Uitdagingen voor Justitie

1. Uitdagingen voor Justitie Universiteit Derde Leeftijd Leuven vzw 12 oktober 2013

2. Blik op Justitie vanuit de Hoge Raad voor de Justitie

3. Taken van de Raad • Opgericht in 2000 (Octopushervorming 1998) • Selectie, benoeming en bevordering van magistraten (openbaar ministerie en zetel, tem Hof van Cassatie: niet Grondwettelijk Hof en Raad van State) • Directieven voor de opleiding van magistraten • Controle op de werking van de rechterlijke organisatie • Audit • Bijzonder onderzoek • Klachtenbehandeling • Advies over de werking van de RO

4. Samenstelling en organisatie • 44 leden • Dubbele pariteit: ½ NL, 1/2de magistraat • Magistraten verkozen door peers; niet-magistraten (advocaten, professoren en anderen) voorgedragen door senaat • 4 koppige leiding (gekozen door de 44) en Algemene Vergadering • 4 commissies • Benoemings- en aanwijzingscommissie (Nl/Fr) • Advies- en onderzoekscommissie (Nl/Fr)

5. 1. Het recht en de rechterlijke organisatie onder druk?

6. 1.1. Het recht onder druk? • Doel van het recht: • Reguleert het ‘samen leven’ (normatief systeem) • Voorkomen dat het sociale weefsel wordt ontrafeld door angst voor de ander • Sociale vrede en rust; brengt orde; voorspelbaarheid • Niet gericht om problemen in al hun complexiteit op te lossen of om aan alle individuele noden te voldoen • Wetten > noodzakelijke verhoudingen • Relatie tussen burgers, burgers-overheid, machten • Collectieve belang primeert • Ideaal: rechter spreekt recht = laatste woord • “zodat partijen verder kunnen” samenleven

7. MAAR: huidige samenleving is sterk veranderd • Wetenschappelijke en technologische (r)evolutie • Grote verscheidenheid en complexiteit van intermenselijke relaties • We kunnen ons leven naar ‘eigen smaak’ vormgeven • Keuzemogelijkheden > gevoel van maakbaarheid • Meer mogelijkheden maar ook meer risico’s en bedreigingen • Mondig, ‘van alles meteen op de hoogte’ • Nood aan controleerbaarheid

8. Explosie van wetten in alle rechtstakken en op verschillende wetgevende niveau’s • Internationaal • Europees (bv. Salduz) • Federaal • Gewesten (bv. milieu, ruimtelijke ordening, onderwijs) • Explosie van en rechtsprekende instanties • Internationaal (Internationaal Strafhof in Den Haag) • Europees (Hof voor de Rechten van de Mens, Straatsburg; Europees Hof, Luxemburg • Federaal (Raad voor Vreemdelingenbetwistingen) • Gewesten (Raad voor examenbetwistingen; Hoge Raad voor het Handhavingsbeleid)

9. Beiden nog versterkt door profileringsdrang van politici • Zelfs professionelen vinden hun weg in de wetgeving niet meer nog los van de vele interne tegenstrijdigheden, laat staan de burger! • --> Nood aan fundamentele hervorming (kreet is meer dan 30 jaar oud; verschillende pogingen mislukten tot hiertoe; nu nieuw project herziening strafwet en strafprocedure)

10. 1.2. De rechterlijke organisatie onder druk? • Men komt meer in contact met justitie • Meer berichtgeving over werking van justitie • Justitie onderhevig aan normen van burgers om functioneren van organisatie en producten te evalueren • Snelheid, communicatie, klantgerichtheid, inspraak, transparantie & beschikbaarheid • Oorspronkelijk rechtssysteem niet gebouwd om zo te functioneren • Trage besluitvorming & gebrekkige communicatie voornaamste klachten

11. proportioneel teveel magistraten per aantal inwoners, en de output die we genereren. Denemarken 6.9 magistraten per 100.000 inwoners, Frankrijk 9.1, Italië 10.2, Zweden 11.3, Luxemburg 13.2 en België 15.3. (België besteedt jaarlijks 572 miljoen euro aan wedden voor zijn magistraten en gerechtspersoneel, Nederland maar 510 miljoen voor een land met 50% meer inwoners, met grotere geografische spreiding en met een outputratio die dubbel zo hoog • Nood aan rationalisering (standaardisatie en digitalisering) van de werkprocessen

12. “Laatste woord” van rechter is niet langer “laatste woord” Men legt zich minder gemakkelijk neer bij een beslissing die niet spoort met de eigen analyse van het conflict (niet betaling van boetes ….)

