Gospodarka przestrzenna w zlewni Zbiornika Dobczyckiego

1. Gospodarka przestrzenna w zlewni Zbiornika Dobczyckiego Andrzej Sasuła Wicemarszałek Województwa Małopolskiego

2. Współpraca Województwa Małopolskiego z Regionem Rhone-Alpes we Francji Województwo Małopolskie uczestniczy w projekcie „Zagospodarowanie turystyczne oraz ochrona wody pitnej Jeziora Dobczyckiego”, który jest realizowany w ramach umowy międzyregionalnej pomiędzy Województwem Małopolskim a Regionem Rhone-Alpes we Francji. Wizyta przedstawicieli Grupy Interesu Publicznego „Wielkie Jezioro” z regionu Sabaudii w południowo-wschodniej Francji, zainspirowała władze województwa i zainteresowanych gmin do powołania Zespołu Koordynacyjnego ds. gospodarki przestrzennej w zlewni Zbiornika Dobczyckiego.

3. Zespół Koordynacyjny ds. gospodarki przestrzennej w zlewni Zbiornika Dobczyckiego Zespół Koordynacyjny został powołany Zarządzeniem Marszałka Województwa Małopolskiego z dnia 18 listopada 2005 r. W skład Zespołu wchodzą przedstawiciele instytucji rządowych, samorządowych, instytucji naukowo-badawczych oraz organizacji pozarządowych. Celem Zespołu jest zapoznanie się ze : • skutkami ponad 20-letniej eksploatacji wodociągu krakowskiego, opartego o wody Zbiornika Dobczyckiego, • skutkami istnienia tego Zbiornika. Może to być podstawą do wnioskowania ewentualnych zmian sposobu użytkowania powierzchni zbiornika i terenów jego zlewni.

4. Zespół Koordynacyjny ds. gospodarki przestrzennej w zlewni Zbiornika Dobczyckiego Do chwili obecnej odbyły się dwa posiedzenia Zespołu, na temat: • Oceny – po 20 latach – skutków spiętrzenia wody rzeki Raby zaporą w Dobczycach, skuteczności ustanowionych stref ochronnych dla ujęcia wody pitnej (dla wodociągów krakowskich), jakości wody w Zbiorniku Dobczyckim, innych skutków istnienia tego Zbiornika, • Programu budowy kanalizacji i oczyszczalni ścieków w zlewni górnej Raby i Zbiornika Dobczyckiego, dotychczasowej realizacja programu i planów na następne lata.

5. Wnioski i spostrzeżenia z posiedzeń Zespołu • Spiętrzenie wód Raby zaporą w Dobczycach i utworzenie ponad 20 lat temu Zbiornika Dobczyckiego nie zostało poprzedzone budową infrastruktury, szczególnie kanalizacji i oczyszczalni ścieków(wyjątkiem była oczyszczalnia ścieków dla Myślenic, uruchomiona w 1976 r.) • Badania jakości wody w zlewni Raby wskazywały – aż do roku 2000 – systematyczny wzrost zanieczyszczenia, w tym związkami azotu i fosforu. Doprowadziło to do eutrofizacji wód. • Od 2000 r. stan czystości Raby, a także w ujęciu wody MPWiK ze Zbiornika Dobczyckiego zaczął się poprawiać głównie w wyniku realizacji programu budowy kanalizacji (wybudowano ok. 300 km kanalizacji) i oczyszczalni ścieków, a także radykalnych zmian w rolniczym użytkowaniu terenów zlewni (zmniejszenie obciążeń ładunkami związków azotu i fosforu).

