemanına ulaşır. (1-3)

12. Bu kısım aynı yönde dönen, üzerleri kafes gibi delikli olan iki silindirden oluşmaktadır. Birbirine paralel olan bu silindirlerin içinde hava emişi söz konusudur. Dolayısıyla bu kısma düşen lif, hava emişiyle oluşan basınç sayesinde çizgi üzerinde tutulur. Diğer taraftan silindirlerin dönüşü lif tutamını bu çizgiden uzaklaştırmaya çalışmaktadır. Bu nedenle yerinden oynayan tutam, hava basıncının etkisiyle yeniden geriye yuvarlanırken kendi çevresi boyunca dönerek bükülür. İplik görünümü alan bu tutam, silindirler boyunca çekilirken sürekli olarak açıcı silindirden gelen lifler, büküm işleminin sürekliliğini sağlar. (1-3)

13. Bir çift silindir vasıtasıyla büküm silindirlerini terk eden iplik bobin halinde sarılır.Sarma gerginliği istenilen şekilde ayarlanabilir. Büküm verilirken belirgin bir eksene kuvvet uygulanmadığından, eğirme sırasında iplik kopuşu çok düşüktür. İpliğe bir büküm vermek için ring sisteminde ortalama 600g’lık kops ve iği, rotor sisteminde 150g’lık bir rotoru bir kez çevirmek gerekir. Dref sisteminde ise bir büküm vermek için silindirlerin çok az dönüşü yeterlidir. Delikli silindirler içinden hava emişi ile büküm oluşturulurken lifler arasındaki tozlar, işlem boyunca büyük ölçüde ayrıştırılabilir.(1-3)

14. Dref 2 Eğirme Sistemi

15. Dref-2 üretim sisteminin teknik verileriMakine başına düşen kafa sayısı = 6-48Üretim hızı = 280 m/dkHammadde = Yün, sentetik elyafİplik numarası = 0,18-5 Ne, 120-3300 texBesleme ünitesi = Tarak şeridiİplik tipi = yün karakterli ipliklerKullanım alanı = Ev tekstili, halı, battaniye, teknik ürünAvantajları = Telef iplikçiliği, isteğe göre kullanımÖzel özellikleri = Devamlı ve etkili iplik üretimi

16. DREF 3 Eğirme Sisteminin Çalışma Prensibi

17. Dref 3 friksiyon iplik makineleri günümüzde uygulama alanı hızla gelişen yüksek performanslı tekstillerin üretiminde kullanılan high-tech ipliklerin üretimi için geliştirilmiştir. Dref 3 friksiyon iplik makinelerinde elde edilen iplik merkez ve örtü olarak adlandırılan iki kısımdan meydana gelmekte olup merkezde mono ve multi flamentler, tekstüre ipliklere ya da elastomerik, metalik flamentler kullanılabilir. Kullanılan lif uzunluğu açısından değerlendirilirse merkezde 32-140mm uzunlukta lifler kullanılırken örtü kısmını oluşturacak liflerin uzunluğu ise 32-60mm’dir. Kullanılan şerit inceliği ise 2.5-3.5ktex arasında olup elde edilen iplik numarası 25-670tex arasında değişir.Dref 2 den farkı yan tarafında ikinci bir çekim sisteminin yer alması ve buradan da kesikli lif sevk edilmesidir.(1)

18. Sisteme elyaf bandı girer ve elyaf bir tarak veya penye silindirine yayılır. Bu silindirden hava ile alınarak friksiyon alanına sevk edilir. Aynı yönde dönen iki silindir veya tambur elyafı bir arada çeker ve ipliği oluşturur. Özellikle Dref eğirme prensibinde aynı yönde dönen iplik oluşturma silindirleri arasına bir iplik beslenerek açılmış liflerin bu iplik etrafına sarılmaları sağlanır. Bu şekilde özlü (çekirdekli) yapıda iplik elde edilir. Friksiyon silindirlerine giriş açısı elyafın tertibini etkiler. Açı ne kadar küçük olursa elyafın düzeltilmesi ve paralelliği o kadar iyi olur.Ev tekstilleri,spor ve rahat giyimler,dış giyim ve teknik ürünlerde kullanılır.(1)