13.  Nood aan een fundamentele hervorming? • Coherent met doelstelling die het recht in onze huidige maatschappij moet vervullen? • Rekening houden met nieuwe eisen van burgers?

14. 1.3. Hervormingsplannen van de regering • Actueel budget: Het justitiebudget steeg van 750 miljoen euro in 1993 over 1,35 miljard in 2005 naar 1,82 miljard in 2012 maar ontkomt niet veel langer aan verdere besparingen • Meer autonomie in het beheer van de RO door de magistratuur en het ondersteunende personeel • Van centraal (oiv Franse bewind in 18de eeuw) naar decentraal? • Flexibiliseren van personeelsstatuut (o.m mobiliteit – onafhankelijkheid • Vereenvoudigen en schaalvergroting (provincie als niveau)

15. PRINCIPES OK MAAR IN OPERATIONALISERING VEEL TOEGEVINGEN ALLERHANDE DIE HYPOTHEEK OP DE REALISATIE VAN DE DOELSTELLINGEN KAN VORMEN (bv. arbeidsrechtbanken, toch zeer sterk centraal georganiseerd beheer via colleges van zetel en openbaar ministerie; verschil tussen samenstelling colleges en de korpschefs die in leiding zijn ….

16. 2. Procedurele rechtvaardigheid en congruentie: tijdelijk kussen tegen verdere verzuring

17. Procedurele rechtvaardigheid (T. Tyler) • “faire procedure als stootkussen” • Aandacht voor factoren die bijdragen tot de beoordeling van een proces als fair, leiden ertoe dat mensen vonnissen accepteren ook al ligt het niet in de lijn van het eigenbelang • 4 factoren: • Betrokkenheid/participatie • Geloofwaardigheid van autoriteiten • Neutraliteit • Respectvolle behandeling die de persoon in zijn waarde laat

18. Betrokkenheid/participatie • = het krijgen van inspraak in het zoeken naar oplossingen voor problemen • partijen moeten worden gehoord • hun visie op de zaak uitdrukken • overtuigd zijn dat dit ook effectief in overweging zal worden genomen

19. Gepercipieerde geloofwaardigheid van autoriteiten • = inschatting van motieven van verantwoordelijke autoriteit • Afgeleid uit: • Welwillendheid • Zorgzaamheid • Bekommernis voor belangen en noden van de partijen • Overwegen van argumenten door partijen aangebracht

20. Neutraliteit • Onpartijdige regels (!) • Uniforme procedures • Objectieve, op feiten gebaseerde beslissing • Persoonlijke waarden van beslisser mogen geen rol spelen • Rechter moet dus over zijn interpretaties reflecteren en aftoetsen bij collega’s

21. Waardige en respectvolle behandeling • Elementaire beleefdheidsvormen • Makkelijkst te realiseren • informatie • Vaak kleine dingen: bv. wachttijd na aanmelding

22. Factoren van PJ zijn geen objectieve elementen • Hangt af van de perceptie! • Zelfs als uitkomst negatief is, kunnen mensen zich fair behandeld voelen • PJ biedt een ‘cushion of support’ tegen negatieve uitkomsten • Sterk gevoel van PJ • Meer tevredenheid • Meer vertrouwen in de legitimiteit van autoriteiten • Voorwaarde is wel gevoel van gemeenschap

23. “Congruentie als voorwaarde voor communicatie” • “Congruentie als voorwaarde voor communicatie” • Niet-defensieve houding • Zicht op eigen sterkte en zwaktes & het aanvaarden ervan • Belang van intervisie, supervisie en bijscholing • Transparante communicatie (geen façade voorhouden) • Vertrouwen in justitie

24. Dank voor uw aandacht en vragen