6. Wnioski i spostrzeżenia z posiedzeń Zespołu • Obecnie jakość wody czerpanej ze Zbiornika jest oceniana jako najlepsza wśród źródeł wody stanowiących podstawę zaopatrzenia w wodę Krakowskiego Zespołu Miejskiego (Rudawa, Dłubnia, Sanka). Procesy eutrofizacji nie zostały jednak przerwane i w przyszłości będą zagrażać jakości wody pobieranej ze Zbiornika Dobczyckiego. • Ważnym instrumentem ochrony wód przed zanieczyszczeniami był Program Ochrony Wód Górnej Raby, przyjęty przez Związek Gmin Dorzecza Górnej Raby i Krakowa. Program – oprócz parametrów inwestycyjnych – określa wymagania, jakim mają odpowiadać oczyszczone ścieki odprowadzane do wód w zlewni górnej Raby, a w tym zaostrzone – w stosunku do ówczesnych przepisów – normy odnośnie azotu i fosforu, które zostały wprowadzone do pozwoleń wodno-prawnych oczyszczalni uruchamianych przed rokiem 2002.

7. Wnioski i spostrzeżenia z posiedzeń Zespołu • Od 2002 r. Rozporządzenie Ministra Środowiska (zaktualizowane 8 lipca 2004 r.) przestało traktować zbiorniki zaporowe (jakim jest Zbiornik Dobczycki) jak jeziora naturalne, wymagające zaostrzonych norm odnośnie do odprowadzanych ścieków do wód. „Skorzystało” z tego już kilka nowych oczyszczalni w zlewni Raby (np. Pcim, Kasinka), w odniesieniu do których wydający pozwolenie wodno-prawne starostowie przestali stosować wytyczne zawarte w powołanym powyżej Programie Ochrony Wód Górnej Raby, oparte na obliczeniach uwzględniających groźbę eutrofizacji Zbiornika Dobczyckiego. • Odczuwa się brak przewidzianego w ustawie „Prawo wodne” planu gospodarowania wodami dla dorzecza górnej Raby, w którym można określić wymagania adekwatne do lokalnych potrzeb. Regionalny Zarząd Gospodarki Wodnej w Krakowie zapowiada opracowanie takiego planu do roku 2009.

8. Wnioski i spostrzeżenia z posiedzeń Zespołu • Ze względu na ograniczoną wielkość środków finansowych i długie procesy przygotowania i realizacji inwestycji w dziedzinie kanalizacji i oczyszczalni ścieków, należy dążyć do optymalnego wykorzystania tych środków poprzez odpowiednio skonstruowany program, co w szczególności dotyczy kolejności realizacji oczyszczalni ścieków i związanej z nimi kanalizacji. • Absolutnym priorytetem w inwestycjach na rzecz ochrony wód Zbiornika Dobczyckiego, stanowiącego źródło „surowej” wody dla wodociągu krakowskiego, a także Myślenic, Dobczyc i innych miejscowości województwa małopolskiego, jest rozbudowa i radykalna modernizacja oczyszczalni ścieków w Myślenicach. • Kolejnymi – ze względu na bliskość Zbiornika – są: • oczyszczalnia ścieków w Stróży (z Trzebunią), • oczyszczalnia ścieków w Krzczonowie (z Tokarnią).

9. Wnioski i spostrzeżenia z posiedzeń Zespołu • Zastosowanie w oczyszczalniach ścieków technologii usuwania związków azotu i fosforu prowadzi do wzrostu zarówno kosztów inwestycyjnych, jak i eksploatacyjnych oczyszczalni ścieków, które ponosić musi gmina. Rozważyć zatem należy możliwość znalezienia stałych form dofinansowania eksploatacji oczyszczalni ścieków, usuwających związki azotu i fosforu. • Obserwowana od 2000 r. poprawa stanu czystości wód Raby daje przesłankę do prognozy, że proces eutrofizacji wód w Zbiorniku zostanie spowolniony. W związku z tym Prezes Zarządu MPWiK w Krakowie wyraził gotowość podjęcia dyskusji o zmianach w funkcji tego akwenu i zasięgu oraz warunkach funkcjonowania strefy ochronnej ujęcia wody – pod warunkiem zagwarantowania dalszej poprawy jakości wody.