19. Dref-3 üretim sisteminin teknik verileriMakine başına düşen kafa sayısı = 12-96 Üretim hızı = 300m/min Hammadde = pamuk, sentetik elyafİplik numarası = Ne 3.5-18;33-165 texBesleme ünitesi = Cer şeridiİplik tipi = Katlı ipliklerKullanım alanı = Ev tekstili, spor ve rahat giyimler,dış giyim,teknik ürünler Avantajları = üretim basamaklarının azlığı Özellikleri = Basit üretim prosesi

20. Dref 2000

21. Makineye birden fazla sayıda beslenen bantların tek lif haline gelinceye kadar açılması hızlı bir şekilde dönen açma silindiri ile gerçekleştirilir. Bu sırada bantların beslenmesi makinenin arkasında bulunan ve  özel bir şekil verilmiş giriş sistemi ile temin edilir.Tek lif haline gelmiş liflerin açma silindirlerinden ayrılması merkezkaç kuvveti sayesinde gerçekleştirilir ve lifler oluşturulan hava akımı vasıtası ile bir kanal içerisinden iki adet eğirme silindiri arasındaki yerleştirme alanına istiflenir.(2)

22. Daha sonra lifler aynı yönde dönen bu eğirme silindirlerinin üst yüzeyinde mekanik bir yuvarlanma hareketi ile büküm alırlar. Delikli eğirme silindirlerinin içerisinden besleme havasının emilmesi  bu işlemi destekler. Bu şekilde büküm alan lifler aynı bölgeye dışarıdan verilen bir ipliğin açık ucuna dahil olarak iplik şeklinde 250 m/dakika ‘ya varabilen çıkış hızıyla çekilerek sarım tertibatı yardımı ile bobin şeklinde sarılırlar. İstenen büküm miktarı tambur devirlerine ve emilen havanın yoğunluğuna bağlı olarak ayarlanabilmektedir.(2)

23. Dref 2000 Sisteminin Ürünleri ve Teknik Veriler İplik numarası = Nm0.5-25 40-2000 tex Kullanılabilen lifler = Doğal,sentetik,rejenere lifler,kumaş atıkları,dokuma kenarları,filament atıkları ve bunların karışımlarından açılmış lifler Kullanılan lif uzunlukları= 10-120 mm Kullanılan lif inceliği = 1.7-10 dtex Beslenen tarak bandı ağırlıkları = 5-15ktex/bant en az iki bant,her eğirme ünitesi için toplam ağırlık max. 30ktex Beslenen cer bandı ağırlıkları = 3-7 ktex Bobin ağırlığı = 8kg Üretim hızı= 250m/min (2)

24. Dref iplikçilik sisteminin genel olarak prensibi düşünüldüğünde Dref 2000 iplik makinesinde Dref 3 sisteminde olduğu gibi ipliğin dış yüzeyinde termoplastik özelliği olan kesikli lifler (örnek olarak polyester) ve merkezinde özel filament iplikler olmak üzere (örnek olarak karbon ve cam lifi) yüksek performansa sahip kompozit iplikler üretilebilir. Friksiyon hybrid iplik olarak adlandırılması mümkün olan bu iplik tipinde bileşenlerden birisi termoplastik matrix oluşturmakta ve cam veya karbon lifi gibi daha sert yapıda olan lifler ise ipliği güçlendirmek ve plastiklerin arzu edilmeyen özelliklerini ortadan kaldırmak amacı ile kullanılmaktadır.(2)

25. SONUÇ Bu üretim open_end grubuna ait olmasına rağmen open-end rotor ipliklerden daha iyi tutum karakteristiği gösterir. Ring iplik karakterine benzer bir yapı göstermesine rağmen,karşılaştırıldığı zaman iplik üretimi maliyeti neredeyse yarı yarıyadır. Pürüzsüz iplik yapısı elde edilmesine rağmen,iplik üretimi hızlarının artışı ile iplik düzgünsüzlüğü ve hatalarında artış görülür.

26. KAYNAKLAR 1) Yrd.Doç.Dr.Müge YÜKSELOĞLU Özel iplik üretimi ders notları (26-27) 2) Doç.Dr.Suat CANOĞLU İplik Bilgisi ders notları(internet sayfası) 3) Dr. N. AnbumaniDepartment of Textile TechnologyPSG College of TechnologyCoimbatorecrktex@gmail.com