10. Wnioski i spostrzeżenia z posiedzeń Zespołu • Stanowi to przesłankę do kontynuacji dyskusji nad ewentualnym zmniejszeniem zasięgu strefy ochrony bezpośredniej ujęcia wody MPWiK, co warunkuje możliwość rozszerzenia funkcji Zbiornika i dopuszczenie innych sposobów zagospodarowania zlewni, objętej strefą ochrony pośredniej ujęcia wody, w tym dopuszczenia w ograniczonym i skutecznie kontrolowanym zakresie – funkcji turystyczno-rekreacyjnych. • Może to prowadzić do dyskusji nad zmianą obowiązującej decyzji (z 4 września 1982 r.) Prezydenta Miasta Krakowa „o ustanowieniu strefy ochronnej ujęcia wody dla miasta Krakowa na rzece Rabie w Dobczycach”, a w konsekwencji do zmian gospodarki przestrzennej w gminach, leżących w zlewni Zbiornika Dobczyckiego. • Podstawą do ewentualnej zmiany obowiązującej decyzji będą wyniki interdyscyplinarnego „Studium na temat możliwości zmiany funkcji Zbiornika Dobczyckiego i jego zlewni z uwzględnieniem ochrony czystości wody w Zbiorniku”.

11. Wnioski i spostrzeżenia z posiedzeń Zespołu • Studium wykona zespół reprezentujący wiedzę i doświadczenie w zakresie inżynierii i gospodarki wodnej, biologii wód, technologii wody, prawa wodnego i administracji wodnej, planowania przestrzennego.Zespół oparty jest na naukowcach Instytutów Politechniki Krakowskiej przy współpracy z Instytutem Ochrony Przyrody – Zakładem Biologii Wód Polskiej Akademii Nauk oraz Instytutem Rozwoju Miast w Krakowie. Opracowanie Studium (współfinansowanego ze środków WFOŚiGW w Krakowie) zostanie zakończone w październiku br. • Studium to będzie przedmiotem kolejnego posiedzenia Zespołu Koordynacyjnego, rozważającego propozycje zmian gospodarki przestrzennej i użytkowania terenu w zlewni Zbiornika Dobczyckiego, w tym wprowadzenie ograniczonych form użytkowania turystycznego (rekreacyjnego) na wodach Zbiornika i w jego zlewni, a także podstawą do ewentualnej zmiany ustaleń decyzji z 1982 r. o ustanowieniu strefy ochronnej ujęcia wody pitnej (dla wodociągów krakowskich) na rzece Rabie w Dobczycach.

12. Podsumowanie dotychczasowych prac Zespołu Koordynacyjnego Warunkami niezbędnymi do ewentualnej zmiany gospodarki przestrzennej i użytkowania terenu oraz akwenu w strefie ochronnej ujęcia wody pitnej na rzece Rabie w Dobczycach jest: • pilna rozbudowa i modernizacja myślenickiej oczyszczalni ścieków, • realizacja kanalizacji i oczyszczalni ścieków w Stróży (z Trzebunią), • rozwiązanie problemu lokalizacji oczyszczalni ścieków w Krzczonowie (z Tokarnią), • nałożenie na starostów obowiązku uwzględniania w pozwoleniach wodno-prawnych oczyszczalni ścieków warunku usuwania związków azotu i fosforu ze ścieków, • rozwiązanie problemu dofinansowywania oczyszczalni ścieków, usuwających ze ścieków związki azotu i fosforu,

13. Podsumowanie dotychczasowych prac Zespołu Koordynacyjnego • w opracowywanym planie gospodarowania wodami dla dorzecza Wisły wydzielenie i wykonanie w pierwszej kolejności planu gospodarowania wodami dla dorzecza górnej Raby, • opracowanie studium nt. możliwości zmiany funkcji Zbiornika Dobczyckiego i jego zlewni z uwzględnieniem ochrony czystości wody w Zbiorniku, • oparte na powyższym studium wystąpienie MPWiK w Krakowie o korektę granic strefy ochronnej ujęcia wody, uwarunkowane przekonaniem, że zmniejszenie obszaru strefy ochronnej (lub zmiana zakazów i ograniczeń gospodarowania w strefie) nie pogorszy warunków ochrony czystości ujmowanej przez MPWiK wody, a w ramach zmniejszonego obszaru strefy będzie mogło zastosować intensywniejsze działania ochronne.

14. http://www.malopolska.plUrząd Marszałkowski Województwa Małopolskiego